AI nayâ àûúcå xêy dûnå g riïng búiã cacá chuyïn gia tûâ Phonâ g thñ nghiïmå Sinh hocå Phên tûã chêu Êu (EMBL), Trung têm Nghiïn cûuá Ung thû Àûcá va â Àaiå hocå Copenhagen (Àan Macå h), sû ã dunå g cacá thuêtå toaná xuêtë hiïnå trong cacá mö hònh ngön ngû ä lúná (LLM). Àêy la â mötå trong nhûnä g minh chûná g toanâ diïnå nhêtë cho àïnë nay vï ì cacá h AI co á thï í mö hònh hoaá tiïnë trònh bïnå h têtå ú ã ngûúiâ trïn quy mö lúná va â àûúcå àaoâ taoå trïn dûä liïuå tû â hai hïå thönë g chùm socá sûcá khoeã hoanâ toanâ riïng biïtå . “Cacá sû å kiïnå y tï ë thûúnâ g diïnî ra theo nhûnä g mö hònh coá thï í dû å àoaná àûúcå . AI cuaã chuná g töi hocå hoiã nhûnä g mö hònh àoá va â co á thï í dû å baoá kïtë quaã sûcá khoeã trong tûúng lai”, öng Tomas Fitzgerald, nhaâ khoa hocå taiå Viïnå Tin sinh hocå chêu Êu (EMBL-EBI) thuöcå EMBL cho biïtë . Cöng cu å nayâ hoatå àönå g bùnç g cacá h àaná h gia á kha ã nùng mùcæ cacá bïnå h nhû: ung thû, tiïuí àûúnâ g, bïnå h tim, bïnå h hö hêpë va â nhiïuì röië loanå khacá va â khi naoâ mötå ngûúiâ co á thï í mùcæ phaiã . Àûúcå àùtå tïn la â Delphi-2M, cöng cuå nayâ tòm kiïmë cacá “sû å kiïnå y tï”ë trong tiïnì sû ã bïnå h nhên, chùnè g hanå nhû thúiâ àiïmí chêní àoaná bïnå h, cunâ g vúiá cacá yïuë tö ë löië sönë g nhû beoá phò, hutá thuöcë hoùcå uönë g rûúuå , cunâ g vúiá tuöií tacá va â giúiá tñnh cuaã ho.å Cöng cu å nayâ cunä g xem xetá dû ä liïuå hö ì sú bïnå h nhên êní danh àïí dû å àoaná nhûnä g gò co á thï í xayã ra trong thêpå ky ã túiá va â xa hún nûaä . Delphi-2M àaä àûúcå àaoâ taoå va â thû ã nghiïmå trïn dûä liïuå bïnå h nhên êní danh tûâ 400.000 ngûúiâ trong nghiïn cûuá Biobank cuaã Anh vaâ 1,9 triïuå bïnå h nhên trong söí àùng ky á bïnå h nhên quöcë gia Àan Macå h. Öng Ewan Birney, Giamá àöcë àiïuì hanâ h cuaã EMBL, cho biïtë bïnå h nhên co á thï í àûúcå hûúnã g lúiå tû â cöng cu å nayâ trong vaiâ nùm túiá . “Banå bûúcá vaoâ phonâ g khamá , bacá sô àa ä rêtë quen vúiá viïcå sû ã dunå g nhûnä g cöng cuå nayâ va â ho å co á thï í noiá : Àêy laâ bönë ruiã ro lúná trong tûúng lai cuaã banå va â àêy la â hai àiïuì banå co á thï í lamâ àï í thay àöií àiïuì ào”á . “Töi nghô rùnç g mötå sö ë ngûúiâ seä àûúcå khuyïn nïn giamã cên, hoùcå nïuë banå hutá thuöcë , banå se ä àûúcå khuyïn nïn ngûnâ g laiå ; nhûng àöië vúiá mötå sö ë bïnå h, töi tin rùnç g se ä co á mötå sö ë lúiâ khuyïn rêtë cu å thï.í Ào á la â tûúng lai maâ chuná g töi muönë taoå ra”. Öng Birney cho biïët, lúåi thïë cuãa AI múái so vúái caác cöng cuå hiïån coá laâ “chuáng ta coá thïí xûã lyá têët caã caác bïånh cuâng möåt luác vaâ trong möåt khoaãng thúâi gian daâi. Àoá laâ àiïìu maâ caác mö hònh bïånh àún leã khöng thïí laâm àûúåc”. “Delphi-2M dûå àoaán tyã lïå mùæc hún 1.000 bïånh, tuây thuöåc vaâo tiïìn sûã bïånh cuãa möîi caá nhên vúái àöå chñnh xaác tûúng àûúng vúái caác mö hònh bïånh àún leã hiïån coá. Khaã nùng taåo sinh cuãa Delphi-2M cuäng cho pheáp lêëy mêîu tûâ caác mö hònh sûác khoãe tûúng lai, tûâ àoá cung cêëp ûúác tñnh vïì bïånh têåt tiïìm êín trong töëi àa 20 nùm”, nhoám nghiïn cûáu viïët. “Àêy la â khúiã àêuì cho mötå cacá h múiá àï í hiïuí vï ì sûcá khoeã con ngûúiâ va â cacá h bïnå h têtå tiïnë triïní . Cacá mö hònh AI nhû cuaã chuná g töi mötå ngayâ naoâ ào á co á thï í giupá ca á nhên hoaá viïcå chùm socá va â dû å àoaná nhu cêuì chùm socá sûcá khoeã ú ã quy mö lúná ”, giaoá sû Moritz Gerstung, trûúnã g bö å phênå AI vï ì ung thû taiå Trung têm Nghiïn cûuá Ung thû Àûcá chia se.ã n Cacá nha â khoa hocå chêu Êu àaä phatá triïní trñ tuïå nhên taoå (AI) co á thï í dû å àoaná nguy cú mùcæ hún 1.000 bïnå h va â dû å baoá nhûnä g thay àöií vï ì sûcá khoeã trûúcá mötå thêpå ky.ã Tönì taiå mötå nganâ h cöng nghiïpå bñ mêtå taoå ra hanâ g ty ã àö la möiî nùm. Nhûnä g ngûúiâ lamâ viïcå trong nganâ h nayâ rêtë thöng minh, chùm chó vaâ hoanâ toanâ êní danh. Cöng viïcå cuaã ho å la â viïtë luênå theo yïu cêuì cho sinh viïn - úã Anh va â nhiïuì núi khacá - àï í giupá ho å co á àûúcå bùnç g cêpë tötë . Àêy la â nhûnä g “hocå gia ã ngêmì ”, nhûnä g ngûúiâ Kenya coá trònh àöå hocå vênë cao kiïmë sönë g bùnç g cacá h lamâ viïcå cho cacá xûúnã g viïtë luênå . Ho å àûúcå thuï viïtë thuï luênå vùn, luênå aná tiïnë sô vaâ cacá baiâ baoá hocå thuêtå khacá cho sinh viïn trïn khùpæ thï ë giúiá , nhûnä g ngûúiâ tra ã phñ röiì sau ào á tû å nhênå tacá phêmí la â cuaã mònh. Vai tro â nayâ khöng chó xuêtë hiïnå ú ã Kenya. Coá nhûnä g ngûúiâ viïtë tûúng tûå ú ã ÊnË Àö,å Pakistan vaâ nhiïuì quöcë gia khacá , bao gömì ca ã Anh, nhûng Kenya àûúcå xacá àõnh laâ àiïmí noná g vúiá ûúcá tñnh khoanã g 40.000 ngûúiâ viïtë thuï chó riïng taiå thu ã àö Nairobi. Thöng minh, tham vonå g, co á hocå thûcá va â am hiïuí cöng nghï,å nhûnä g ngûúiâ tre ã Kenya nayâ àa ä nö î lûcå hïtë mònh àï í vaoâ àaiå hocå , tötë nghiïpå vúiá têmë bùnç g loaiå gioiã , nhûng laiå khöng tòm àûúcå viïcå lamâ . Thay vaoâ ào,á hoå danâ h ca ã ngayâ lênî àïm àï í truy cêpå vaoâ cacá nïnì tanã g viïtë luênå , xem danh sacá h baiâ têpå va â àêuë thêuì àï í gianâ h àûúcå baiâ luênå . Sau ào,á ho å chùpæ butá àïí viïtë luênå vùn hoùcå luênå aná vï ì bêtë kyâ chu ã àï ì naoâ , tû â ky ä thuêtå cú khñ, vêtå lyá lûúnå g tû,ã cho àïnë àiïuì dûúnä g va â ngön ngû ä hocå . Nha â xa ä höiå hocå kiïm giaoá sû Patricia Kingori cuaã Oxford àaä àïnë Nairobi àïí phonã g vênë cacá tacá gia,ã cunä g nhû khamá pha á hï å thönë g cho phepá sinh viïn úã cacá quöcë gia nhû Anh co á àûúcå bùnç g cêpë va â bùtæ àêuì sû å nghiïpå ma â khöng cênì phaiã tû å mònh lamâ viïcå . Ba â Kingori vö cunâ g ênë tûúnå g vúiá nhûnä g ngûúiâ tre ã ú ã àêy. “Hoå thêtå tuyïtå vúiâ ”, ba â noiá . “Töi camã thêyë nhû mònh àang bûúcá vaoâ mötå traiå huênë luyïnå vênå àönå g viïn ûu tu.á Giönë g mötå ngûúiâ chayå bö å thöng thûúnâ g àötå nhiïn bûúcá vaoâ lanâ g Olympic vêyå ”. “Àï í viïtë àûúcå mötå baiâ luênå chó trong sauá giú â àönì g hö ì vï ì mötå chu ã àï ì ma â ho å chûa àûúcå hocå gò, lamâ thï ë naoâ ho å co á thï í lamâ àûúcå àiïuì nayâ ? Ho å phaiã àapá ûná g nhûnä g thúiâ hanå nayâ , nïuë khöng hoå se ä bõ àaná h gia á kemá va â ho å se ä bõ loaiå khoiã nïnì tanã g. Ho å khöng àûúcå gia hanå . Ho å khöng àûúcå xin nghó ömë . Ho å chó àún gianã la â cû á thï ë lamâ thöi”. Cacá tacá gia ã sû ã dunå g hö ì sú gia,ã vúiá tïn va â khuön mùtå cuaã ngûúiâ khacá , vò ho å cho rùnç g nhûnä g yïuë tö ë nayâ giupá thuyïtë phucå khacá h hanâ g rùnç g ho å àuã kha ã nùng hoanâ thanâ h nhiïmå vu.å “Nïuë bêy giú â banå lïn manå g va â cö ë gùnæ g tòm kiïmë sû å trú å giupá cho mötå baiâ luênå , chùcæ chùnæ ho å se ä baná cho banå dõch vuå nhû thï í no á àïnë tû â mötå ngûúiâ Anh hoùcå My”ä , ba â Kingori cho biïtë . “Banå se ä khöng thïí naoâ biïtë àûúcå àêy thûcå chêtë la â mötå ngûúiâ tû â Nairobi”. “Co á y á kiïnë cho rùnç g trònh àöå trñ tuï å va â ky ä nùng nayâ khöng thïí àïnë tû â nhûnä g ngûúiâ ú ã Kenya, tûâ mötå quöcë gia chêu Phi. Hoå nghô rùnç g chêu Phi khöng phaiã la â núi àï í giaoá ducå , khöng phaiã núi àang höî trú å têtë ca ã cacá cú sú ã giaoá ducå cuaã chuná g ta. Töi nghô rùnç g viïcå àaoã ngûúcå suy nghô nayâ rêtë quan tronå g”, ba â noiá thïm. Mötå trong nhûnä g ngûúiâ viïtë luênå thuï chia se:ã “Ho å muönë y á tûúnã g cuaã chuná g töi. Hoå chó khöng muönë chuná g töi”. Mötå ngûúiâ khacá noiá : “Khöng coá sinh viïn Kenya naoâ goiå àiïnå cho mötå cöng dên Myä va â yïu cêuì ho å lamâ baiâ têpå hö å mònh ca”ã . Nhûnä g ngûúiâ àûúcå tra ã lûúng cao nhêtë co á thï í kiïmë àûúcå nhiïuì bùnç g mötå bacá sô ú ã Nairobi. Giaá ca ã co á thïí dao àönå g tû â khoanã g 1 banã g Anh (35 nghòn VND) mötå trang cho àïnë hanâ g nganâ banã g Anh cho caã mötå luênå vùn. Anh Adrian (*) àaä viïtë luênå cho sinh viïn taiå cacá trûúnâ g àaiå hocå Oxford vaâ Leeds, cunâ g nhiïuì trûúnâ g danh giaá khacá . Khi àûúcå hoiã vï ì àaoå àûcá nghï ì nghiïpå , anh àapá : “Vúiá töi, töi àang tñch luyä kiïnë thûcá . Töi seä chuyïní cêu hoiã ào á cho khacá h hanâ g”. Cacá xûúnã g viïtë luênå àa ä bõ cêmë úã Anh vaoâ nùm 2022, nhûng theo öng Thomas Lancaster, mötå nha â khoa hocå mayá tñnh taiå Àaiå hocå Hoanâ g gia London, sinh viïn vênî tiïpë tucå sû ã dunå g chuná g. “Cacá xûúnã g viïtë luênå vênî la â mötå vênë àï ì lúná trong giaoá ducå àaiå hocå Anh, khi sinh viïn nhênå àûúcå nhûnä g giaiã thûúnã g ma â ho å khöng xûná g àaná g. Àiïuì nayâ la â bêtë cöng àöië vúiá àaiå àa söë sinh viïn, nhûnä g ngûúiâ àang hocå têpå va â lamâ viïcå chùm chó”, öng noiá . “Mötå sö ë sinh viïn àaä chuyïní sang sûã dunå g cacá hï å thönë g AI nhû ChatGPT thay vò thuï mötå ngûúiâ viïtë luênå . Töi cunä g nghe noiá rùnç g hiïnå nay co á mötå thõ trûúnâ g danâ h cho sinh viïn sûã dunå g AI àï í taoå banã thaoã àêuì tiïn, nhûng sau ào á ho å thuï mötå ngûúiâ àï í kiïmí tra nöiå dung va â viïtë laiå àï í baiâ luênå khöng bõ phatá hiïnå la â do AI taoå ra”. Ba â Kingori tûcá giênå trûúcá nhûnä g phatá hiïnå nayâ . “Phênì lúná thúiâ gian, quyïnì lûcå la â vö hònh, àïí chuná g ta khöng àùtå cêu hoiã liïuå moiå thû á co á nïn nhû vêyå hay khöng. Àêy khöng nïn la â ly á do vò sao Kenya xuêtë hiïnå trïn banã àö,ì va â nïuë thï ë giúiá cöng bùnç g, nhûnä g hocå gia ã nayâ àa ä co á thï í hoatå àönå g trïn trûúnâ g quöcë tï ë vúiá tû cacá h la â chñnh ho”å . n (*): Tïn àaä àûúcå thay àöií . Nhiïuì ngûúiâ Kenya coá trònh àö å hocå vênë cao hiïnå àang lamâ viïcå cho cacá xûúnã g viïtë luênå vùn thuï, núi hoå nhênå viïtë baiâ luênå thay cho cacá sinh viïn quöcë tï.ë Xûúãng viïët luêån vùn thuï úã Kenya Nhûnä g “hocå gia ã ngêmì ” co á thï í hûúnã g lûúng bùnç g mötå bacá sô ú ã Nairobi Ngûúiâ viïtë luênå thuï thûúnâ g che giêuë danh tñnh va â xuêtë thên cuaã ho å àï í àûúcå tuyïní dunå g Giaoá sû Patricia Kingori AI giupá dû å àoaná nguy cú mùcæ hún 1.000 bïnå h [ HOAI VY ] (theo theguardian.com, ngayâ 14/09/2025) Chuã nhêåt 21/9/2025 12 Nhòn ra thïë giúái BAOÁ TIÏNÌ PHONG PHATÁ HAN H TÊTË CA à CACÁ NGAY TRONG TUÊNÌ Cöng cu å AI co á thï í giupá dû å àoaná vï ì nguy cú bïnå h têtå trong tûúng lai [ HA  MY ] (theo euronews.com, ngayâ 18/09/2025)
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==