Phoáng sûå 5 Chuã nhêåt 10/8/2025 Trong sö ë àõa phûúng úã tónh Kon Tum cu,ä nay sapá nhêpå vaoâ tónh Quanã g Ngaiä , xa ä Búâ Y thûúnâ g àûúcå nhùcæ àïnë kha á nhiïuì , vò àõa banâ co á àiïmí giapá biïn giúiá Laoâ , Campuchia goiå la â Nga ä ba Àöng Dûúng. Àöng Dûúng laâ caiá tïn nhùcæ vï ì sû å kiïnå nùm 1887, thûcå dên Phapá thanâ h lêpå Liïn bang Àöng Dûúng sau khi àaä baoã hö å Campuchia (1863), chiïmë kinh àö Huïë (1883), sapá nhêpå Laoâ sau cuöcå chiïnë Phapá -Xiïm (1893), bö í sung Quanã g Chêu cuaã Trung Quöcë (1898) sau khi thuï cuaã nha â Thanh vúiá thúiâ hanå 99 nùm. MÛN CHAOÃ , KHUÁN PÙN Taiå xa ä Bú â Y, khi ài qua cacá ngöi lanâ g cuaã ngûúiâ Mûúnâ g, Thaiá , Brêu, Gie ã Triïng, núi àêu cunä g vùnæ g boná g ngûúiâ , vò saná g súmá ba â con àa ä hö ì húiã bamá rêyî ca â phï, loaiå ca â phï Arabica. Buön lanâ g chó coá tre ã em va â ngûúiâ gia â ngöiì trong nhaâ co á chiïcë ö tö àúiâ múiá , hoùcå xe mayá cayâ . Thónh thoanã g töi nhú â caná bö å Biïn phonâ g ài cunâ g hoiã vui ba â con mötå cêu “truná g ca â phï vui qua,á tiïnë g àönì g baoâ la â gò?”. Nhûnä g cu å gia â ngûúiâ Mûúnâ g àapá laiå va â cûúiâ : “khuná pùn”, ngûúiâ Brêu thò àapá “mûn chaoã ”. Öng Xa Vùn Hunâ g, mötå ngûúiâ dên sönë g canå h thuyã àiïnå Söng Àaâ thuöcå tónh Hoaâ Bònh (nay laâ tónh Phuá Tho)å , vûaâ àapá xe tû â miïnì Bùcæ vaoâ àï í thùm ba â con ú ã vunâ g àêtë Nga ä ba Àöng Dûúng. Öng Hunâ g cho biïtë , ngoaiâ miïnì Bùcæ nghe noiá trong nayâ ai cunä g truná g tiïnì ty ã tû â thu nhêpå ca â phï nïn ngûúiâ naoâ cunä g chönå rönå , chauá cuaã öng co á 2 ngûúiâ thò mötå ngûúiâ thu àûúcå 4 ty ã àönì g, mötå ngûúiâ thu àûúcå hún 5 tyã àönì g sau hai nùm truná g ca â phï. Öng Hunâ g têm sû:å “Höiì ài kinh tï ë múiá vö àêy thò nhiïuì ngûúiâ lo sötë retá , röiì ngaiå xa quï, nhûng röiì bêy giú â thò tiïcë cunä g khöng conâ kõp”. Öng Xa Vùn Khoa, dên töcå Mûúnâ g ú ã lanâ g Bùcæ Phong, àoná 3 ngûúiâ chauá vaoâ thùm. Öng cunä g liïn tucå nhênå àûúcå àiïnå thùm hoiã , chucá mûnâ g tûâ ba â con ú ã tênå vunâ g thuyã àiïnå Söng Àa.â Ai cunä g noiá vúiá öng vï ì “khuná pùn”. Öng Khoa dênî töi ài qua con àûúnâ g thön àïí ra rêyî ca â phï. Öng cho biïtë , bûaä nay truná g ca â phï, co á nha â mua ö tö, nhûng coá nha â mua caã xe cöng nöng 3 cêuì , nhiïuì gia àònh xêy dûnå g laiå nha,â chûa bao giúâ mua ö tö nhiïuì nhû thï.ë Ú Ã tónh Àùkæ Lùkæ , àa sö ë nöng dên trönì g ca â phï ài xe cöng nöng 1 cêuì va â phña sau keoá theo rú moocá chú ã caâ phï, hö ì tiïu. Nhûng úã vunâ g àêtë Nga ä ba Àöng Dûúng, rêyî ca â phï phaiã treoâ lïn nhûnä g con döcë dûnå g ngûúcå trïn àöiì Àùkæ Xu,á vò vêyå nöng dên úã àêy truná g ca â phï àa ä mua luön loaiå mayá 3 cêuì . Nhûnä g chiïcë mayá cayâ Iseki cuaã Nhêtå Banã co á tiïnë g nö í kha á lúná . Thónh thoanã g laiå co á tiïnë g êmì êmì vang lïn tû â àêuì lanâ g túiá cuöië lanâ g, kemâ theo ào á la â tiïnë g laoå xaoå cuaã baná h xe lùn trïn àûúnâ g bï töng. Öng Khoa cho biïtë , sau 2 nùm truná g ca â phï, ba â con liïn tucå chú ã phên boná àï í boná thucá cho cêy caâ phï, hy vonå g tiïpë tucå mötå muaâ böiå thu. GIÊCË MÚ BRÊU Ngay giûaä thön Àùkæ Mï,ë xa ä Bú â Y vênî conâ mötå banâ thú â va â cêy nïu ruä xuönë g dûúiá cún mûa àêuì muaâ ú ã vunâ g biïn viïnî . Ngûúiâ dên trong lanâ g vûaâ tö í chûcá lï î höiå mûnâ g luaá múiá , cunâ g nhau ùn moná mêy àùnæ g nêuë vúiá mön thucå , chim, chuötå rûnâ g. Dên töcå Brêu sönë g ú ã àêy thuöcå diïnå àûúcå Chñnh phu ã co á chñnh sacá h baoã vï,å phatá triïní . Ngûúiâ Brêu hiïnå chó co á 146 hö å vúiá 546 nhên khêuí . Hai nùm nay, ngûúiâ Brêu luön nhùcæ àïnë “mûún chaoã ”, tûcá la â vui lùmæ , vui nhiïuì . Ba â Àinh Thõ Khiïm, Bñ thû Chi bö å thön Àùkæ Mï,ë chó vaoâ nhûnä g ngöi nhaâ gênì ào á va â cho biïtë , ngûúiâ Brêu àang “nhiïtå ta â vï” (uönë g rûúuå mûnâ g), truná g ca â phï nïn nhiïuì gia àònh àang vui. Nïuë nùm 2009, ài vaoâ Àùkæ Mï ë thò chó thêyë nhûnä g ngöi nha â lamâ bùnç g lö ì ö, maiá lúpå tranh vaâ nhûnä g ngûúiâ àanâ ba â cêmì têuí thuöcë nha ã khoiá giönë g nhû cacá töcå ngûúiâ trïn àêtë Laoâ . Conâ giú â àêy, nhaâ cuaã ngûúiâ Brêu àaä àûúcå xêy dûnå g khang trang sau nhûnä g muaâ ca â phï thùnæ g lúiå . Ba â Khiïm toã ve ã vui mûnâ g va â noiá vï ì nhûnä g àiïuì tûnâ g la â chuyïnå khöng tûúnã g cuaã ngûúiâ Brêu: “Coá àêyë , nhaâ A Hanå h thu 30 tênë tûúi, tñnh ra laâ hún 1 ty,ã co á tiïnì mua mayá cayâ , sûaã nha â múiá ”. “1 ty ã àönì g 1 muaâ ca â phï” – töi cunä g nhùcæ ài nhùcæ laiå àiïuì nayâ vaâ giêtå mònh. Vò mötå töcå ngûúiâ tûnâ g sönë g lang thang suötë chiïuì daiâ biïn giúiá , thûcá ùn cuaã ho å la â chuötå , nhñm, heo rûnâ g, nai, conâ hatå luaá àûúcå tra trïn sûúnâ nuiá va â chú â àïnë ngayâ thu haiá , luön cêuì cho mûa thuênå , gioá hoaâ . Nhûng nay coá àûúcå sö ë tiïnì hanâ g ty ã àönì g thûcå sû å la â àiïuì khöng tûúnã g. Anh A Xa,â sinh nùm 1984, kïí vï ì cacá h lamâ kinh tïë cuaã lúpá tre ã Brêu la â gacá chuyïnå riïng tû, biïtë hy sinh. Anh vaâ banå be â vaoâ tênå TPHCM àïí lamâ cöng nhên, lamâ thuï, sau àoá anh gûiã tiïnì vï ì cho vú å la â chõ Y Phûúng àïí trang traiã cuöcå sönë g hùnç g ngayâ , àönì g thúiâ mua phên boná àï í àêuì tû cho túiá ngayâ thu haiá ca â phï Arabica. GIÊCË MÚ BÏN ÀÛÚNÂ G BIÏN Xa ä Bú â Y khöng phaiã la â vunâ g tronå g àiïmí trönì g ca â phï Arabica úã miïnì Têy cuaã tónh Quanã g Ngaiä . Tuy nhiïn, xa ä nùmç ngay Ngaä ba Àöng Dûúng, nïn cêu chuyïnå kiïmë bacå ty ã tû â ca â phï cuaã ngûúiâ dên àõa phûúng àa ä vûútå khoiã àûúnâ g biïn àïnë vúiá ngûúiâ dên Laoâ va â Campuchia. Anh Khammuonsengtum, caná bö å huyïnå Phouvong tónh Attapeu, Laoâ , tûnâ g chia se ã vúiá töi sû å thaná phucå nöng dên Viïtå Nam. Vò vunâ g Nam Laoâ rêtë ngheoâ , thu nhêpå bònh quên cuaã caná bö å va â ngûúiâ dên bïn àoá chó tûúng àûúng khoanã g 2 triïuå àönì g/thaná g. Àûúnâ g lïn Ngaä ba Àöng Dûúng batå nganâ rêyî ca â phï nùmç tû â lonâ g chaoã lïn lûng àöiì , giönë g nhû àûúnâ g cong cuaã chiïcë eo con gaiá . Öng Thao Laoâ , gia â lanâ g thön Àùkæ Rùng, xaä Bú â Y, nêng canâ h ca â phï àang trôu quaã va â cho biïtë , lênì naoâ ba â con Laoâ sang giao lûu cunä g àûúcå tùnå g cêy caâ phï, nhûng hoå khöng phatá triïní àûúcå nhû phña Viïtå Nam nïn vênî ngheoâ . Öng Laoâ nùm nay 78 tuöií , nhûng vúå chönì g vênî sú ã hûuä 700 göcë ca â phï, tû â àêuì nùm túiá nay, öng trönì g thïm 150 göcë ca â phï. Baoá caoá chñnh trõ cuaã Àanã g bö å xa ä Bú â Y, nhiïmå ky â 2025-2030 (vûaâ tö í chûcá àaiå höiå xong) nïu ro,ä àõa phûúng phênë àêuë àatå 8.600 ha cêy lêu nùm, trong àoá trönì g múiá 350 ha ca â phï, 340 ha cêy cao su vaâ 50 ha cêy ùn qua.ã Öng Nguyïnî Hoanâ g Giang, Chuã tõch UBND tónh Quanã g Ngaiä , trong chuyïnë cöng tacá túiá xa ä Bú â Y vûaâ qua àa ä àï ì cêpå túiá viïcå se ä chó àaoå Sú ã Nöng nghiïpå va â Möi trûúnâ g, Sú ã Khoa hocå va â Cöng nghïå àönì g hanâ h vúiá ngûúiâ nöng dên, hûúná g túiá phatá triïní nöng nghiïpå cöng nghïå cao, nêng cao giaá trõ nöng sanã . Öng Thao Laoâ nhùcæ laiå lúiâ lanä h àaoå tónh Quanã g Ngaiä va â cho biïtë , “àúiâ sönë g ba â con giú â àa ä kha á lïn, nhûng cunä g mong ngûúiâ Laoâ phatá triïní àï í ngayâ Tïtë cunâ g sang àêy uönë g rûúuå , ca hatá ”. n Trong hai nùm 2024-2025, thu ã phu ã Têy Nguyïn truná g àêmå ca â phï. Chó tñnh riïng huyïnå Àùkæ Mil (tónh Àùkæ Nöng cu)ä , cacá laoä nöng àaä sùmæ 1.000 ö tö trong nùm 2024. Xaä Bú â Y (huyïnå Ngocå Höiì , tónh Kon Tum cu,ä nay thuöcå tónh Quanã g Ngaiä giapá Laoâ va â Campuchia) cunä g chung niïmì vui êyë ... [ LÏ VÙN CHÛÚNG ] Gia â lanâ g Thao Laoâ (giûaä ) chia seã niïmì vui vúiá Trung taá Nguyïnî Vùn Thûúng, caná bö å Àönì Biïn phonâ g Cûaã khêuí quöcë tï ë Bú â Y, àaiå biïuí HÀND xa ä Bú â Y Cacá gia àònh taiå xa ä Bú â Y àïuì sùmæ mayá cayâ , hoùcå ö tö àúiâ múiá àï í ài du lõch Xaä tyã phuá núi biïn viïîn Öng Xa Vùn Khoa, dên töcå Mûúnâ g, kï í laiå cêu chuyïnå sönë g chïtë àïí co á ngayâ trú ã thanâ h nöng dên bacå ty.ã Öng kï,í nùm 1992, tûâ vunâ g lonâ g hö ì thuyã àiïnå Hoaâ Bònh ngoaiâ Bùcæ ài kinh tïë múiá vaoâ Bú â Y, khi núi àêy nuiá rûnâ g êm u, muâ mõt va â sötë retá liïn miïn. Múiá vaoâ àûúcå 20 ngayâ thò thêyë 3 ngûúiâ con cuaã öng Àinh Vùn Mïnë cunâ g ài bõ sötë retá chïtë ca,ã co á khi ài qua xomá khöng thêyë co á ai nêuë cúm vò gênì nhû caã xomá àang sötë li bò. Vêyå röiì cö ë gùnæ g bamá tru,å maiä túiá nùm 2022 thò caã lanâ g böiå thu, öng mua chiïcë ö tö 7 chöî ngöiì àï í gia àònh ài du lõch. AÃ nh: LÏ VÙN CHÛÚNG BAOÁ TIÏNÌ PHONG PHATÁ HANÂ H TÊTË CA Ã CACÁ NGAYÂ TRONG TUÊNÌ Tacá gia ã (bòa traiá ) cunâ g nöng dên Laoâ bïn kia cûaã khêuí Bú â Y
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==