PHỞ ĐI LÀM KINH TẾ Theo Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội, thành phố đã gửi văn bản lên Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch để xin ý kiến Thủ tướng Chính phủ về việc cho phép Hà Nội chủ trì xây dựng hồ sơ đề cử Phở trình UNESCO ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đây là bước đi chính thức đầu tiên trong hành trình “toàn cầu hóa” món ăn biểu tượng của Việt Nam. Các chuyên gia nhận định, với lịch sử hơn trăm năm, hương vị độc đáo và sức lan tỏa vượt biên giới, Phở hoàn toàn xứng đáng được vinh danh là di sản của nhân loại. Tiến sĩ Lê Thị Minh Lý, Phó Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam cho rằng giá trị kinh tế của Phở không chỉ nằm ở tô nước dùng thơm ngậy, mà nằm ở tri thức chế biến, trong cách người Việt kể câu chuyện về chính mình qua một món ăn. “Phở là di sản sống, không phải mẫu vật. Khi bước vào không gian công nghiệp sáng tạo, Phở không cần đóng khung trong hình thức cũ, mà cần giữ cốt lõi, đó là văn hóa gạo, nước dùng, thảo mộc và tinh thần hiếu khách của người Việt,” bà Lý nói. Sự hiện diện của phở trong đời sống ẩm thực thế giới ở thời điểm hiện tại, có thể nói là rộng khắp. Trong những bộ từ điển toàn cầu, Phở được giữ nguyên tên gốc. Ngay khi đặt chân đến sân bay Hàn Quốc là đã có Phở. Ở Trung Quốc: Bắc Kinh, Nam Kinh, Thượng Hải đều có quán phở Việt tọa lạc ở những con phố đông khách du lịch nhất. Sang Paris, ở quận 13 đầy ắp các quán Phở, thậm chí quán Phở ở đó còn khiến các hàng quán khác bị lu mờ. Sang Mỹ, ở tiểu bang nào cũng có Phở Việt Nam, nổi tiếng nhất là phở 75. Chưa kể ở những nước xa xôi như Đan Mạch, Thụy Điển, Bắc Âu cũng có Phở. Tại Việt Nam, theo Sở Du lịch Hà Nội, riêng các tua ẩm thực gắn với Phở mỗi năm đón hàng trăm nghìn lượt du khách. Từ những quán vỉa hè ở phố cổ Hà Nội đến các khách sạn 5 sao, Phở góp phần không nhỏ đem về “tiền tươi thóc thật” từ du khách khắp năm châu. Cái sự nổi tiếng của Phở mấy năm gần đây còn được Michelin “tiếp tay”, khiến cho những quán nhỏ sâu trong phố cũng bất ngờ lọt vào danh sách gợi ý của cẩm nang ẩm thực danh giá nhất thế giới. Từ chỗ chỉ phục vụ khách quen, nay nhiều quán phở truyền thống bỗng thành điểm đến của du khách quốc tế, giới sành ăn và cả các blogger ẩm thực. Phở Khôi Hói chẳng hạn, sau khi được Michelin Guide vinh danh trong hạng mục Bib Gourmand, quán trở thành “điểm đến quen thuộc của nhiều khách Tây”. Hay Phở gà Tiến ở Nguyễn Trường Tộ, hai lần lọt vào danh sách Michelin Selected, thì lúc nào cũng đông khách, kể cả sáng trưa chiều tối. Theo chuyên gia kinh tế văn hóa Nguyễn Thu Hà, Hàn Quốc đã xây dựng cả một “công nghiệp kim chi”, Nhật Bản có “văn hóa sushi”, còn Thái Lan định vị “ẩm thực cay” như biểu tượng quốc gia. Việt Nam hoàn toàn có thể đi theo hướng đó với Phở: một món ăn hội đủ giá trị vật thể (nguyên liệu, kỹ thuật chế biến) và phi vật thể (ký ức, câu chuyện, biểu tượng bản sắc). “Công nghiệp hóa ẩm thực không phải là biến Phở thành sản phẩm đóng hộp hàng loạt, mà là tạo chuỗi giá trị từ nguyên liệu, thiết kế bao bì, du lịch trải nghiệm, phim ảnh, nghệ thuật kể chuyện. Mỗi khâu là một cơ hội sáng tạo và sinh lợi”, bà Hà nói. Trên thực tế, nhiều doanh nghiệp đã nhận ra giá trị này. Các sản phẩm Phở đóng gói xuất khẩu của Acecook, Vifon, hay Phở 24 hiện có mặt tại hơn 40 quốc gia. Trong khảo sát của Booking.com năm 2025, 78% du khách nước ngoài cho biết họ “muốn thử Phở chính hiệu Việt Nam” khi đến Hà Nội, và 62% nói rằng “sẽ chọn tua ẩm thực nếu có hoạt động học nấu Phở”. PHỞ KẾT HỢP AI Dù muốn hay không thì trí tuệ nhân tạo (AI) cũng đang tham gia tích cực vào thế giới ẩm thực, một lĩnh vực vốn được xem là đặc sản của cảm xúc và thủ công, trong đó có Phở. Tháng 4/2025, Festival Phở 2025 diễn ra tại Hoàng thành Thăng Long (Hà Nội) đã đánh dấu lần đầu tiên AI được tích hợp sâu vào một sự kiện văn hóa, ẩm thực quy mô quốc gia. Tại một số gian hàng, du khách có thể trải nghiệm hệ thống AI tư vấn khẩu vị, gợi ý loại phở phù hợp nhất với từng người: phở bò tái, phở gà truyền thống, phở chay hay phở trộn. Chỉ với vài thao tác hoặc câu hỏi tương tác, hệ thống nhanh chóng phân tích sở thích, thói quen ăn uống và đưa ra gợi ý cá nhân hóa. Đây được coi là một trải nghiệm mới mẻ ngay cả với những người đã ăn phở cả đời. “Thật thú vị khi AI có thể hiểu cả khẩu vị của mình”, một du khách trẻ chia sẻ, “nó khiến tôi cảm giác như phở không còn là món ăn cũ, mà là món ăn của tương lai”. Không chỉ hỗ trợ thực khách chọn món, AI còn được tích hợp trong khu vực triển lãm “Phở ba miền”, cho phép người xem “trò chuyện” với hệ thống để khám phá sự khác biệt giữa phở Bắc – Trung – Nam. Những đoạn hội thoại ảo giúp người tham quan hiểu thêm về nguyên liệu, cách nấu, và nguồn gốc vùng miền của từng loại phở, thay vì chỉ đọc bảng thông tin cố định như trước. Theo ông Nguyễn Đức Hòa, đại diện ban tổ chức Festival Phở 2025, việc ứng dụng AI không chỉ để tạo hiệu ứng công nghệ, mà còn nhằm “kể lại câu chuyện văn hóa Việt bằng ngôn ngữ hiện đại nhất”. Ông cho rằng, “di sản không thể tồn tại nếu chỉ nằm trong ký ức. Nó phải sống trong công nghệ, phải hiện diện trong trải nghiệm của người trẻ”. Tư duy này cũng phản ánh xu hướng chung trên thế giới: UNESCO khuyến khích các quốc gia sử dụng công nghệ số để bảo tồn và quảng bá di sản phi vật thể, giúp chúng thích nghi với thời đại mới mà vẫn giữ được linh hồn bản gốc. Khách quốc tế đặc biệt ấn tượng với cách Việt Nam biến một món ăn quen thuộc thành trải nghiệm đa tầng. Ông Jean Pierre Marchand, chuyên gia văn hóa ẩm thực Pháp, nhận xét: “Phở giống như tất cả những món truyền thống khác, đều biết kể chuyện. Tất nhiên, khi AI trở thành người dẫn chuyện, tôi cảm nhận được hơi thở của Hà Nội xưa trong một ngôn ngữ rất mới”. Trải nghiệm ăn phở cùng AI cũng là một “thú vị không ngờ” đối với Lucas Moreau, du khách đến từ Bỉ. Moreau chia sẻ trong lễ hội: “Tôi không nói tiếng Việt, nhưng nhờ AI hướng dẫn, tôi hiểu phở được làm từ gạo, nước dùng hầm xương và các loại gia vị truyền thống. Nó thậm chí còn dạy tôi cách nêm chanh, ớt sao cho đúng kiểu Việt. Thật tuyệt khi không cần phiên dịch, tôi vẫn có thể hiểu phở là gì và cảm nhận được cả câu chuyện đằng sau món ăn này”. Theo chuyên gia văn hóa ẩm thực TS. Nguyễn Thu Hà, việc Phở kết hợp với trí tuệ nhân tạo còn có thể coi như là một chiến lược “bành trướng văn hóa” khôn ngoan. Bà cho rằng, trong thời đại toàn cầu hóa, công nghệ là ngôn ngữ chung của thế giới, trường hợp di sản biết nói bằng ngôn ngữ ấy, nó tự nhiên sẽ được lắng nghe nhiều hơn. “Phở từng đi ra thế giới qua các nhà hàng Việt ở Paris hay Los Angeles, nhưng đó vẫn là con đường mang tính tự phát. Còn khi AI tham gia, phở có thể hiện diện đồng bộ trên nền tảng số, được giới thiệu bằng hình ảnh, âm thanh, dữ liệu tương tác, một cách kể chuyện toàn cầu hóa”, bà Hà nói. HẠNH ĐỖ 18-19/10/2025 www.tienphong.vn PHÓNG SỰ 7 Trong dòng chảy đương đại, Phở rất phát triển và đã trở thành một thương hiệu quốc gia ẢNH: NHƯ Ý Về yếu tố “vật thể”, làm Phở thì không thể thiếu gạo. Phở có thể không có thịt nhưng không thể thiếu nước dùng. Phở không thể thiếu rau thơm, hành, gia vị các loại. Còn cách chế biến, cách người ta tạo ra bánh phở, nước dùng, sử dụng các gia vị làm sao cho hài hòa, phù hợp… thì đó là tri thức, là yếu tố cốt lõi làm nên giá trị “phi vật thể”. Di sản văn hóa phi vật thể có đặc tính là được con người thực hiện, nếu không có con người thì di sản văn hóa phi vật thể không biểu đạt ra được, mà con người thì luôn gửi gắm vào đó những sáng tạo mới. Ngày nay, bằng sự sáng tạo, chúng ta có cả phở chay, phở trộn, phở khô… nhưng những giá trị cốt lõi mới là điều làm nên sự khác biệt và giá trị của Phở. Nguyên tắc của việc bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể là chúng ta trân trọng sáng tạo, luôn khích lệ để làm sao sản phẩm đó ngày càng phù hợp với cuộc sống hơn, không nhất thiết phải đóng băng, phải đúng với những giá trị xưa cũ. Bởi dẫu di sản có là gì thì đích đến cuối cùng cũng là để phục vụ cuộc sống. (Tiến sỹ Lê Thị Minh Lý - Phó Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam) KHI HÀ NỘI ĐỀ XUẤT LẬP HỒ SƠ TRÌNH UNESCO CÔNG NHẬN PHỞ LÀ DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ, MÓN ĂN NÀY ĐÃ CHÍNH THỨC TRỞ THÀNH MỘT TRONG NHỮNG “CỔ PHIẾU” NÓNG NHẤT CỦA NỀN KINH TẾ SÁNG TẠO VIỆT NAM. PHỞ ĐÃ VƯỢT KHỎI GIỚI HẠN ẨM THỰC ĐỂ TRỞ THÀNH THƯƠNG HIỆU QUỐC GIA, NHƯ CÁCH HÀN QUỐC TỪNG LÀM VỚI KIM CHI VÀ NHẬT BẢN VỚI SUSHI. Ăn phở chính hiệu cùng… AI Robot phục vụ món phở tại Lễ hội văn hóa ẩm thực Hà Nội 2024 ẢNH MINH HỌA: INT
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==