3 THỜI SỰ Thứ Tư n Ngày 13/8/2025 Trong bối cảnh đó, đối ngoại được xác định là mũi đột phá chiến lược để tạo dựng môi trường hòa bình, ổn định và hợp tác, để có thể đưa đất nước thoát khỏi khủng hoảng, mở ra không gian phát triển mới. Khi ấy, thế giới bước sang thời kỳ hậu Chiến tranh Lạnh, nơi đối đầu ý thức hệ dần nhường chỗ cho xu thế hợp tác, hội nhập và toàn cầu hóa. Trong làn sóng chuyển động mạnh mẽ, các quốc gia Đông Nam Á sớm nhận ra rằng, chỉ bằng cách tăng cường liên kết và củng cố sức mạnh tập thể mới có thể đứng vững và vươn lên phát triển. Những “nút thắt” lịch sử trong quan hệ giữa các nước ở khu vực từng bước được tháo gỡ, trở thành chất xúc tác cho sự hòa giải, gắn kết và hợp tác. Những rào cản của quá khứ dần nhường bước cho niềm tin và thiện chí để các nước xích lại gần nhau, cùng nỗ lực phấn đấu cho hòa bình, ổn định và phát triển. Sự gặp gỡ giữa khát vọng đổi mới của Việt Nam với mong muốn mở rộng hợp tác của ASEAN, cùng hội tụ với xu thế hòa bình, phát triển của thế giới đã đưa đến cho Việt Nam cơ hội “thiên thời, địa lợi, nhân hòa”. TỪ HỌC VIỆC ĐẾN KIẾN TẠO Nhìn lại 30 năm tham gia ASEAN, Việt Nam đi từ chỗ học việc, làm quen và bắt kịp đến tham gia tích cực vào công việc của Hiệp hội, sau đó chuyển sang giai đoạn đồng hành và tham gia kiến tạo tầm nhìn và con đường đi mới cho ASEAN. Đại sứ Phạm Quang Vinh, nguyên Thứ trưởng Ngoại giao, là người trực tiếp đóng góp vào quá trình Việt Nam tham gia sâu vào ASEAN. Ông đảm nhiệm vị trí Trưởng SOM (Senior Officials Meeting - Hội nghị các quan chức cao cấp) ASEAN của Việt Nam trong hơn 7 năm (2007-2014). Chia sẻ với phóng viên Tiền Phong, Đại sứ Phạm Quang Vinh cho biết ông làm Trưởng SOM ASEAN Việt Nam trong giai đoạn vừa dài vừa đầy thử thách nhưng cũng rất nhiều dấu ấn. Đại sứ Phạm Quang Vinh nhắc lại giai đoạn 2008-2009, đáng lẽ Thái Lan là nước đầu tiên thực hiện nhiệm vụ đưa Hiến chương ASEAN vào bộ máy mới. Tuy nhiên, năm 2009, Thái Lan gặp trục trặc vì làn sóng biểu tình trong nước. Đến năm 2010, khi đảm nhận vai trò Chủ tịch ASEAN, Việt Nam thực tế đã xây dựng phương thức làm việc của ASEAN, với cơ chế gồm hai hội nghị cấp cao mỗi năm, giữa năm là hội nghị bộ trưởng ngoại giao hoặc kinh tế. Nền nếp mà Việt Nam tạo ra từ đó đến nay cơ bản vẫn được thực hiện. Cũng vào năm 2010, Việt Nam chủ động tham vấn các nước trong khối nhằm đạt được thỏa thuận về vấn đề mở rộng Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS) để mời Nga và Mỹ tham gia. EAS được thành lập năm 2005 ở Kuala Lumpur với 6 nước đối tác, gồm Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Úc và New Zealand. Trong suốt mấy năm, quá trình tham vấn chưa đạt được sự thống nhất. Đến năm 2010, Việt Nam tiến hành tham vấn nội bộ ASEAN để tạo đồng thuận chung, sau đó tham vấn các nước đối tác. “Thời điểm đó cạnh tranh nước lớn đã bắt đầu gia tăng, nên việc đạt được đồng thuận không dễ dàng. Trong quá trình tham vấn, Việt Nam nhấn mạnh rằng Nga và Mỹ là các đối tác quan trọng của ASEAN và có nguyện vọng tham gia. Khi bước vào cơ chế này, dù là nước lớn cũng phải tôn trọng vai trò dẫn dắt của ASEAN và những nguyên tắc của ASEAN, đặc biệt là Hiệp ước Hữu nghị và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC)”, Đại sứ Phạm Quang Vinh cho biết. Đến tháng 10/2010, Hội nghị Cấp cao ASEAN và EAS chính thức mời Nga và Mỹ tham gia. Đó là lần đầu tiên EAS có đầy đủ những đối tác quan trọng nhất của ASEAN và trở thành cấu trúc quan trọng hàng đầu khu vực do ASEAN dẫn dắt. Trong vấn đề Biển Đông, vào thời điểm năm 2009, các nước ASEAN đang xây dựng kế hoạch tổng thể về chính trị - an ninh (sau này là một trụ cột của Cộng đồng ASEAN) và tìm ra những lĩnh vực cần ưu tiên. Khi đó, Việt Nam đề xuất ưu tiên vấn đề thực hiện đầy đủ và hiệu quả Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC). Có thành viên lo ngại điều này có thể làm gia tăng “cọ xát” giữa ASEAN và Trung Quốc. Đại sứ Phạm Quang Vinh cho biết, khi đó đoàn Việt Nam thẳng thắn khẳng định rằng DOC là văn kiện cấp cao mang tính lịch sử mà ASEAN và Trung Quốc đạt được, có giá trị rất quan trọng trong hợp tác ASEAN - Trung Quốc về vấn đề Biển Đông. Việt Nam cũng nhấn mạnh rằng DOC quy định phải tuân thủ luật pháp quốc tế, Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) 1982, giải quyết hoà bình các tranh chấp, bảo đảm các biện pháp kiềm chế và xây dựng lòng tin. Đó không chỉ là những nguyên tắc được công nhận giữa ASEAN và Trung Quốc mà còn là những nguyên tắc của luật pháp quốc tế. Vì vậy, việc ASEAN bàn bạc với Trung Quốc và nhấn mạnh DOC sẽ đóng góp cho hoà bình ổn định ở Biển Đông cũng như ở khu vực. Những lập luận đó của Việt Nam đã được chấp nhận. Trong các cuộc họp của ASEAN kể từ đó, vấn đề Biển Đông thường xuyên được đưa lên bàn nghị sự, trở thành vấn đề quan tâm chung của khu vực. NGÀY CÀNG TỰ TIN VÀ CHỦ ĐỘNG Nhìn lại 30 năm Việt Nam tham gia ASEAN, các nước trong và ngoài khu vực đều đánh giá rằng sự kiện Việt Nam tham gia ASEAN không chỉ là dấu mốc lịch sử đối với Việt Nam mà đối với cả ASEAN. Trong các hoạt động và thành quả của ASEAN đều có đóng góp mang tính xây dựng tích cực và ý nghĩa của Việt Nam. GS Carlyle Thayer, một học giả người Úc có nhiều năm nghiên cứu về Việt Nam, nhấn mạnh vai trò của Việt Nam trong việc thúc đẩy đưa Campuchia, Lào và Myanmar (CLM) trở thành thành viên ASEAN. Sau đó, Việt Nam đóng vai trò dẫn dắt trong việc hỗ trợ thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các thành viên CLM mới và các thành viên phát triển hơn của ASEAN. GS Thayer cũng nhấn mạnh, khi đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN lần thứ hai vào năm 2010, Việt Nam vận động thành công việc mở rộng thành viên EAS để bao gồm Mỹ và Nga. Việt Nam cũng tổ chức cuộc họp đầu tiên của Hội nghị Bộ trưởng quốc phòng ASEAN mở rộng tại Hà Nội. GS Thayer nhận định, khi Việt Nam gia nhập ASEAN, Hiệp hội trở thành một trong những tổ chức khu vực thành công nhất trong các nước đang phát triển. ASEAN dần tăng số lượng cơ chế đa phương do Hiệp hội dẫn dắt, từ Diễn đàn Khu vực ASEAN đến ASEAN+3, Diễn đàn Biển ASEAN mở rộng, EAS, Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng, Hội nghị ASEAN-châu Âu… Những bước phát triển đó giúp Việt Nam mở rộng mạng lưới quan hệ ngoại giao cả song phương và đa phương. GS Stephen Nagy, công tác tại Đại học Cơ đốc giáo quốc tế - Nhật Bản, cho rằng việc Việt Nam ủng hộ và thúc đẩy sự thống nhất của ASEAN dựa trên cơ chế đồng thuận giúp đảm bảo sự thống nhất, không một thành viên nào phải hy sinh chủ quyền hoặc lo sợ bị can thiệp vào chính trị nội bộ. Điều này củng cố nguyên tắc “4 không” và phương châm của Việt Nam là làm bạn với tất cả các nước. GS Thayer đánh giá ưu tiên hàng đầu của Việt Nam là đóng góp cho hòa bình và an ninh khu vực nhằm nâng cao triển vọng hợp tác kinh tế. Khi gia nhập ASEAN, Việt Nam trở thành thành viên của Khu vực Thương mại Tự do ASEAN (AFTA) và học hỏi kinh nghiệm từ các nền kinh tế phát triển hơn. Từ AFTA, Việt Nam tích lũy kinh nghiệm và ngày càng tự tin vào hợp tác đa phương khi ASEAN đàm phán các hiệp định thương mại tự do với Úc - New Zealand, Nhật Bản, Ấn Độ, Trung Quốc, Hàn Quốc và Hong Kong (Trung Quốc). Những điều đó tạo cơ hội để Việt Nam học hỏi và áp dụng các thông lệ tốt nhất trong hợp tác kinh tế đa phương, chính trị - an ninh và văn hóa - xã hội, tạo nền tảng giúp Việt Nam giảm nghèo và trở thành quốc gia thu nhập trung bình. Hiện nay, Việt Nam có quan hệ ngoại giao với 194 quốc gia, là thành viên của 70 tổ chức đa phương và có các hiệp định thương mại với hơn 60 quốc gia và nền kinh tế. THU LOAN Đầu thập niên 1990, Việt Nam đứng trước bước ngoặt lịch sử của công cuộc Đổi mới, vừa nỗ lực vượt qua khủng hoảng kinh tế - xã hội, vừa từng bước phá vỡ vòng vây cô lập và cấm vận kéo dài nhiều năm. BẢN HÙNG CA 80 NĂM Bài 4: Gỡ những “nút thắt” giữa ngã rẽ lịch sử Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn khẳng định, lịch sử dân tộc đã, đang và sẽ tiếp tục có những bước ngoặt, trong đó, gia nhập ASEAN mãi được ghi nhớ là quyết sách mang tầm nhìn chiến lược, tầm vóc thời đại và tầm cao trí tuệ, đánh dấu sự chuyển mình của Việt Nam trở thành thành viên chủ động, tích cực, trách nhiệm của khu vực và thế giới. GS Thayer tin tưởng rằng chương trình tinh giản bộ máy mà Việt Nam đang thực hiện sẽ thành công, giúp Việt Nam có thêm sự tự tin và nguồn lực để đảm nhận vai trò chủ động hơn trong ASEAN. Việt Nam dự kiến đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN vào năm 2039. “Cả ASEAN và Việt Nam khi đó đều sẽ ở giai đoạn phát triển cao hơn, điều này sẽ tạo ra sức mạnh tổng hợp để Việt Nam đạt được mục tiêu dài hạn là trở thành quốc gia phát triển có thu nhập cao vào năm 2045”, GS Thayer nói. Tổng Bí thư Tô Lâm phát biểu tại trụ sở Ban Thư ký ASEAN ở Jakarta, Indonesia ngày 10/3/2025 ẢNH: TTXVN Sáng 8/8, tại Trụ sở Bộ Ngoại giao, Bộ Ngoại giao tổ chức Lễ Thượng cờ ASEAN nhân dịp kỷ niệm 58 năm Ngày thành lập ASEAN (8/8/1967-8/8/2025) và 30 năm Việt Nam gia nhập ASEAN (28/7/1995-28/7/2025) ẢNH: TUẤN DŨNG
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==