Gia đình anh Trương Quốc Trân, 36 tuổi, khu đô thị Đại Kim, Hà Nội thường xuyên sử dụng máy tính, cả máy để bàn lẫn máy tính xách tay. Khi có máy nào hỏng, không thể sửa chữa hoặc quá lỗi mốt muốn thay, anh Trân, kỹ sư đồ họa, tìm cách bán lại cho thợ hoặc gọi người thu mua phế liệu. “Thợ thì có thể tận dụng linh kiện, còn đồng nát thì tôi cũng không rõ họ sẽ làm gì, tái chế thế nào”. Những thiết bị điện tử mà gia đình anh Trân thải bỏ góp phần gia tăng lượng rác thải điện tử ở Việt Nam. Theo một nghiên cứu của nhóm Trường đại học Xây dựng, Mỏ-Địa chất và Giao thông vận tải, lượng chất thải điện tử năm 2010 tại Việt Nam là 114.000 tấn. Với tốc độ gia tăng tiêu dùng mặt hàng thiết bị điện tử 20% mỗi năm, ước tính đến năm 2025 tại Việt Nam có 567.000 tấn chất thải điện tử. Rác thải điện tử (e-waste) là các thiết bị điện, điện tử bị thải bỏ do đã đạt đến tuổi thọ thiết bị hoặc do không còn đáp ứng được các yêu cầu của người sở hữu. Những năm gần đây, sự ra đời của các thiết bị điện tử mới đã thúc đẩy lượng thiết bị điện tử thải bỏ ngày càng tăng và đây được xác định là một trong những dòng rác thải đô thị phát triển nhanh nhất. Theo nhóm nghiên cứu của Khoa Môi trường và Tài nguyên Thiên nhiên - Trường Đại học Cần Thơ, tại Việt Nam, rác thải điện tử nói chung và rác thải điện tử gia dụng nói riêng thường được thu gom bởi những người thu mua phế liệu tự do và việc tái chế mới chỉ dừng lại ở khâu tháo dỡ và phân tách để thu kim loại. Phương pháp phân tách thủ công tại các làng nghề chỉ có thể thu hồi được một số kim loại cơ bản như sắt, đồng, nhôm... với hiệu suất thấp và tiềm ẩn nhiều rủi ro gây ô nhiễm môi trường không khí, đất và nước xung quanh các khu tái chế. Theo nhóm nghiên cứu, điều đáng lo ngại là nhận thức của người dân về rác thải điện tử còn thấp. Trong tổng số 120 người dân Cần Thơ được phỏng vấn, 64 người (53,3%) cho biết họ chưa từng nghe đến khái niệm “rác thải điện tử” và hoàn toàn không biết về các tác hại mà loại rác thải này mang lại. Tuy nhiên, khi được hỏi về các tác hại từ thiết bị điện tử trong gia đình, đa số người dân đưa ra câu trả lời về tác động đến sức khỏe và nguy cơ cháy nổ xảy ra trong quá trình sử dụng. Có thể thấy, những người tham gia trả lời khảo sát chỉ quan tâm đến tác hại của thiết bị điện tử trong giai đoạn sử dụng mà chưa biết đến tác động sau khi chúng bị thải bỏ. Bên cạnh 53,3% người hoàn toàn không biết về rác thải điện tử, 2,5% người được hỏi nói không quan tâm đến những tác hại của chúng. VIỆC XỬ LÝ CÒN NHIỀU HẠN CHẾ Nghiên cứu mới của TS Nguyễn Thuý Quỳnh, Khoa Kinh tế quốc tế - Đại học Ngoại thương, và cộng sự về “Thực trạng hoạt động quản lý rác thải điện tử ở một số quốc gia và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam” cho thấy, rác thải điện tử vẫn còn là một khái niệm khá mới mẻ tại các nước Đông Nam Á. Theo TS Quỳnh, việc xử lý rác thải điện tử ở nước ta còn nhiều hạn chế; do sự cạnh tranh của khu vực phi chính thức, khối lượng và chất lượng rác đầu vào không ổn định khiến doanh nghiệp ngần ngại đầu tư vào các phương pháp thu hồi kim loại có giá trị từ rác thải điện tử. Trong khi đó, Việt Nam thiếu dự báo và kiểm kê rác thải điện tử chính thức; hệ thống kiểm kê, quy trình và cơ sở dữ liệu về chất thải điện tử chưa được tạo ra và việc thu thập dữ liệu thống kê còn hạn chế. Nhóm nghiên cứu của Trường Đại học Cần Thơ cho rằng, xử lý rác thải điện tử là một thách thức không nhỏ với Việt Nam vì nước ta chưa có hệ thống quản lý, công nghệ tái chế chất thải đặc biệt đối với thiết bị điện, điện tử hiện đại và đảm bảo môi trường. Thậm chí, quá trình xử lý, tái chế, tái sử dụng không đúng cách còn là nguy cơ gây nên những tác động xấu tới môi trường sống và con người. Theo TS Quỳnh, trong các loại chất thải, Chính phủ nên ưu tiên xử lý chất thải điện tử và thực hiện các kế hoạch hành động. Chất thải điện tử phải được quản lý ngay tại thời điểm hiện nay, khi sự gia tăng của chúng đang được kiểm soát. TS Quỳnh cho rằng, tạo một hệ thống quản lý chất thải điện tử chính thức bằng cách sử dụng mạng lưới thu gom không chính thức là việc cần làm vào lúc này. Chính phủ cần phải làm rõ các quy định hiện hành, xác định chất thải điện tử nguy hại và không nguy hại, đồng thời nghiên cứu sửa đổi, bổ sung các quy định để nâng cao trách nhiệm giải trình của doanh nghiệp sản xuất thiết bị điện tử. Đưa luật thu gom, xử lý chất thải điện tử vào phê duyệt dự án sản xuất, kinh doanh lĩnh vực này. Ngoài ra, doanh nghiệp cần tuân thủ các nghĩa vụ xã hội và môi trường, do đó, các bộ, ngành liên quan, chính quyền địa phương và cộng đồng cần phải giám sát chặt chẽ việc thực hiện. Bên cạnh đó, cần khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào các công nghệ xử lý chất thải điện tử tiên tiến, thân thiện với môi trường thông qua quy định và ưu đãi. TRÚC MAI Mỗi khi gia đình có chiếc tivi hay máy tính hỏng không thể sửa chữa, việc anh Trân thường làm là “gọi đồng nát”. “Tôi cũng chưa nghĩ đến việc sau đó họ mang đi đâu, làm gì với những thứ đó”, anh nói. Rác điện tử vẫn còn là khái niệm mới mẻ với nhiều người ẢNH: NGS “Tảng băng chìm” rác thải điện tử 14 n Thứ Sáu n Ngày 1/8/2025 Theo TS Nguyễn Thuý Quỳnh (Đại học Ngoại thương), cùng các biện pháp quản lý doanh nghiệp, Chính phủ và các bộ, ngành cần tăng cường tuyên truyền tới người dân về sự nguy hại của rác thải điện tử đối với cuộc sống, môi trường xã hội và để người dân tham gia phân loại tại nguồn, tránh hoà trộn, thải ra môi trường gây ô nhiễm không khí, đất và nước. Ngoài ra, do bom mìn chưa được xử lý, nhiều khu đất vẫn bị bỏ hoang, và sự tồn tại của bom mìn này cản trở việc phát triển cơ sở hạ tầng cơ bản và phát triển đất nông nghiệp. Trong bối cảnh đó, Nhật Bản đã tích cực hỗ trợ các hoạt động rà phá bom mìn tại Việt Nam trong hơn 20 năm qua. Đặc biệt, đối với các hoạt động tại tỉnh Quảng Bình cũ, Nhật Bản đã viện trợ tổng cộng khoảng 5,5 triệu USD cho Nhóm Tư vấn bom mìn (MAG) từ năm 2015, theo Đại sứ quán Nhật Bản tại Việt Nam. Tổng diện tích đất được bàn giao, bao gồm cả 3km2 trong buổi lễ diễn ra ngày 30/7/2025 tại Quảng Trị, đã lên tới hơn 26km2, mang lại lợi ích cho hơn 137.000 người dân địa phương. Ngày 30/7, tại xã Đông Trạch, tỉnh Quảng Trị (trước đây là huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình) diễn ra lễ bàn giao 3 km2 đất đã được rà phá bom mìn thuộc “Dự án rà phá bom chùm tỉnh Quảng Bình” trong khuôn khổ Chương trình viện trợ không hoàn lại cấp cơ sở Kusanone. Dự án này không chỉ đảm bảo an toàn và an ninh cho người dân địa phương mà còn góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội của khu vực thông qua việc trồng lúa, sắn, ngô và các loại cây khác, trồng rừng bạch đàn, phát triển cơ sở hạ tầng như đường sá. Dự án cũng triển khai các hoạt động nâng cao nhận thức cho người dân, đặc biệt là trẻ em, về nguy cơ từ bom mìn và cách ứng phó khi phát hiện vật liệu nổ, nhằm xây dựng hệ thống phòng ngừa tai nạn. Tại lễ bàn giao, Đại sứ Nhật Bản tại Việt Nam Ito Naoki phát biểu: “Hiện nay, tại Việt Nam, nhiều cải cách đang được thực hiện nhằm thúc đẩy mạnh mẽ tăng trưởng kinh tế. Tỉnh Quảng Trị đã bắt đầu một khởi đầu mới vào ngày 1/7, dưới sự lãnh đạo của Bí thư Tỉnh ủy Lê Ngọc Quang, đang cố gắng trở thành một trung tâm tăng trưởng mới của khu vực Bắc Trung bộ. Vì vậy, việc đảm bảo thật nhiều diện tích đất an toàn, cũng như sự an toàn và an tâm cho cuộc sống của người dân tại tỉnh Quảng Trị là điều cần thiết, và tôi cho rằng cộng đồng quốc tế cần hợp tác để cùng loại bỏ bom chùm và các loại bom mìn khác. Năm nay, Nhật Bản cũng đang hỗ trợ các hoạt động của MAG, và các hoạt động này dự kiến sẽ được trưng bày từ ngày 1-5/8 tới đây tại Triển lãm Osaka đang được diễn ra. Tôi hy vọng rằng hoạt động của MAG và tình trạng bom mìn chưa phát nổ vẫn còn nhiều ở Việt Nam sẽ được cộng đồng quốc tế biết đến rộng rãi hơn và đây sẽ trở thành nơi để kêu gọi thêm các nguồn hỗ trợ”. THÁI AN Xử lý đất ô nhiễm bom chùm sót lại sau chiến tranh Năm nay đánh dấu kỷ niệm 50 năm kết thúc Chiến tranh Việt Nam, nhưng vẫn còn nhiều bom mìn chưa nổ và các vật liệu nổ khác còn sót lại, gây ra thương vong hằng năm và đe dọa an toàn của người dân. Đặc biệt, tỉnh Quảng Trị được coi là một trong những khu vực bị ô nhiễm bom chùm nghiêm trọng nhất trong cả nước, với khoảng 6.000 người thương vong từ sau chiến tranh đến nay, chỉ riêng tại khu vực tỉnh Quảng Bình cũ. Đại sứ Nhật Bản tại Việt Nam Ito Naoki (bìa phải) và các đại biểu tại lễ bàn giao ngày 30/7 ở Quảng Trị ẢNH: ĐSQ NHẬT BẢN
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==