Hare to Ke laâ mötå trûúnâ g tiïuí hocå cu ä àûúcå chuyïní thanâ h nha â khacá h trïn àaoã Shikoku, àaoã nho ã nhêtë trong bönë àaoã chñnh cuaã Nhêtå Banã . Vaoâ thúiâ hoanâ g kim nùm 1945, ngöi trûúnâ g ú ã vunâ g nuiá Miyoshi coá hún 500 hocå sinh, nhûng giönë g nhû nhiïuì trûúnâ g hocå nöng thön khacá trïn khùpæ Nhêtå Banã , trûúnâ g dênì vùnæ g boná g hocå sinh khi ngayâ canâ g nhiïuì gia àònh di cû àïnë thanâ h phö.ë Sau tamá nùm bo ã trönë g, ngöi trûúnâ g chñnh thûcá ngûnâ g hoatå àönå g vaoâ nùm 2013. Ngayâ nay, dên söë Miyoshi àaä giamã tû â mûcá àónh àiïmí la â 77.779 ngûúiâ vaoâ nùm 1955 xuönë g conâ khoanã g 20.000 ngûúiâ , va â hún 40% cû dên úã àêy àa ä hún 65 tuöií . Sau thúiâ ky â bunâ g nö í kinh tï ë hêuå chiïnë taiå Nhêtå Banã , hiïnå tûúnå g di cû liïn tucå cuaã ngûúiâ tre ã àa ä khiïnë Miyoshi coá dên sö ë gia â hoaá va â nhiïuì cú sú ã ha å tênì g bõ bo ã hoang. Àïnë nùm 2012, Miyoshi coá 28 trûúnâ g hocå khöng àûúcå sû ã dunå g va â cacá quan chûcá àõa phûúng bùtæ àêuì àï ì xuêtë cacá phûúng phapá taiá sû ã dunå g chuná g. Nha â thiïtë kï ë Shuko Uemoto úã Tokyo àa ä nayã ra mötå y á tûúnã g. Ba â Uemoto lênì àêuì tiïn àïnë thùm Miyoshi vaoâ nùm 2014 va â bõ ênë tûúnå g búiã ve ã àepå cuaã núi nayâ . “Nûúcá va â khöng khñ úã àêy hoanâ toanâ khacá ”, ba â Uemoto noiá . “Khi chuná g töi ú ã àêy lênì àêuì tiïn, cacá triïuå chûná g hen suyïnî cuaã con trai töi àaä biïnë mêtë . Êm thanh cuaã donâ g söng, aná h nùnæ g mùtå trúiâ , sû å tônh lùnå g, têtë ca ã àïuì tranâ àêyì tiïmì nùng”. Baâ Uemoto chuyïní tû â Tokyo vaâ khúiã àönå g dû å aná Hare to Ke vúiá sû å hö î trú å cuaã cacá quan chûcá va â ngûúiâ dên àõa phûúng. “Ngöi trûúnâ g tûnâ g la â mötå àõa danh, nhûng giúâ no á chòm trong boná g töië , tacá h biïtå vúiá cönå g àönì g. Bêy giú,â aná h saná g àa ä trú ã laiå va â moiå ngûúiâ àa ä lêyë laiå àûúcå camã giacá thên thuöcå vúiá no.á Ngûúiâ dên àõa phûúng lêyë laiå àûúcå sû å tû å tin búiã vò du khacá h àang àïnë àêy. Töi nghô àoá laâ thanâ h tûuå lúná nhêtë ”, ba â Yuko Oka, mötå viïn chûcá cuaã Ban Phucå höiì Khu vûcå Miyoshi, cho biïtë . “ÀI ÀÏ Í NGU”à Taiå Hare to Ke, khacá h du lõch khöng chó àûúcå ú ã trong mötå lúpá hocå cu,ä ho å conâ àûúcå kïtë nöië vúiá thiïn nhiïn thöng qua viïcå nghó ngúi vaâ thû gianä . Lêyë camã hûná g tû â böië canã h àönì g quï, nhaâ khacá h gênì àêy àa ä triïní khai mötå chûúng trònh têpå trung vaoâ viïcå caiã thiïnå giêcë ngu.ã Du khacá h àûúcå hoiã vï ì nhûnä g gò thûúnâ g lamâ gianá àoanå giêcë ngu ã cuaã ho å va â dûaå trïn cêu traã lúiâ , ho å se ä nhênå àûúcå mötå loaiå tra â thaoã dûúcå àûúcå ca á nhên hoaá . Traiã nghiïmå nayâ kïtë húpå liïuå phapá muiâ hûúng vaâ êm thanh àïí taoå möi trûúnâ g nghó dûúnä g hoanâ haoã . Y Á tûúnã g nayâ xuêtë hiïnå sau khi baâ Umemoto chuyïní àïnë Miyoshi vaâ nhênå ra mònh nguã sêu hún trûúcá àêy. Nhênå ra rùnç g nhiïuì cû dên thanâ h phö ë hiïmë khi tòm àûúcå sû å yïn tônh thûcå sû å hoùcå boná g töië tû å nhiïn, baâ àa ä nhòn thêyë cú höiå àï í taoå ra dõch vuå “ài àï í ngu”ã nayâ . “Nhiïuì ngûúiâ bõ kho á ngu ã khi ài du lõch”, baâ Uemoto noiá . “Nhûng nïuë banå co á thï í ngu ã sêu, chó trong mötå àïm, thò toanâ bö å chuyïnë ài se ä thay àöií . Töi muönë du khacá h camã nhênå àûúcå àiïuì ào.á Àûúcå bao quanh búiã khöng khñ trong lanâ h cuaã nuiá rûnâ g, tiïnë g kïu cuaã loaiâ hûúu, húi êmë tû â phonâ g xöng húi, töi hy vonå g moiå ngûúiâ co á thï í thûcå sû å thû gianä ú ã àêy”. Thiïtë kï ë cuaã Hare to Ke giûä nguyïn khöng khñ êmë apá va â netá gianã dõ cuaã ngöi trûúnâ g. Docå theo löië ài ngoaiâ trúiâ , nhûnä g bûcá tranh tötë nghiïpå do cacá cûuå hocå sinh veä vênî conâ trïn tûúnâ g. Biïuí àö ì va â banã g phênë trong cacá phonâ g ngu ã gúiå lïn camã giacá hoaiâ niïmå . Bïn ngoaiâ , ngûúiâ dên àõa phûúng tûnâ g theo hocå taiå trûúnâ g tu å têpå trïn sên thïí thao cu ä àï í chúi boná g chuyïnì cunâ g vúiá khacá h. Theo öng Koji Kamizasa tûâ vùn phonâ g du lõch Miyoshi, “Hare to Ke laâ mötå phênì cuaã cêu chuyïnå rönå g lúná hún- núi Nhêtå Banã nöng thön àang gianâ h laiå tûúng lai khöng phaiã thöng qua du lõch haoâ nhoaná g, ma â bùnç g cacá h taoå ra nhûnä g traiã nghiïmå gênì guiä , chên thûcå va â thûcå sû å mang tñnh àõa phûúng”. Vñ du,å nha â khacá h cung cêpë cacá höiå thaoã nêuë ùn theo muaâ , núi cû dên mú ã lúpá dayå chï ë biïnë thûcá ùn bùnç g cacá nguyïn liïuå tû å nhiïn. Ngoaiâ ra, vaoâ Chu ã Nhêtå thû á hai hùnç g thaná g, Miyoshi laiå tö í chûcá mötå khu chúå àïm, núi cû dên khöng chó baná àö ì ùn ma â conâ dayå du khacá h vï ì Awa Odori, àiïuå muaá truyïnì thönë g mang tñnh biïuí tûúnå g. Khacá h quan têm àïnë qua á khû á cuaã khu vûcå nayâ khöng nïn boã lú ä Lï î höiå muaâ he â nuiá Tsurugi hùnç g nùm, mötå nghi lï î thiïng liïng àûúcå cho la â co á tû â hún 900 nùm trûúcá . Diïnî ra taiå àónh nuiá cunâ g tïn cao 1.955m, lïî höiå co á mötå àamá rûúcá ênë tûúnå g trong àoá cû dên mùcå aoá choanâ g trùnæ g khiïng mötå àïnì thú â lïn nuiá . Àöië vúiá nhiïuì ngûúiâ trong cönå g àönì g, Hare to Ke khöng chó laâ mötå nha â khacá h – no á conâ la â khöng gian àïí ön laiå ky á ûcá cu ä va â taoå ra nhûnä g ky á ûcá múiá . “Mötå ngayâ no,å mötå ba â laoä ngoaiâ 80 tuöií àïnë cunâ g chauá gaiá ”, ba â Uemoto nhúá laiå . “Ba â mú ã mötå cuönë album anã h tötë nghiïpå cu ä va â chó vaoâ mònh höiì tre.ã Ba â êyë rêtë vui”. n Khoanã g 450 trûúnâ g hocå úã nöng thön Nhêtå Banã àoná g cûaã möiî nùm, khi nhiïuì ngûúiâ di cû àïnë thanâ h phö.ë Mötå sö ë trûúnâ g àang àûúcå chuyïní àöií thanâ h khacá h sanå àöcå àaoá . [ HA  MY ] (theo bbc.com, ngayâ 30/6/2025) Nùmç giûaä nhûnä g ngonå nuiá , Hare no Ke toatá lïn ve ã yïn bònh Chuyïní àöií trûúnâ g hocå thanâ h khu nghó dûúnä g Ngayâ nay, 13 ngöi trûúnâ g trûúcá àêy bõ boã hoang cuaã Miyoshi àaä àûúcå chuyïní àöií thanâ h quaná ca â phï, vùn phonâ g va â nhaâ khacá h nhû Hare to Ke, mötå trong nhûnä g núi àaä thöií luönì g sinh khñ múiá vaoâ nhûnä g cönå g àönì g àang suy yïuë cuaã Nhêtå Banã . Khi àang lamâ viïcå taiå mötå àõa àiïmí khaoã cö í trïn quênì àaoã Okinawa cuaã Nhêtå Banã , Tiïnë sô Yousuke Kaifu bönî g nayã ra mötå cêu hoiã . Nhûnä g manã h vú ä àûúcå khai quêtå chûná g minh rùnç g con ngûúiâ àa ä sönë g taiå àêy 30.000 nùm trûúcá . Ho å àïnë tû â phña bùcæ va â phña nam, thïë nhûng hoå àa ä àïnë àêy bùnç g cacá h naoâ ? “Co á nhûnä g cöng cuå bùnç g àa á va â di tñch khaoã cö í taiå àõa àiïmí nayâ , nhûng chuná g khöng traã lúiâ àûúcå cêu hoiã ào”á , öng Kaifu, mötå nha â nhên chunã g hocå tiïnë hoaá taiå Àaiå hocå Tokyo, cho biïtë . Vaoâ thúiâ ky â àö ì àa á cu,ä cöng nghïå conâ rêtë thö sú. “Töi nghô viïcå ho å àïnë àûúcå nhûnä g honâ àaoã la â mötå ky â tñch lúná . Töi muönë tû å mònh traiã nghiïmå àiïuì ào”á . Vò vêyå , öng Kaifu àaä ve ä ra mötå hanâ h trònh àêyì tham vonå g, trong àoá mötå nhomá cacá nha â nghiïn cûuá se ä hoanâ thanâ h chuyïnë ài daiâ 225 km tûâ Àaiâ Loan àïnë àaoã Yonaguni cuaã Nhêtå Banã trong mötå chiïcë xuönì g gö.î Yonaguni la â àaoã gênì nhêtë trong quênì àaoã Ryukyu, nhûng noá laiå nùmç trïn mötå trong nhûnä g donâ g haiã lûu manå h nhêtë thï ë giúiá . Trûúcá hïtë , nhomá cuaã öng Kaifu cênì mötå chiïcë thuyïnì . Moiå tauâ thuyïnì cuaã nhûnä g ngûúiâ du hanâ h thúiâ cö í àaiå àïuì àa ä biïnë mêtë tû â lêu. Nhomá quyïtë àõnh sû ã dunå g cacá ky ä thuêtå truyïnì thönë g àï í àoná g be â bùnç g tre vaâ sêyå , nhûng chuná g khöng thïí chönë g laiå donâ g haiã lûu Kuroshio, donâ g haiã lûu thêmå chñ conâ manå h hún vaoâ thúiâ àö ì àa á cu.ä Cuöëi cuâng, nhoám àoáng möåt chiïëc xuöìng àöåc möåc bùçng göî tuyïët tuâng Nhêåt Baãn, vaâ ra khúi tûâ võnh Wushibi trïn búâ biïín phña àöng Àaâi Loan. Àiïìu quan troång laâ nïëu àûáng trïn nhûäng ngoån nuái gêìn àoá, àaão Yonaguni coá thïí xuêët hiïån úã àûúâng chên trúâi. Caác nhaâ nghiïn cûáu tin rùçng coá khaã nùng nhûäng ngûúâi di cû àêìu tiïn àaä nhòn thêëy noá, vaâ hoå hiïíu roä vïì doâng haãi lûu Kuroshio tûâ caác chuyïën àaánh caá. Nhomá nùm ngûúiâ bao gömì nhûnä g ngûúiâ cheoâ thuyïnì chuyïn nghiïpå va â cacá nha â khoa hocå , nhûng khöng ai tûnâ g thûcå hiïnå mötå chuyïnë ài nhû vêyå . Öng Kaifu nhúá laiå ngayâ ho å lïn àûúnâ g, thúiâ tiïtë khöng tötë , biïní àönå g va â mêy che khuêtë cacá vò sao maâ ho å cênì àï í tòm àûúnâ g. Thay vaoâ ào,á ho å phaiã dûaå vaoâ mötå ky ä thuêtå cö í xûa khacá , ào á la â theo doiä hûúná g cuaã soná g àï í giû ä cho lö å trònh cuaã ho å öní àõnh. Trong 45 giú,â ho å cheoâ thuyïnì , chõu àûnå g nhûnä g cún àau nhûcá cú bùpæ , mïtå moiã , chuötå rutá va â thêmå chñ laâ aoã giacá . “Bao quanh búiã biïní , mêy va â bêuì trúiâ , ho å khöng chùcæ chùnæ vï ì võ trñ cuaã mònh”, nhêtå ky á hanâ h trònh ghi chu.á Hiïnå vênî conâ nhiïuì àiïuì chûa biïtë vïì cuöcå di cû súmá cuaã con ngûúiâ . Ngûúiâ ta tin rùnç g con ngûúiâ hiïnå àaiå - loaiâ Homo sapiens - àaä lan rönå g khùpæ thïë giúiá vúiá cacá hanâ h trònh vûútå biïní xayã ra ñt nhêtë 50.000 nùm trûúcá . Mötå nghiïn cûuá nùm 2017 úã UcÁ phatá hiïnå ra rùnç g no á thêmå chñ co á thï í bùtæ àêuì súmá hún khoanã g 15.000 àïnë 30.000 nùm. n Vûútå biïín bùç ng xuöìng thúâi àöì àaá Nhòn ra thïë giúái Chuã nhêåt 6/7/2025 12 BAOÁ TIÏNÌ PHONG PHATÁ HAN H TÊTË CA à CACÁ NGAY TRONG TUÊNÌ Àï í hiïuí àûúcå hanâ h trònh di cû cuaã con ngûúiâ cö í àaiå , cacá nha â khaoã cö í hocå àa ä chiïnë àêuë vúiá biïní ca ã trïn chiïcë xuönì g gö î thö sú vaâ sû ã dunå g sao trïn trúiâ lamâ kim chó nam àïí ài hún 200 km tûâ Àaiâ Loan (Trung Quöcë ) àïnë Nhêtå Banã . [ THUY ANH ] (theo theguardian.com, ngayâ 4/7/2025) Lö å trònh cuaã xuönì g tû â Àaiâ Loan (Trung Quöcë ) àïnë àaoã Yonaguni (Nhêtå Banã )
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==