öng Toshio Hamaguchi, mötå cû dên àaoã hiïnå àa ä nghó hûu, nhúá laiå . Ngoaiâ hai cöng trònh àêuì tiïn, öng Ando cunä g thiïtë kï ë chñn dû å aná khacá trïn àaoã , bao gömì Baoã tanâ g Nghï å thuêtå Chichu va â Baoã tanâ g Nghï å thuêtå Múiá Naoshima, núi múiá mú ã cûaã vaoâ ngayâ 31/5. Triïní lamä àêuì tiïn mang tïn “Tûâ Khúiã nguyïn àïnë Tûúng lai” seä trûng bayâ tacá phêmí cuaã cacá hoaå sô Nhêtå Banã , Trung Quöcë va â Hanâ Quöcë . Thanâ h cöng cuaã Benesse Art Site Naoshima àaä trú ã thanâ h nguönì camã hûná g cho cacá dû å aná tûúng tûå ú ã cacá vunâ g nöng thön bõ lanä g quïn cuaã Nhêtå Banã . Dû å aná Art Base Momoshima trïn àaoã Momoshima àûúcå àiïuì hanâ h búiã nghï å sô Yukinori Yanagi, trong khi àoá trïn àaoã Omi-shima, mötå honâ àaoã khacá trïn biïní Seto, kiïnë trucá sû Toyo Ito àaä thanâ h lêpå Baoã tanâ g Kiïnë trucá Toyo Ito. La â thõ trûúnã g, öng Kobayashi lûu yá vï ì nhûnä g lúiå ñch kinh tï:ë “Nhú â lûúnå g du khacá h ngayâ canâ g tùng, cacá khacá h sanå va â nha â hanâ g àa ä phatá triïní manå h me,ä giupá cuöcå sönë g thûúnâ g nhêtå cuaã ngûúiâ dên àõa phûúng trúã nïn söi àönå g hún. Tuy nhiïn, chuná g töi cunä g àa ä chûná g kiïnë mötå sö ë thay àöií , chùnè g hanå nhû viïcå nhiïuì ngûúiâ khoaá cûaã hún, àiïuì nayâ trûúcá àêy khöng phöí biïnë . Àöië vúiá töi, àiïuì quan tronå g nhêtë la â ngûúiâ dên co á thï í sönë g vui ve,ã tranâ àêyì nùng lûúnå g va â hanå h phucá ”, öng noiá . Vênë àï ì nan giaiã cuaã honâ àaoã nayâ chñnh laâ tònh tranå g suy giamã dên sö:ë Naoshima hiïnå co á 3.000 cû dên, chó bùnç g khoanã g mötå nûaã so vúiá nhûnä g nùm 1980. “Caá nhên töi rêtë mong muönë dên sö ë tùng lïn. Duâ chó la â mötå ngûúiâ ”, öng Kobayashi noiá . Tuy nhiïn, honâ àaoã vênî conâ hy vonå g. Theo tú â Asahi Shimbun, mùcå du â dên söë giamã vaoâ nùm 2022, nhûng söë lûúnå g ngûúiâ múiá àïnë àa ä tùng àïuì àùnå hanâ g nùm kï í tû â ào.á Trong 5 nùm qua, 500 ngûúiâ (chuã yïuë la â cacá cùpå vú å chönì g thanâ h thõ ú ã àö å tuöií 30 va â 40) àa ä chuyïní àïnë honâ àaoã . Nhiïuì nhên viïn cuaã Benesse Art Site Naoshima àa ä chuyïní àïnë honâ àaoã nayâ , cunä g nhû nhûnä g ngûúiâ mong muönë tham gia nganâ h dõch vu å khacá h sanå àang bunâ g nö í - àïnë mûcá Naoshima hiïnå àang phaiã àöië mùtå vúiá tònh tranå g thiïuë nha â ú.ã Nganâ h luyïnå àönì g vênî tiïpë tucå àûúcå cunã g cö,ë giupá caiã thiïnå chêtë lûúnå g cuöcå sönë g noiá chung. Taiå mötå höiå nghõ vïì Naoshima nùm 2023, baâ Eriko Osaka, töní g giamá àöcë cuaã Trung têm Nghïå thuêtå Quöcë gia Tokyo, àa ä ghi nhênå cöng lao cuaã ban tö í chûcá Benesse Art Site Naoshima trong viïcå thay àöií hònh anã h honâ àaoã “tû â tiïu cûcå sang tñch cûcå thöng qua sûcá manå h cuaã nghï å thuêtå ”. Theo ba â Osaka, du khacá h àïnë Naoshima “co á thï í traiã nghiïmå nhûnä g àiïuì ma â hoå khöng thïí tòm thêyë ú ã bêtë ky â núi naoâ khacá va â khamá pha á ra nhûnä g àiïuì chûa biïtë trong chñnh mònh”. Àöië vúiá ba,â thanâ h cöng cuaã Benesse Art Site Naoshima àönì g nghôa vúiá viïcå mötå sö ë cû dên trïn àaoã àa ä rúiâ ài “mötå ngayâ naoâ ào á se ä quay trúã laiå ”. n Chuã nhêåt 27/7/2025 13 Nhòn ra thïë giúái BAÁO TIÏÌN PHONG PHAÁT HAÂNH TÊËT CAà CAÁC NGAÂY TRONG TUÊÌN Trñ tuï å nhên taoå trûúcá àêy àa ä àûúcå sû ã dunå g àï í lêpë àêyì nhûnä g khoanã g trönë g trong cacá cuönå giêyë La Ma ä cö í àaiå , nhûng theo cacá nha â nghiïn cûuá , mötå hï å thönë g múiá conâ co á thï í tiïnë xa hún thïë nûaä . No á co á thï í àiïnì nhûnä g tû â conâ thiïuë trong cacá donâ g chû ä La Ma ä cö í àaiå àûúcå khùcæ trïn cacá di tñch vaâ vêtå dunå g hanâ g ngayâ , cunä g nhû xacá àõnh niïn àaiå va â võ trñ àõa lyá cuaã chuná g. AI thûúnâ g mùcæ löiî trong quaá trònh phên tñch ngay caã nhûnä g vùn banã hiïnå àaiå àún gianã , vò vêyå co á lo ngaiå rùnç g viïcå phu å thuöcå qua á nhiïuì vaoâ cöng nghïå nayâ co á thï í lamâ sai lïcå h hiïuí biïtë cuaã chuná g ta vï ì lõch sû.ã Tuy nhiïn nha â sû ã hocå , giaoá sû Mary Beard cuaã Àaiå hocå Cambridge (Anh), àa ä mö ta ã cöng nghïå nayâ co á kha ã nùng thay àöií viïcå nghiïn cûuá cacá sû å kiïnå trong quaá khû.á Ba â Beard cho biïtë , hï å thönë g nayâ àûúcå àùtå tïn la â Aeneas theo mötå nhên vêtå thênì thoaiå Hy Lapå va â La Ma,ä co á thï í giupá cacá nha â sû ã hocå giaiã ma ä cacá vùn banã cö í nhanh hún. “Nhûnä g àötå pha á trong lônh vûcå nayâ thûúnâ g dûaå vaoâ trñ nhú,á phaná àoaná chu ã quan va â linh camã /phonã g àoaná cuaã tûnâ g hocå gia,ã àûúcå hö î trú å búiã cacá cú sú ã dû ä liïuå bacá h khoa truyïnì thönë g. Aeneas múã ra mötå chên trúiâ hoanâ toanâ múiá ”, ba â giaiã thñch. Cacá vùn banã cö í thûúnâ g khöng àêyì àu,ã khöng roä nguönì göcë va â niïn àaiå . Cacá nha â sû ã hocå vaâ nha â cö í àiïní hocå cö ë gùnæ g lêpë àêyì khoanã g trönë g bùnç g cacá h dûaå vaoâ “vùn banã song song” - cacá vùn banã tûúng àönì g vï ì tû â ngû,ä ngû ä phapá , hònh thûcá va â böië canã h vùn hoaá . Cacá tû liïuå cö í thûúnâ g co á cöng thûcá , vò vêyå cacá nha â sû ã hocå thûúnâ g co á thï í suy ra phênì conâ thiïuë la â gò. Qua á trònh nayâ rêtë cöng phu va â co á thï í mêtë hanâ g thaná g, thêmå chñ hanâ g nùm, nhûng laiå mú ã ra nhiïuì gocá nhòn múiá vï ì lõch sû ã nhên loaiå , theo Tiïnë sô Thea Sommerschield, mötå nha â sû ã hocå taiå Àaiå hocå Nottingham (Anh), ngûúiâ àönì g dênî dùtæ nghiïn cûuá . “Chû ä khùcæ la â hònh thûcá chû ä viïtë súmá nhêtë . Chuná g rêtë quyá gia á àöië vúiá cacá nha â sû ã hocå vò chuná g cung cêpë bùnç g chûná g trûcå tiïpë vï ì lõch sû,ã ngön ngûä va â xa ä höiå cö í àaiå . Nhûng chuná g bõ suy thoaiá qua nhiïuì thï ë ky ã va â viïcå giaiã ma ä chuná g giönë g nhû giaiã mötå tro â chúi ghepá hònh khöní g lö ì vúiá hanâ g chucå nghòn manã h ghepá , trong àoá 90% àa ä bõ thêtë lacå ”, ba â noiá . Àêy khöng phaiã la â lênì àêuì tiïn AI àûúcå sû ã dunå g àï í truy dêuë nhûnä g àiïmí conâ thiïuë trong lõch sû ã La Ma.ä Àêuì nùm nay, mötå nhomá cacá nha â khoa hocå khacá àa ä “mú”ã mötå cuönå giêyë bõ chayá àen tû â thõ trênë Herculaneum cuaã La Ma ä bùnç g cacá h kïtë húpå hònh anã h X-quang vaâ AI, he á lö å nhiïuì hanâ g va â cötå vùn banã . Tiïnë sô Sommerschield àaä phatá triïní Aeneas cunâ g vúiá àönì g trûúnã g nhomá nghiïn cûuá cuaã ba,â Tiïnë sô Yannis Assael, mötå chuyïn gia AI taiå Google DeepMind. Hïå thönë g nayâ tû å àönå g hoaá viïcå xacá àõnh ngûä canã h dûaå trïn cacá vùn banã song song, chó trong chúpá mùtæ . Theo Tiïnë sô Assael, Aeneas sûã dunå g mötå cú sú ã dû ä liïuå khöní g lö ì gömì 176.000 chûä khùcæ La Ma,ä bao gömì ca ã hònh anã h va â sû ã dunå g mötå hï å thönë g AI àûúcå thiïtë kïë cêní thênå àï í àûa ra mötå loatå cacá àiïmí tûúng àönì g co á liïn quan, nhùmç hö î trú å cöng viïcå cuaã cacá nha â sû ã hocå . “Àiïuì ma â cacá nha â sûã hocå khöng thïí lamâ la â àaná h giaá nhûnä g àiïmí tûúng àönì g nayâ chó trong vaiâ giêy trïn hanâ g chucå nghòn banã khùcæ , va â ào á chñnh laâ lucá AI co á thï í giupá ñch”. Nhomá nghiïn cûuá àa ä thû ã nghiïmå hï å thönë g nayâ trong viïcå xacá àõnh niïn àaiå cuaã mötå vùn banã La Ma ä nöií tiïnë g taiå Àïnì thú â Augustus úã Thö í Nhô Ky,â núi àûúcå mïnå h danh laâ “nû ä hoanâ g cuaã cacá banã khùcæ ” vò têmì quan tronå g cuaã no á trong lõch sûã La Ma ä cö í àaiå . Res Gestae Divi Augusti do Hoanâ g àïë La Ma ä àêuì tiïn, Augustus, biïn soanå , kï í laiå cuöcå àúiâ va â nhûnä g thanâ h tûuå cuaã öng. Niïn àaiå cuaã no á tû â lêu àa ä gêy tranh caiä gay gùtæ giûaä cacá nha â sû ã hocå . Aeneas àaä rutá gonå xuönë g conâ hai khoanã g thúiâ gian khaã dô, kha ã nùng àêuì tiïn laâ tû â nùm 10 àïnë nùm 20 sau Cöng nguyïn vaâ khoanã g thúiâ gian thûá hai ñt khaã thi hún mötå chutá la â tû â nùm 10 àïnë nùm 1 trûúcá Cöng nguyïn. Àiïuì nayâ cho thêyë àö å chñnh xacá cuaã hï å thönë g khi hêuì hïtë cacá nha â sû ã hocå àïuì àönì g y á rùnç g hai khoanã g thúiâ gian nayâ la â húpå ly á nhêtë . Trong cacá thû ã nghiïmå vúiá 23 nha â sû ã hocå , nhomá nghiïn cûuá nhênå thêyë mötå nha â sû ã hocå lamâ viïcå vúiá Aeneas àûa ra kïtë quaã chñnh xacá hún so vúiá Aeneas hoùcå mötå nha â sû ã hocå lamâ viïcå àöcå lêpå . “Phanã höiì cho thêyë Aeneas khöng chó cho phepá cacá nha â sûã hocå àêyí nhanh tiïnë àö å cöng viïcå ma â conâ tiïtë lö å nhûnä g möië liïn kïtë ma â trûúcá àêy ho å chûa tûnâ g phatá hiïnå ra. Va â ào á la â gia á trõ tûúng lai cuaã cöng trònh nayâ , no á khöng chó giupá chuná g ta lamâ nhanh hún va â hiïuå qua ã hún ma â conâ lamâ nhûnä g àiïuì chuná g ta chûa tûnâ g nghô àïnë trûúcá àêy”, Tiïnë sô Sommerschield cho biïtë . Búiã AI cunä g co á thï í gùpå löiî trong viïcå diïnî giaiã cacá vùn banã cö í àaiå lênî hiïnå àaiå , mötå sö ë ngûúiâ lo ngaiå rùnç g sai sotá co á thï í xayã ra. Nhûng theo Tiïnë sô Assael, Aeneas laâ mötå cöng cuå àï í àiïuì hûúná g cacá nha â sû ã hocå , chû á khöng phaiã àï í thay thïë ho.å “Chuná g töi thûaâ nhênå rùnç g AI khöng thïí luön luön àuná g, va â töi nghô cacá nha â sû ã hocå cunä g se ä nhênå thûcá àûúcå àiïuì ào”á , öng cho biïtë . Öng noiá thïm rùnç g viïcå cên nhùcæ nhûnä g dû å àoaná cuaã Aeneas vaâ quyïtë àõnh xem dûå àoaná naoâ húpå ly á hún se ä phu å thuöcå vaoâ cacá nhaâ sû ã hocå . n AI giupá giaiã maä vùn banã La Ma ä cö í àaiå Caác nhaâ nghiïn cûáu tin rùçng, AI coá khaã nùng múã röång hiïíu biïët cuãa chuáng ta vïì lõch sûã loaâi ngûúâi. [ HA  MY ] (theo msn.com, ngayâ 23/07/2025) ngayâ . “Moiå ngûúiâ àïnë àêy khöng chó tûâ cacá quênå khacá ú ã Seoul maâ thêmå chñ conâ tû â cacá thanâ h phö ë bïn ngoaiâ thu ã àö”, anh noiá . La â mötå “cö ë vênë hoatå àönå g chûaä lanâ h” tònh nguyïnå taiå trung têm, baâ Lee In-sook khöng àûa ra nhûnä g giaiã phapá tûcá thúiâ ma â sû å àönì g camã rùnç g chñnh baâ cunä g tûnâ g traiã qua con àûúnâ g nayâ . Mûúiâ nùm trûúcá , cuöcå hön nhên cuaã ba â kïtë thucá sau hún hai thêpå ky.ã Vúiá hai àûaá con phaiã nuöi vaâ khöng coá hö î trú å taiâ chñnh, baâ rúi vaoâ tuyïtå vonå g. “Töi trú ã nïn bêtë lûcå va â khöng muönë lamâ gò ca.ã Nhûng töi conâ con caiá phaiã nuöi, nïn töi àaä tû å vûcå mònh dêyå ”, ba â nhú á laiå . Qua á trònh höiì phucå cuaã ba â keoá daiâ va â àêyì thû ã thacá h, nhûng giúâ àêy, ba â dunâ g kinh nghiïmå ào á àï í hûúná g dênî nhûnä g ngûúiâ khacá . “Nhûnä g ngûúiâ tre ã lo lùnæ g vï ì viïcå lamâ va â tûúng lai. Nhûnä g ngûúiâ trung niïn phaiã àöië mùtå vúiá kho á khùn kinh tïë va â viïcå nghó hûu. Nhûnä g ngûúiâ lúná tuöií phaiã vêtå lönå vúiá ngheoâ àoiá va â cacá vênë àï ì sûcá khoeã ”, ba â noiá . Lamâ viïcå taiå trung têm, baâ chonå cacá h tiïpë cênå kiïn nhênî . “Mötå sö ë ngûúiâ àïnë àêy ban àêuì khöng noiá chuyïnå vúiá ngûúiâ la.å Àiïuì ào á la â bònh thûúnâ g. Nhûng khi hoå quen dênì vúiá khöng gian nayâ , ho å bùtæ àêuì camã thêyë àu ã thoaiã maiá àï í chia se”ã . Àöië vúiá ba,â trung têm cung cêpë mötå khña canå h ma â cacá dõch vuå truyïnì thönë g thûúnâ g thiïuë : sû å kïtë nöië chên thanâ h giûaä con ngûúiâ vúiá nhau. “Àoá la â àiïuì ma â tiïnì khöng thïí mua àûúcå ”. n Hï å thönë g dû å àoaná phênì vùn banã bõ thiïuë tû â cacá donâ g chû ä La Ma ä co á sùné . (minh hoaå ) Mötå vùn bùnç g quên sûå La Ma ä tû â nùm 94 SCN. Giönë g nhû hêuì hïtë cacá banã khùcæ , no á khöng àêyì àủ Tacá phêmí “Bñ ngö” - biïuí tûúnå g cuaã honâ àaoã Naoshima Ba â Eom Mi-hui cho biïtë trung têm giupá viïcå ra khoiã nha â trú ã nïn dï î danâ g hún
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==