người Việt ở nước ngoài là yếu tố then chốt nếu Việt Nam muốn bứt phá trong kỷ nguyên công nghệ. Tuy nhiên, điều này không thể đạt được chỉ bằng lời kêu gọi, mà cần những chính sách thực chất, môi trường làm việc hấp dẫn và những cơ chế đổi mới sáng tạo thực sự đột phá. Theo PGS.TS Hồ Phạm Minh Nhật, để nguồn lực trí thức trẻ Việt toàn cầu thực sự quay về hoặc kết nối hiệu quả với trong nước, Việt Nam cần tập trung gỡ nút thắt thể chế, đãi ngộ và môi trường nghiên cứu. Đầu tiên, cần cải cách thủ tục và chính sách hành chính để “trải thảm đỏ” cho người tài. “Nhiều trí thức trẻ ngần ngại quay về không phải vì thiếu tình yêu quê hương, mà vì lo ngại các rào cản hành chính như công nhận bằng cấp, cấp visa lao động dài hạn, giấy phép cư trú, mở tài khoản ngân hàng hay thậm chí đổi bằng lái xe. Việt Nam cần tinh gọn toàn bộ quy trình này, tạo “một cửa” chuyên biệt dành cho chuyên gia và nhà khoa học Việt kiều - tương tự mô hình của Hội đồng phát triển kinh tế (EDB) tại Singapore”, anh Nhật nói. Cùng đó, Chính phủ thiết lập khung lương đặc biệt và chính sách đãi ngộ xứng đáng. Theo anh Nhật, với khoảng cách thu nhập giữa Việt Nam và các nước phát triển vẫn còn lớn, việc thiết lập khung lương đặc biệt cho các chuyên gia trong lĩnh vực công nghệ cao ưu tiên như AI và bán dẫn mà không bị ràng buộc bởi thang bảng lương hành chính thông thường là cần thiết. Ngoài ra, cơ chế thưởng theo hiệu suất nghiên cứu, hỗ trợ an sinh như nhà ở, bảo hiểm, giáo dục con cái (đặc biệt tại các trường quốc tế, trường chất lượng cao) cũng nên được xem là một phần của chiến lược thu hút nhân tài toàn diện. Việc xây dựng môi trường nghiên cứu chuyên nghiệp và cởi mở, không gian làm việc có thiết bị hiện đại, phòng thí nghiệm tiêu chuẩn quốc tế, quyền tự chủ trong nghiên cứu, và đặc biệt là một văn hóa khuyến khích sáng tạo, chấp nhận thất bại, hợp tác mở giữa viện - trường - doanh nghiệp là điều kiện tiên quyết để giữ chân người giỏi. Anh Nhật cho rằng, nguồn vốn cho startup công nghệ cao tại Việt Nam hiện còn hạn chế, nhất là từ vòng Series B trở đi. Vì vậy, Việt Nam cần thành lập các quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia có bảo lãnh của nhà nước hoặc hợp tác với các quỹ quốc tế, song song với chính sách miễn giảm thuế và kết nối mạng lưới cố vấn là các chuyên gia toàn cầu. Anh kiến nghị, thành lập Chương trình Tăng tốc Nghiên cứu và Ứng dụng AI Quốc gia, với mục tiêu đột phá tập hợp các trí thức Việt trong và ngoài nước cùng giải quyết những “bài toán lớn” của đất nước. Chương trình có thể hoạt động theo cơ chế: Chính phủ công bố các bài toán chiến lược; thành lập các vườn ươm AI chuyên biệt tại đại học, khu công nghệ cao, được trang bị đầy đủ GPU cluster, lab hiện đại, dữ liệu mở; tài trợ toàn phần và đãi ngộ cao cho các nhóm nghiên cứu, với quyền tự chủ nghiên cứu, chia sẻ quyền sở hữu trí tuệ minh bạch. Bên cạnh đó, cần có cơ chế linh hoạt cho phép trí thức Việt ở nước ngoài làm việc từ xa, hợp tác ngắn hạn hoặc dài hạn tùy điều kiện cá nhân. Ngoài ra, việc có chính sách tài trợ toàn phần và đãi ngộ cao cho nhóm nghiên cứu, các nhóm được cấp kinh phí nghiên cứu 1-3 năm, hưởng lương cạnh tranh quốc tế, có hỗ trợ nhà ở, giáo dục, thủ tục visa cho gia đình cũng là một giải pháp hiệu quả để thu hút nhân tài. Ở chiều ngược lại, về cơ chế đánh giá và hợp tác, các dự án phải có chỉ số đánh giá hiệu suất (KPI) rõ ràng về mặt khoa học (bài báo, bằng sáng chế), công nghệ (prototype, sản phẩm mẫu), và tác động xã hội/kinh tế. Các bộ, ngành, tập đoàn nhà nước và tư nhân sẽ là đối tác tiếp nhận, thử nghiệm và thương mại hóa sản phẩm. “Chương trình này có thể tạo đột phá vì tập trung vào các vấn đề thực tiễn cấp thiết, quy tụ trí thức bằng khát vọng đóng góp chứ không chỉ bằng lương bổng, đồng thời giúp Việt Nam xây dựng năng lực công nghệ lõi thay vì chỉ là bên tiêu dùng công nghệ”, PGS.TS Hồ Phạm Minh Nhật nói. LƯU TRINH 7 n Thứ Sáu n Ngày 25/7/2025 GIỚI TRẺ ngoài nước để họ triển khai ý tưởng, giải pháp và đóng góp ngược trở lại,” anh nói. Từ năm 2018, T.Ư Đoàn, T.Ư Hội LHTN Việt Nam đã tổ chức Diễn đàn Trí thức trẻ Việt Nam toàn cầu. Đây được xem là kênh kết nối trí thức trẻ Việt toàn cầu cùng hướng về Tổ quốc bằng những đề xuất, hiến kế giải pháp góp sức trẻ giải quyết những vấn đề đất nước đặt ra. Qua 6 kỳ tổ chức, Diễn đàn đã thu hút sự tham gia của hơn 1.000 trí thức trẻ trong và ngoài nước đóng góp vào các chương trình, chính sách liên quan đến phát triển tài năng trẻ Việt Nam. T.Ư Đoàn cũng đã thành lập Mạng lưới Trí thức trẻ Việt Nam toàn cầu có cơ chế hoạt động, trao đổi thường xuyên của hơn 3.000 thành viên trên toàn thế giới. Anh Lâm cho rằng, Chính phủ, bộ ngành, địa phương cần đưa ra những bài toán cụ thể. Thông qua T.Ư Đoàn và Mạng lưới Trí thức trẻ Việt Nam toàn cầu, những bài toán lớn này sẽ được chuyển tải đến cộng đồng trí thức trẻ ở khắp nơi trên thế giới để các bạn cùng tham gia đóng góp, giải quyết vấn đề. “Thậm chí, chúng ta hoàn toàn có thể đưa ra các đề tài nghiên cứu cụ thể, tổ chức đấu thầu để tuyển chọn nhóm chuyên gia hoặc nhóm trí thức có năng lực thực hiện”, anh Lâm nói. LƯU TRINH Theo anh Nguyễn Tường Lâm, Bí thư T.Ư Đoàn, Chủ tịch T.Ư Hội LHTN Việt Nam, trong giai đoạn phát triển hiện nay, đất nước đặt ra rất nhiều bài toàn cần cộng đồng trí thức Việt trong và ngoài nước đóng góp. T.Ư Đoàn sẽ xây dựng cơ sở dữ liệu mở, nơi các trí thức trẻ có thể đăng tải ý tưởng, sáng kiến và đề xuất giải pháp; đồng thời, chuyển tải khó khăn, vướng mắc đến các cấp, bộ ngành để xử lý, tháo gỡ kịp thời. Lương, phụ cấp nhà ở cho học giả trẻ Đại học Nam Khai (Trung Quốc) thực hiện song song Chương trình Hỗ trợ 100 nhân tài trình độ cao và Chương trình 100 nhà lãnh đạo học thuật trẻ. Chương trình 100 nhà lãnh đạo học thuật trẻ chủ yếu hướng tới các học giả trẻ thuộc Kế hoạch Ngàn nhân tài trẻ quốc gia, cung cấp mức lương hằng năm từ 400.000- 700.000 nhân dân tệ (1,5-2,6 tỷ đồng), kinh phí nghiên cứu từ 0,2-1 triệu nhân dân tệ (0,73,7 tỷ đồng), hỗ trợ nhà ở và trợ cấp định cư từ 0,2-1,4 triệu nhân dân tệ (0,7-5,2 tỷ đồng). Viện sĩ, giáo sư, phó giáo sư thuộc Kế hoạch Ngàn nhân tài quốc gia được trường tuyển dụng sẽ có mức lương hằng năm từ 0,65-1,2 triệu nhân dân tệ (2,4-4,4 tỷ đồng), kinh phí nghiên cứu từ 0,5-12 triệu nhân dân tệ (1,8-44,4 tỷ đồng) cho lĩnh vực khoa học tự nhiên và kỹ thuật, hoặc 500.000 nhân dân tệ (1,8 tỷ đồng) cho lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn. Ngoài ra, họ được hỗ trợ nhà ở và trợ cấp định cư từ 0,6-3 triệu nhân dân tệ (2,2-11,1 tỷ đồng). Trung Quốc đang đẩy mạnh triển khai Kế hoạch Ngàn nhân tài trẻ quốc gia (YTT), hướng tới các học giả dưới 40 tuổi đang học tập, làm việc tại nước ngoài, đặc biệt trong các ngành công nghệ và kỹ thuật. Kế hoạch này trợ cấp, hỗ trợ nhà ở và kinh phí nghiên cứu, khuyến khích nhân tài trẻ trở về công tác tại các viện nghiên cứu, trường đại học, doanh nghiệp nhà nước. Ngoài ra, Hội Thúc đẩy đổi mới của thanh niên thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc hỗ trợ các nhà khoa học trẻ thông qua tài trợ nghiên cứu và cố vấn chuyên môn. Ngoài hỗ trợ tài chính và nghiên cứu, Trung Quốc đang tập trung nguồn lực phát triển các khu thí điểm đổi mới sáng tạo cấp quốc gia, các khu công nghệ cao và hệ sinh thái khởi nghiệp để tạo môi trường phát triển lý tưởng cho nhân tài trẻ. Nước này đang phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp thông qua chính sách “Đại chúng khởi nghiệp, toàn dân đổi mới sáng tạo”, khuyến khích thành lập các trung tâm ươm tạo, không gian làm việc chung và quỹ đầu tư mạo hiểm cho thanh niên. Trong khi đó, Chính phủ Ấn Độ đang thúc đẩy khởi nghiệp thông qua chương trình Startup India và Sáng kiến Đổi mới Atal (AIM), tập trung hỗ trợ các dự án công nghệ do thanh niên khởi xướng. Chương trình Startup India hỗ trợ doanh nhân trẻ bằng cách miễn thuế, cấp vốn “hạt giống” (vốn mồi) và rút ngắn quy trình đăng ký bằng sáng chế. Hệ sinh thái khởi nghiệp trẻ tại Ấn Độ được tiếp thêm sức mạnh từ các trung tâm ươm tạo, phòng thí nghiệm sáng tạo và mạng lưới cố vấn rộng khắp. Chương trình Học bổng Nghiên cứu của Thủ tướng (PMRF) cũng là một bước tiến quan trọng trong việc thu hút sinh viên xuất sắc tham gia nghiên cứu công nghệ tại các viện hàng đầu như IIT, IISc… Hàn Quốc cũng thực thi nhiều chính sách kết hợp giữa đào tạo, nghiên cứu và khởi nghiệp nhằm tận dụng tiềm năng của giới trẻ trong lĩnh vực công nghệ số. Thông qua chương trình Brain Korea 21 (BK21), học viên cao học, nhà nghiên cứu trẻ được cấp học bổng, tài trợ đề tài nghiên cứu. Học viện Khởi nghiệp Thanh niên (do Cơ quan Doanh nghiệp vừa và nhỏ Hàn Quốc vận hành) là nơi ươm mầm các doanh nghiệp công nghệ non trẻ. Chính phủ Hàn Quốc cũng đặc biệt chú trọng việc thu hút người trẻ Hàn Quốc học tập, làm việc ở nước ngoài hồi hương thông qua chương trình Thanh niên Hàn Quốc hãy trở về nhà, cung cấp cho họ các gói hỗ trợ tái hòa nhập và định hướng nghề nghiệp trong ngành công nghệ. Tại Thái Lan, chương trình Thị thực Thông minh (Smart Visa) cho phép chuyên gia công nghệ trẻ nước ngoài làm việc, sinh sống ở nước này tối đa 4 năm mà không cần giấy phép lao động. Đây là một phần trong chiến lược Thailand 4.0 nhằm xây dựng nền kinh tế dựa trên công nghệ và giá trị gia tăng. Bên cạnh đó, Chương trình Dịch chuyển Nhân tài cũng tạo điều kiện cho nhà nghiên cứu trẻ làm việc luân chuyển giữa trường đại học và doanh nghiệp, góp phần rút ngắn khoảng cách giữa nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn. Australia cũng không nằm ngoài xu hướng này khi triển khai chương trình Nhân tài Toàn cầu (GTI), ưu tiên cấp thị thực nhanh cho chuyên gia trẻ có kỹ năng cao trong các lĩnh vực chiến lược như trí tuệ nhân tạo, công nghệ tài chính, an ninh mạng… Trong khi đó, Chương trình Hành trình việc làm thanh niên (Youth Jobs PaTH) giúp giới trẻ Australia được đào tạo kỹ năng, thực tập có trả lương và dễ kiếm việc trong các ngành công nghệ mới nổi. Bên cạnh các chính sách cấp quốc gia, nhiều nước châu Á-Thái Bình Dương cũng đầu tư vào các khu đô thị đổi mới sáng tạo, trung tâm nghiên cứu công nghệ cao, mạng lưới vườn ươm và nền tảng gọi vốn để hỗ trợ thế hệ trẻ khởi nghiệp, theo đuổi nghiên cứu. Những nỗ lực này không chỉ nhằm đảo ngược tình trạng “chảy máu chất xám” mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc tạo dựng nền kinh tế số linh hoạt, sáng tạo và có khả năng cạnh tranh toàn cầu. THÁI AN “Không ai muốn đứng ngoài cuộc, nhưng đôi khi chúng tôi không biết bắt đầu từ đâu, đóng góp vào chỗ nào. Nếu có những đầu bài cụ thể, được cập nhật thường xuyên, trí thức trẻ Việt ở bất cứ đâu cũng có thể chung tay. Chỉ cần trong nước đặt hàng, chúng tôi bắt tay làm ngay”. Anh LÊ ĐỨC ANH, Trường Đại học Công nghệ Bắc Kinh Cách thức châu Á-TBD giữ chân nhân tài trẻ, nhất là về công nghệ Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng khốc liệt và chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ, nhiều quốc gia khu vực châu Á-Thái Bình Dương đang gia tăng nỗ lực thu hút, giữ chân nguồn nhân lực trẻ tài năng, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ và đổi mới sáng tạo. Chính phủ Trung Quốc đang tăng cường cung cấp hỗ trợ tài chính, nghiên cứu, nhà ở… cho các nhân tài trẻ ẢNH: CHINA DAILY
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==