12 n Thứ Sáu n Ngày 7/3/2025 PHÓNG SỰ “Ta say hương đời, bước khôn (VÀI NÉT CHÂN DUNG DƯƠNG KỲ ANH) Ngày mà tôi với nhà báo Hoàng Thu Hằng bên Thông tấn xã đến thăm, ông trông tiều tụy chỉ 48 kg nhưng thần sắc không đến nỗi, và vẫn cách nói chuyện hồn hậu đó. Ông cười cười: “Con Xuân (con gái ông) bảo bố còn thiếu gì trên đời nữa đâu, nó đúng, anh năm nay 79 tuổi ít gì, và cũng không cầu cái gì nữa thật”. (Giấy tờ ghi sinh 1948 nhưng ông cho biết thực ra mình tuổi Bính Tuất 1946). NGƯỜI CẤP TIẾN, ĐỔI MỚI TRƯỚC SAU NHƯ MỘT Khi nhớ về Tổng biên tập Dương Xuân Nam với bút danh Dương Kỳ Anh không quá độc đáo nhưng vẫn không đụng hàng và lại ý nghĩa (lấy tên quê hương Kỳ Anh Hà Tĩnh), đọng lại nhất trong tôi đó là một người cực kỳ cấp tiến cả trong công việc lẫn ngoài đời; một người tốt, nhân hậu, hồn nhiên; một người yêu văn chương và cái đẹp đôi khi đến mức hơi quá. Khi làm thơ rất thích tứ “hư vô, hư không” hoặc luận về sự dại khôn ở đời... Về Tiền Phong từ 1991, tôi may mắn tận hưởng bầu không khí đổi mới bao trùm làng báo làng văn, và cả đất nước. Những bài báo ngây ngô đầu tiên về sau ngượng chả dám đọc lại nhưng lượng phát hành của báo rất lớn, nhất là mỗi khi có bài của Xuân Ba. Đời sống cán bộ nhân viên ngày càng khá, cho đến giữa những năm 90 thì thường lĩnh tiền theo tuần, gọi là “công đóng góp cho số báo”, cứ báo ra là trả công cho các bộ phận (hồi đó chưa làm nhật báo mà tăng dần tuần 2 tờ rồi 3,4 tờ). Giờ nhớ lại mà không khỏi mỉm cười về những chiếc xe máy đầu tiên của các anh chị đậu “sáng trưng” ở sân, như Xuân Ba ngày nọ tạm biệt chiếc xe đạp cũ, dựng con Cúp màu su hào vào một góc sân xong xoa hai tay, toe toét “Từ nay xin cho em gia nhập giới thượng lưu các anh chị”. “Con gì không khát mà uống? Trả lời: Đấy là bọn Tiền Phong”. Có câu thoại này là bởi gần như chiều nào quán bia to vật 30 Nguyễn Du cũng có một “bọn” đàn ông tòa soạn, thêm mấy đồng nghiệp thân thiết báo bạn tụ tập uống ăn nói cười cãi vã, sau một ngày lao động miệt mài. Thước đo “khá giả” hồi đó thế thôi: Có bia và thức nhậu mỗi ngày, có xe máy Nhật để đi. Họ hàng có lần hỏi tôi: “Báo mày có bao mống mà ôm đồm lắm thế?”. Đúng thật, ngoài dăm bảy ấn phẩm thì nào công ty, nhà sách, thi sáng tác văn học, hoa hậu, việt dã, siêu cúp, quỹ Đền ơn Đáp nghĩa Thanh niên Xung phong, vân vân. Thế mà những người đứng đầu- Dương Xuân Nam, Nguyễn Văn Minh, Lương Ngọc Bộ lúc nào trông cũng ung dung tự tại, riêng sếp tổng còn tranh thủ văn chương thơ phú cho thỏa đam mê từ thời trai trẻ. Mỗi năm có hai dịp lễ trọng của nghề là 21/6 và 16/11- sinh nhật báo Tiền Phong, nay đã năm thứ 72 rồi. Đồng nghĩa vô số bài báo đã được viết ra, kỷ niệm được ôn lại về những thăng trầm của bản báo. Cho nên thôi thì chẳng nhắc lại làm gì những thăng giáng ấy nhưng có lẽ các đồng nghiệp đều đồng ý với tôi rằng hoàng kim của Tiền Phong chính là thập kỷ 90 thế kỷ trước vắt qua những năm đầu 2000. Đó cũng là thời gian tại vị của Tổng biên tập Dương Xuân Nam dù ông bao phen sóng gió, đâu phải lúc nào cũng vững như bàn thạch. Các nhà văn danh giá là cộng tác viên văn nghệ hồi ấy đều đánh giá Dương Xuân Nam cấp tiến, đổi mới thuộc loại sớm nhất thế hệ ông, trong tư cách đầu lĩnh một tờ báo. Còn tôi hiểu Dương Xuân Nam rất trân trọng bút lực và tiếng tăm của họ cho nên hễ có dịp là lại “đanh đá” đấu tranh nhuận bút hoặc thù lao cho các đại danh. Ông nhiều lần nhượng bộ nhưng vẫn giữ nguyên tắc- “việc công ta cứ phép công mà làm”. Trong bài Hâm nóng Nguyễn Huy Thiệp in năm 2016, tôi kể lại: “Đầu những năm 2000 tôi đặt Nguyễn Huy Thiệp và Nguyễn Việt Hà viết mục tạp văn. Bút danh Dương Thị Nhã, văn giới bảo đọc nửa câu đã nhận ra Nguyễn Huy Thiệp. Những bài báo đó của hai người thực sự khiến trang văn nghệ sinh sắc, sang trọng hẳn. Ngoài tạp văn, Nguyễn Huy Thiệp còn in nhiều truyện ngắn: Chuyện tình kể trong đêm mưa, Đưa sáo sang sông...Cũng như Bảo Ninh đã in những truyện vào loại hay nhất của anh ở đây: Lá thư từ Quý Sửu, Chuyện kín... Nhớ lần đặt Nguyễn Huy Thiệp truyện Tết. Ông gửi Chuyện ông Móng. Tổng biên tập Dương Xuân Nam đọc cười rũ, xong bảo “Hay lắm nhưng đưa số Tết dương lịch thôi chứ Tết Nguyên đán ai lại nói chuyện phân gio thế này”. Truyện ngắn, tạp văn, thể loại khác, các chuyên mục: Đời sống văn nghệ hôm nay, Hộp thư văn nghệ, Kiến đốt thứ Năm…có các cây bút danh giá nhất viết hoặc giữ mục hoặc trả lời phỏng vấn, là những gì mà Tổng biên tập và biên tập viên như tôi, có lẽ cả biên tập viên kỳ cựu Hoàng Sơn nữa, cảm thấy tự hào. Về sau thì không được như thế, vì nhiều lý do. Đây là một kỷ niệm khác mà tôi ôn trong bài Nguyễn Huy Thiệp- Như những ngọn gió (2021) như một minh chứng về sự mộ tài, biết người biết của, cố gắng công tâm, thận trọng khi dùng bài- điều tôi học được ở Dương Xuân Nam: “Tổng biên tập Dương Xuân Nam từng kể bị làm khó thế nào khi in bài Vì sao tôi dịch Nguyễn Huy Thiệp ra tiếng Anh của sử gia Greg Lockhart vào thập kỷ 80 thế kỷ trước, chấn động. Khi Nguyễn Huy Thiệp tung tiểu thuyết Tuổi hai mươi yêu dấu, nhà phê bình Nguyễn Hoàng Đức gửi bản viết tay bài Vua truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp sa lầy trong vũng bùn tiểu thuyết, có một đôi phát hiện lý thú nhưng tôi từ chối dùng. Không phải vì Nguyễn Huy Thiệp là cộng tác viên thân thiết của báo mà Tuổi hai mươi yêu dấu tôi đọc cũng không vào (trong khi Bảo Ninh lại bảo, nó không tệ đến thế) nhưng theo tôi, cái dở của một người sáng tác không nói lên nhiều bằng đỉnh của họ”. Trên một tờ báo nghề, Dương Xuân Nam trả lời phỏng vấn đại ý: “Tôi chỉ quan tâm chất lượng bài vở còn thì hoàn toàn tôn trọng cá tính (ngoài đời) của phóng viên, cho nên mới dễ dung nạp những Xuân Ba, Hoàng Sơn, Mạnh Việt, DPVinh...”. Còn tôi lúc này nhớ một chuyện: Hai mươi mấy năm đi làm chưa từng trình ra bằng đại học vì có ai hỏi đâu. Cho đến một hôm Trung ương Đoàn cấp trên rà soát hồ sơ cán bộ, cơ quan bèn yêu cầu tôi nộp bằng tốt nghiệp đại học mà tôi thì ra trường từ 1990 nhưng có buồn lấy bằng đâu vì có dùng gì đến đâu. Thế là đành nhờ Nguyễn Kim Sơn bạn học cùng khóa 30 Tổng hợp Văn, Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội (hồi đó chưa phải Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo) bảo lãnh để trường cấp giấy chứng nhận tương đương bằng đại học, không có bằng xịn do phôi bằng đã hết từ đời nào rồi! Rất amateur chuyện bằng cấp, giấy tờ- phóng viên văn hóa là thế đấy. Làm việc dưới quyền một nhà thơ là thế đấy. MÊ ĐẮM VĂN CHƯƠNG, TÔN SÙNG CÁI ĐẸP Robert Pinsky- thi bá nước Mỹ năm 2000-2001 nói hóm trong cuộc gặp đoàn chúng tôi ở Mỹ năm 2002: “Không nhà thơ nào từ chối đọc thơ mình”. Dương Xuân Nam thích nhất khi được gọi nhà thơ, ông thì không thuộc loại “không từ một thủ đoạn nào để đọc thơ mình” như tôi vẫn trêu một số vị nhưng trong khi bạn thân Lê Minh Khuê của Một ngày, con gái nhà văn Lê Minh Khuê- biên tập viên NXB Hội Nhà văn gọi điện thông báo: “Bác Dương Xuân Nam bị K gan đấy cô ạ. Bác ấy in tập truyện, dặn biên tập nhanh hộ bác kẻo không kịp”. “Ta say hương đời, bước khôn bước dại” là câu thơ Dương Xuân Nam- Dương Kỳ Anh tự tả mình. Còn dưới đây là vài nét chân dung tôi cảm nhận về ông. Kỷ niệm chuyến công tác miền Trung tháng 9/1991. Người đứng giữa mặc quần bò là Tổng Biên tập Dương Xuân Nam. Từ trái qua: Phóng viên DPV đứng ngoài cùng bên trái, cầm cặp là Xuân Ba, đeo máy ảnh cạnh anh là PV Thanh Tùng, tay trái cầm cặp nhỏ- Hoàng Sơn ẢNH: TƯ LIỆU CỦA DPV Chuyến công tác Nam Định 1991, chụp cùng cán bộ địa phương. Nhà báo Mạnh Việt đứng ngoài cùng bên phải, cạnh TBT Dương Xuân Nam. Ngoài ra có tôi DPV và anh Đỗ Hà (bìa trái) lái xe cho đoàn, sau làm Phó Văn phòng của báo ẢNH: XUÂN BA, TƯ LIỆU CỦA DPV Nhà thơ Trần Đăng Khoa có dạo nói với tôi: “Người ta cứ hay đề cao quá đáng văn chương nhưng một bài báo hay mới đáng giá còn văn chương tầm tầm thà không còn hơn. Và người làm báo giỏi là người khiến bài báo của mình rất dễ bị thổi còi nhưng cuối cùng không sao. Cái còi cứ thập thò miệng túi cấp trên, định lôi ra rồi lại cất vào. Không thò thì khó hay nhưng bị thổi cũng chết…” Báo Tiền Phong đã vô số lần đặt mình vào tình cảnh đi trên dây như thế trong các bài viết về chính trị, kinh tế, pháp luật… và cả văn hóa là do đâu nếu không phải sự cấp tiến- trước sau như một của bản lĩnh Dương Xuân Nam, sự am hiểu văn chương cũng như báo chí của ông. Ông nom lành lành nói năng nhỏ nhẹ nhưng động đến các vấn đề dân chủ hóa, đấu tranh chống tiêu cực, chống lại cái ác, bảo vệ người yếu thế, xưng tụng văn chương tiên phong đổi mới…, thì hóa ra cứng như thép.
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==