13 n Thứ Sáu n Ngày 7/3/2025 PHÓNG SỰ bước dại” ông vào tuổi thất thập nói với tôi “chị nhìn mấy chục đầu sách của mình trên giá, thấy vô nghĩa hoàn toàn” thì Dương Xuân Nam đau đáu với văn chương cho đến tận phút cuối. Có nhận định thơ Dương Kỳ Anh không nổi bật như sự nghiệp làm báo và tổ chức sự kiện. Nhưng thơ hay dễ lắm sao? Nhà văn số dách, vua truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp luôn mong được thừa nhận về thơ. Nhà văn số dách còn lại- Bảo Ninh hé lộ rằng muốn lắm nhưng chịu, làm sao nổi thơ. Lê Minh Khuê cũng thế “cả đời chị chả làm được câu thơ nào”. Còn “trùm tạp văn” Nguyễn Việt Hà định nghĩa: “Thơ là gì? Là thứ mà bọn văn xuôi chịu chết!”. Thế mà Dương Kỳ Anh từ mấy chục năm trước đã có thơ chép trong sổ tay của ối người, nhiều lần được văn hữu thân thiết tuyển chọn lăng xê một cách công bằng. Trong khi mê đắm văn chương, tin vào sức mạnh kỳ diệu của nó thì Dương Xuân Nam tỉnh táo hơn với báo chí. Khi ông đã hưu, tôi có lần nói “Từ hồi trẻ em đã không bao giờ ảo tưởng về quyền lực thứ tư đâu đấy. Bao nhiêu bận cứ phải vái tứ phương oải lắm. Riêng việc không bao giờ dám đụng đến lông chân Bộ Văn hóa vì cấp phép hoa hậu, Bộ 4T vì phụ trách báo chí, rồi VTV đối tác thi hoa hậu, đã chán mớ ra”. Ông bình thản: “Ừ thì chúng ta cũng chỉ mưu sinh là chính thôi mà”. Và mặc dù ông tự hào với danh xưng “cha đẻ cuộc thi hoa hậu” nhưng khi tôi hỏi “nghĩ lại anh có bao giờ ân hận khi mà cơ quan tốn công tốn của tìm người đội vương miện nhưng không phải ai cũng xứng đáng, họ từ con số 0 đã trở thành những triệu phú vênh vang quay lưng với hoạt động từ thiện của báo, chúng ta chẳng được gì cả”, ông đáp: “Khi về hưu (2008) cũng thở phào đấy” (vì không phải thi thố gì nữa hết). Chấm người đẹp, Dương Xuân Nam quan niệm: “Hoa hậu phải đẹp đã, còn nếu giỏi hơn là đẹp thì đi thi Đường lên đỉnh Olympia”. Chấm hoa hậu khắt khe nhưng ông sẽ cân nhắc Top 3 sao cho hài hòa ba miền, bởi “người ta nhớ hoa hậu chứ mấy ai nhớ á hậu”. Còn Top 10 ngoài ngoại hình và học vấn sẽ luôn có tham số về vùng miền, nhất là dân tộc thiểu số, bộ đội, công an. Gu của Dương Xuân Nam là cô gái thuần Việt, ông không thích nét “Tây”. Mai Phương Thúy hơi Tây cho nên năm đó người ông chấm là Lưu Bảo Anh. Đáng tiếc đêm chung kết Lưu Bảo Anh trình diễn kém vòng ngoài trong lúc khán giả lại hô tên Thúy nhiều hơn khiến các giám khảo mất tinh thần để rồi Thúy thắng (2006). Một luật bất thành văn nữa, chỉ ai gần mới biết: Thí sinh từng thi các cuộc không của Tiền Phong, nhất là lại trượt vỏ chuối ở các cuộc đó, thì sẽ không có cửa vào sâu và đăng quang ở Tiền Phong. Ông luôn ưu tiên gương mặt mới. Từng thi Tiền Phong mà giờ thi lại còn khó đỗ, nữa là cha vơ chú váo ở đâu. Sau khi ông nghỉ thì tinh thần này không còn nữa. Cho nên mới có một Đỗ Mỹ Linh lên ngôi 2016. NHỚ NGƯỜI TỐT, HỒN HẬU VÀ… Nhà văn Lê Minh Khuê- phóng viên Tiền Phong sau trở thành cộng tác viên ruột của báo, người chị thân thiết của tôi, hai chục năm trước có lần đứng ngắm tòa nhà cao vật bên hồ Thiền Quang, tấm tắc: “Báo Tiền Phong giỏi quá, anh Nam giỏi quá. Xây nhà to thế này. Lo cho anh em nhiều thứ quá. Nghĩ lại bọn chị ngày xưa khổ ơi là khổ”. Sau tang lễ, dịch giả- cộng tác viên Vũ Đình Bình gọi điện nói dù ít tiếp xúc nhưng ông luôn nhớ Dương Xuân Nam thật nhã nhặn, dễ chịu. Bảo Ninh thì chia buồn và nói: “Anh ấy cũng rất có tình với anh”. NSƯT Thu Hà hồi tưởng trong đám tang: “Nhớ nhất anh Nam những lần xuýt xoa ăn bánh ngào”. Về sự hồn nhiên của Dương Xuân Nam thì phải kể một chương riêng. Nhưng hồn nhiên như cô tiên trên mạng xã hội thì tôi có lúc định mạo muội góp ý mà chưa kịp. Cũng có lần tôi nói “Một số người cư xử khá tệ với anh, em cứ tưởng anh phải để bụng hóa ra không hề”. Ông đáp: “Anh không ghét ai. Bản chất của con người là chóng quên, em thấy anh lo cho mỗi cán bộ một căn nhà nhưng nhiều người không nhớ và anh chẳng bao giờ thất vọng về điều đó”. Không ghét, không thù dai nhớ lâu, cho nên một sự “đến chết chưa hết giận” như biểu hiện của ông hôm tôi và nhà báo Hằng đến thăm, là hiếm. Đó là lúc ông nhắc tên một vị chóp bu bị truất chức, người từng tác động lớn đến công tác nhân sự của Tiền Phong trong thời đoạn khó khăn nhất của báo. Nguyễn Huy Thiệp từ tận thập kỷ 90 thế kỷ trước đã nói phũ với tôi “Em bị không khí gia đình của cái báo ấy làm hỏng, nhé. Em phải không ngừng phản bội họ đi, phải đổi dòng liên tục thì nước mới trong được”. Còn tôi từng nửa đùa nửa thật với bạn bè rằng (hồi trẻ) mỗi khi trò chuyện với Nguyễn Huy Thiệp, Nguyễn Duy, Bảo Ninh, Ea Sola (biên đạo múa), Minh Hạnh (nhà thiết kế) thì mình như được tẩy não nhưng cứ rời khỏi cuộc gặp là lại dùng não cũ. Ỳ trệ lắm. Thấm thoắt mấy chục năm trôi qua. Hồi đó ra trường chưa biết làm gì, ở nhà chán quá bèn táy máy viết chơi, một thứ chả giống truyện ngắn gì cả mà tự sự về một ngày bình thường uể oải của một chị gái phố hoang mang sống. Truyện in ra, lò dò đến tòa soạn lấy nhuận bút, cô thường trực nói chờ đấy, thư ký tòa soạn Tiền Phong Chủ nhật Hoàng Sơn sẽ tiếp. Trong lúc đứng lơ vơ ở sân, một người đàn ông dáng dong dỏng trạc ngoài 40 tiến lại: “Em tìm ai?” “Dạ cháu…chờ anh Hoàng Sơn ạ”. Một cái nhăn mặt thoáng qua. Ông hỏi thêm vài câu rồi đi. Một lát, nhà thơ Nguyễn Hoàng Sơn ra đón, hỏi: “Biết ai đấy không, Tổng biên tập”. “Thế ạ, chú ấy…” “Giời ạ ngốc thế, ai lại gọi nhà thơ là chú, mà Xuân Nam bằng tuổi anh”. Về chuyện xưng hô này, tôi cũng từng bị nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, bằng đúng tuổi bố tôi, mắng thốc trong lần gặp đầu “Chúng ta có họ mạc gì không mà chú cháu”. Nghe nói ông sạc nhiều ca ngớ ngẩn rồi. Ngót 34 năm mà tưởng chỉ 15, 17 năm. Và mang tiếng ở cơ quan là một nhân viên dễ dàng nói chuyện với thủ trưởng nhưng tôi chỉ nói với người khác, ví dụ phóng viên trẻ Toan Toan chứ không với anh Nam, rằng mỗi khi tận hưởng góc đẹp nhất phòng phóng viên tầng 4, tôi lại thầm biết ơn ông đã ưu ái ban Văn Nghệ. Và ai quên chứ tôi vẫn nhớ mình chân ướt chân ráo về cơ quan nửa năm đã được phân mảnh đất hai đầu hồi cách phố Khâm Thiên lịch sử chỉ vài trăm mét, chính nhờ nó mà tôi chuyển đổi thành căn nhà ở phố Bà Triệu mơ ước, từ đó lại chuyển thành những thứ khác nữa. Và dù không thể nào đọc lại các bài báo của mình vì ngượng nhưng tôi nhớ ở nơi này mình khá là được tung tác, gần như viết gì in nấy, hay dở tự chịu. Có cộng tác với nơi khác kể cả báo lớn nhất nhì nước, mới hiểu thế nào là sự “tôn trọng mọi phong cách” ở Tiền Phong. Chừng ấy năm công tác, chỉ hai chuyến đi nước ngoài là cơ quan bổ, còn lại đều bên ngoài mời (gọi là “tự thiết kế”), nhất là cường quốc Mỹ Pháp Ý (đến nỗi chuyến đi Mỹ do Bộ Ngoại giao Mỹ mời với chủ đề “Cái nhìn của người cầm bút đương đại Việt Nam với các vấn đề xã hội Mỹ”, tôi còn bị bên tình báo công an gặp căn vặn vì sao báo không cử đi mà lại là bên ngoài mời), bắt đầu về báo làm việc thì toàn tự bơi chả được ai rèn cặp, và có thể Nguyễn Huy Thiệp đúng khi chê tôi bị cái hơi ấm ổ rơm Tiền Phong làm hỏng nhưng nơi này có thủ trưởng tốt, bao dung, và vài điều khác nữa. Kể cả cách mình đầu quân cũng là kỷ niệm đẹp. Dương Xuân Nam là nhà chính trị cho nên mình ông chấm tôi là không đủ, đoạt giải Tác phẩm Tuổi xanh là không đủ mà phải có lá thư tay của Bí thư Thứ nhất Trung ương Đoàn Hà Quang Dự, có lá phiếu của người giỏi bếp núc nhất nhì tòa soạn Hoàng Sơn, của Trưởng ban Văn nghệ Đăng Trung. Hà Quang Dự cũng người nho nhã lịch thiệp, vừa cấp trên vừa bạn của Dương Xuân Nam, là vị thượng khách được mời đến trao giải Tác phẩm Tuổi xanh lần thứ nhất. Trước mặt quan khách, anh Dự hỏi tôi mới ra trường định làm đâu chưa, có thích làm cán bộ Đoàn không? Tổng biên tập Dương Xuân Nam đỡ lời: “Vinh viết hay thế mà đang thất nghiệp đấy anh”… Ai quên nhưng tôi vẫn nhớ. Và lại còn ghi chép cẩn thận. Nghe tin Dương Xuân Nam yếu nhiều, chị Khuê nói nên viết sớm để ông đọc vì ông lại quan trọng điều đó- bài báo chân tình về ông. Nhưng tôi thì cái gì chả chậm muộn… DƯƠNG PHƯƠNG VINH TBT Dương Xuân Nam trong một hoạt động của báo, 6/1993 ẢNH: TƯ LIỆU CỦA DPV Đoàn công tác miền Trung dừng chân ở đèo Hải Vân, 9/1991. Từ phải qua: TBT Dương Xuân Nam, DPV, thân phụ TBT - ông Dương Xuân Tiệm, Nguyễn Hoàng Sơn, Đỗ Hà ẢNH: XUÂN BA, TƯ LIỆU CỦA DPV Thơ Dương Kỳ Anh không quá nhiều bài hay nhưng cũng không hiếm bài hay, câu hay, thế là hạnh phúc rồi. (Cộng tác viên trứ danh Nguyễn Trọng Tạo, từng ăn lương báo Tiền Phong, phát biểu: “Thật hạnh phúc khi là một nhà thơ”). Dưới đây là một số bài thơ và câu thơ đáng nhớ của Dương Kỳ Anh: Rồi cây ngâu rụng lá/Xuống vườn anh một chiều/Nụ hoa rơi nước mắt/ Như nỗi buồn tình yêu/ Rồi trăng đêm dịu mát/Hình như cây đâm chồi/Có lẽ nghìn năm trước/Kiếp cây là kiếp người. (bài Vườn chiều). Tôi chạy vã mồ hôi suốt ngày cho tới khi nắng tắt/Vẫn không sao tìm được mặt trời/Đêm về chong đèn đọc lại người xưa, bỗng trào nước mắt/ Mặt trời tự lúc nào đã chói lọi trong tôi. (bài Mặt trời). Ta đi khắp bốn phương trời/Gặp tri âm, chẳng phải người tri âm/Trái tim bé nhỏ âm thầm/Có hai con mắt, ngại ngần cả hai/Cô đơn mới biết ngày dài/Phía sau mây trắng, biết ai mà nhìn/Đời như một cuộc trốn tìm/Tự mình bịt lấy mắt mình mà trông (bài Một chiều). Có những bến bờ biết là hạnh phúc/Thương mình đã nặng hai vai (bài Bến bờ). Lần trong gió bụi cuộc đời/Mới hay cõi Phật ở nơi lòng mình (bài Ghi ở chùa Nam Đồng)…
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==