9 n Thứ Bảy n Ngày 5/7/2025 VĂN HÓA - GIẢI TRÍ rừng chả muốn đi đâu, lại bị say xe nên càng ngại mấy trăm cây số đường xa. Anh Hoà nói, mấy năm nay anh chung vốn với bố vợ vài ô lồng cá. Nhưng vừa qua thiệt hại lớn quá. Giờ đang bắt đầu đóng lại bè, thả cá từ từ để gầy dựng lại xem sao. Đầu tư cá lồng, được thì lãi lớn nhưng cũng cần vốn lớn, đóng một ô lồng trăm mét vuông, mua lướt tốt của Nhật cũng mất hơn trăm triệu. Nhà anh vừa sửa xong gần chục ô - chưa biết thu được gì, chỉ biết không làm thì chẳng có gì để mưu sinh. Hiện tại, gia đình Hòa và nhiều ngư dân đang trông vào hàu - loài thân mềm vỏ cứng mà ngư dân ví như “món nợ của đá”. Nhưng dạo gần đây hàu chậm lớn, ít thịt, thị trường thì trồi sụt. Người dân từng mất trắng cả vụ hàu, vụ ngao đúng vào thời điểm dịch COVID-19. Hàu đầy bè, ngao đầy biển mà chẳng ai mua. “Chết đứng. Vừa mất tiền giống, vừa mất luôn cả lãi”, anh Hoà nhớ lại. Anh Ngà, người bà con từ Tây Nguyên ra góp vốn mấy trăm triệu cũng rút lui sau vụ đó. Không phải vì tiếc của, mà vì mất tinh thần, sợ lại rơi vào cảnh “trắng tay” thêm lần nữa. Nhưng Hoà và gia đình thì vẫn bám biển. Gió quất mặt thì cúi đầu, sóng đập bè thì chằng thêm dây. Anh bảo: “Mình sống bằng biển, thì phải biết chịu lỗ lúc nó nổi giận. Nhưng biển cũng thương người biết nhẫn.” Nhìn cách Hoà rửa hàu dưới ván bè, tay sần sùi, chân mặn muối, nhưng ánh mắt và nụ cười vẫn sáng - tôi hiểu rằng những con người như anh chính là hồn cốt của vùng vịnh này. Nếu một ngày nào đó Vân Đồn trở thành đặc khu hiện đại, thì phải có chỗ cho những người như anh - người giữ sóng, giữ mùi vị thật của biển khơi. NGƯ DÂN VÀ CASINO Đặc khu Vân Đồn sẽ triển khai dự án khu dịch vụ du lịch phức hợp cao cấp casino Vân Đồn, đầu tư hơn 2 tỷ USD, quy mô 244 ha tại xã Vạn Yên (cũ). Đặc khu có nhiều dự án du lịch, nghỉ dưỡng, sân golf, giải trí, nhà ở thương mại: Tổ hợp khách sạn và nghỉ dưỡng cao cấp Ao Tiên - Cát Linh - Vân Đồn, Crystal Holidays Harbour Vân Đồn, Monbay Vân Đồn… Đây sẽ là những mảnh ghép bổ sung hoàn hảo cho kinh tế địa phương. Tuy nhiên, câu chuyện của Hoà không phải là cá biệt - mà là đại diện cho hàng trăm, hàng nghìn ngư dân đang ngày đêm mưu sinh trên sóng vịnh. Những con người âm thầm đó mới chính là rễ bám của kinh tế biển, là phần lặng mà vững chắc nhất của một Vân Đồn đang chuyển mình. Phát triển đặc khu không thể chỉ là bài toán hạ tầng, sân bay, cầu cảng hay các dòng vốn đầu tư FDI. Không chỉ là resort, sòng bạc hay khách sạn 5 sao. Đó phải là câu chuyện của người thật, việc thật - của anh Hòa, anh Phong, của bè cá, của những con hàu chậm lớn, và của những lần mất trắng sau bão mà vẫn không buông xuôi. Nếu không có cơ chế tín dụng mềm, không có chính sách bảo hiểm rủi ro trong nuôi biển, không có đào tạo bài bản về kỹ thuật, môi trường, thị trường… thì những người như các anh sẽ mãi chông chênh. Một đặc khu kinh tế biển hiện đại phải biết kết nối chuỗi giá trị giữa du lịch - văn hoá - ẩm thực - nghề cá - nuôi trồng thủy sản. Du khách không chỉ đến nghỉ dưỡng mà còn muốn trải nghiệm câu cá, bắt hàu, ăn một bữa cơm trên bè giữa vịnh, nghe kể chuyện vượt bão hay cách gỡ lưới trong sương sớm. Những điều ấy không thể copy từ nơi khác - chỉ có ở đây, chỉ có những người đã sống với biển mới kể được. Và chính vì thế, cần nhìn anh Hòa, người nuôi biển hay ngư dân - họ không chỉ là “người sống bằng biển”, mà là “người giữ hồn đặc khu”. Muốn đặc khu giàu đẹp - hãy làm cho ngư dân sống tốt. Muốn đặc khu mạnh - hãy để người dân cảm thấy được chia sẻ tương lai, chứ không bị đứng ngoài lề của giấc mơ phát triển. NMT Anh Phong (bìa trái) anh Hòa thứ hai (bìa phải) và tác giả ẢNH: NGUYỄN TUẤN lập tức đầu tư sản xuất EP hoặc MV hoàn chỉnh, Jack chọn giữ nguyên demo, không tung bản thu chuyên nghiệp, với lý do lo sợ nội dung sẽ bị các đối tượng xấu nhân bản, chia sẻ tràn lan mà không đảm bảo doanh thu và quyền tác giả. “Phần lớn anh em làm nhạc trẻ giờ phải tự thân vận động hết, từ viết, phối khí đến quay MV, phát hành online. Một bản phối chất lượng hay một MV chỉn chu tốn ít nhất vài chục triệu đồng, có khi cả trăm triệu đồng nếu làm nghiêm túc. Nhưng chỉ cần phát hành vài giờ mà bị chia sẻ tràn lan thì coi như mất trắng. Vậy thì ai còn dám đầu tư dài hơi”, nhà sản xuất Tuấn Phương bức xúc. Theo TS. Lê Quỳnh Trang, chuyên gia nghiên cứu văn hóa số, người dùng hiện nay không chỉ tiêu thụ nội dung, mà còn là một phần trong chuỗi lưu thông của sản phẩm văn hóa. “Nếu họ tiếp tay cho nội dung vi phạm bản quyền, họ cũng đang hủy hoại chính môi trường văn hóa số mà mình tham gia. Và trớ trêu là, khi thị trường không còn đủ điều kiện nuôi dưỡng sáng tạo, chính người tiêu dùng sẽ phải sống trong một hệ sinh thái nghèo nàn, dễ tổn thương và mất kiểm soát”, TS. Quỳnh Trang phân tích. PHÁP LUẬT CÓ, NHƯNG CHƯA ĐỦ MẠNH Việt Nam đã có Luật Sở hữu trí tuệ (sửa đổi năm 2022) với nhiều quy định rõ ràng về quyền tác giả trong môi trường số. Tuy nhiên, việc xử lý các hành vi vi phạm bản quyền trực tuyến vẫn gặp khó khăn lớn về giám sát, kỹ thuật và chế tài. Việc kiện tụng cũng không phải là lựa chọn dễ dàng với nghệ sĩ. Không ít vụ việc kéo dài cả năm mà không có phán quyết rõ ràng. Nhiều nền tảng như YouTube hay TikTok chỉ tạm gỡ nội dung khi có khiếu nại, nhưng không triệt tiêu tận gốc. Nhạc sĩ Doãn Nho mới đây cho biết, ông đã gửi đơn kiến nghị tới Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam (VCPMC) vì tình trạng xâm phạm bản quyền các tác phẩm của mình diễn ra ngày càng nghiêm trọng. Ông khẳng định đã ký hợp đồng ủy quyền cho VCPMC quản lý và khai thác toàn bộ tác phẩm, đồng thời nhấn mạnh: “Tôi không ủy quyền quản lý hoặc chuyển giao quyền sở hữu hay sử dụng các tác phẩm âm nhạc của mình cho bất kỳ tổ chức hay cá nhân nào khác. Nhưng hiện nay, có nhiều cá nhân và tổ chức sử dụng các tác phẩm của tôi để phát hành trên các nền tảng mà chưa xin phép hay trả tiền bản quyền. Đây là hành vi xâm phạm quyền tác giả, gây thiệt hại nghiêm trọng đến quyền lợi chính đáng của tôi”. Trong vụ tranh chấp gây chú ý hồi tháng 5/2025, VCPMC đã kiện Công ty BH Media lên Tòa án nhân dân TP Hà Nội. VCPMC cho rằng, BH Media đã vi phạm quyền tác giả bằng cách tiếp tục phổ biến các ca khúc cách mạng (như Đoàn vệ quốc quân, Chiếc gậy Trường Sơn, Cô gái mở đường) trên YouTube mà không thanh toán đầy đủ các loại phí quyền. BH Media phản bác rằng, VCPMC đã thu tiền từ YouTube nhưng lại “ tận thu”, chặn video để buộc đóng thêm tiền tác quyền là hành vi “không minh bạch” và “lạm quyền”. Một vụ kiện bản quyền khác cũng chưa có hồi kết: Ngày 11/6/2025, Công ty TTV, quản lý của ca sĩ Đình Nguyễn, chủ nhân bản hit Mối tình không tên đã khởi kiện ca sĩ Quốc Thiên vì tiếp tục biểu diễn và đăng tải ca khúc này dù đã hết hạn cấp phép (hợp đồng độc quyền từ 1/9/2023 đến tháng 8/2024). TTV yêu cầu Quốc Thiên dừng biểu diễn, xin lỗi công khai và bồi thường thiệt hại. Thực ra, đây chỉ là bề nổi của tảng băng. Nhìn xa hơn, vi phạm bản quyền không chỉ là chuyện của pháp lý, mà là vấn đề văn hóa. Để xây dựng được văn hóa “trả bản quyền cho tác giả”, theo nhà nghiên cứu Nguyễn Khoa, cần sự phối hợp của nhiều bên: Hệ thống giáo dục giảng dạy về bản quyền từ cấp phổ thông, các nền tảng kỹ thuật số tăng cường kiểm soát nội dung vi phạm, cơ quan quản lý có cơ chế phản ứng nhanh với vi phạm, và trên hết là người dùng biết từ chối cái sai, chấp nhận cuộc chơi sòng phẳng. “Sản phẩm âm nhạc, cũng là một dạng hàng hóa đặc biệt, và có giá của nó”, ông Nguyễn Khoa nói. HẠ ĐAN sáng tạo Năm 2024, Vân Đồn đón trên 1,8 triệu lượt khách với doanh thu ước đạt 2.831 tỷ đồng. Năm 2025, Vân Đồn phấn đấu thu hút trên 2 triệu lượt du khách (hơn 200.000 khách quốc tế), tổng thu khoảng 3.500 tỷ đồng. Không cần bàn cãi về sức hút của Soobin Hoàng Sơn sau chương trình Anh trai vượt ngàn chông gai và concert sau 14 năm làm nghề All - Rounder. Tại đây, anh phô diễn tất cả khả năng của mình, hát, vũ đạo, chơi nhạc cụ và sáng tác. Soobin trình diễn Mục hạ vô nhân ca khúc mang âm hưởng dân gian, sáng tác mới của anh. Một fan cứng của Soobin tự hào bình luận: “Toàn năng như anh, ở Việt Nam rất hiếm, ở thế giới cũng không nhiều”. Nói đâu xa, sau khi tách nhóm hoạt động độc lập, rapper, ca sĩ, vũ công người Thái Lan Lisa cũng tung sản phẩm âm nhạc riêng, trong đó cô vừa đóng vai trò ca sĩ thể hiện vừa tham gia viết lời. Nhưng kết quả Rockstar, bài hát mà Lisa tham gia viết lời bị chê phần lời vô nghĩa ngay từ câu mở đầu ca khúc “Răng vàng ngồi trên bảng điều khiển, cô ấy là một ngôi sao nhạc Rock” (tạm dịch). Ở Việt Nam, rất nhiều ca sĩ trẻ sáng tác, song thành công như Tăng Duy Tân rất hiếm. Ngay cả Jack chủ nhân của loạt hit Hồng nhan, Bạc phận, Sóng gió có lúc cũng bị chê ngớ ngẩn khi viết lời ca khúc. Trong Laylalay, Jack viết: “Mình yêu đời hơn khi mà ta lắm phong ba/ Tựa như quỳnh hương đêm mù sương tốn công ta/Gửi em nhành hoa cho bài ca cách xa này”. Nghe lời bài hát này, một khán giả nghi ngờ: “Jack là ca sĩ ngoại quốc mới học tiếng Việt chăng”. NSND Rơ Chăm Phiang nói: “Thời nay, nhờ AI, ca sĩ dễ dàng kiêm luôn vai trò nhạc sĩ. Nhưng bài hát ấy sống được mấy ngày hay mấy mùa mới là điều đáng nói”. Theo bà, ở Việt Nam hay thế giới cũng không có nhiều ca sĩ đa năng, cân tất cả vai trò từ biểu diễn tới sáng tác. “Trước đây, Thanh Lam, Hồng Nhung, Mỹ Linh chỉ hát, có sáng tác gì đâu? Cũng có thể họ có thử nghiệm sáng tác song không thành công. Rõ ràng nhắc đến Thanh Lam ở thời vàng son vẫn chỉ là nhắc đến Chia tay hoàng hôn, Hoa tím ngoài sân - những nhạc phẩm của nhạc sĩ Thuận Yến, Thanh Tùng. Nhắc đến Mỹ Linh lại nhớ đến Hà Nội đêm trở gió của Trọng Đài hay Hương ngọc lan của Anh Quân…”. Là nghệ sĩ ai cũng muốn trở nên đa năng, đa tài nhưng nếu không thể trở nên quý và hiếm như thế, chi bằng cứ phát huy thế mạnh. Bởi cố gắng trổ tài có khi lại phản tác dụng. Người sáng tác ca khúc ngoài khả năng viết lời, giai điệu còn cần phông văn hóa tốt. Một dạo khán giả ném đá rào rào với lời bài hát của Rin9, một ca sĩ, nhạc sĩ 9x: “Cắm sừng ai thì cắm chứ đừng cắm sừng em/Sừng không tự nhiên sinh ra/ Sừng không tự nhiên mất đi/ Mà chỉ là chuyển từ đầu người này sang người khác”. ĐÀO NGUYÊN Sao cứ cố… toàn năng? Toàn năng như Soobin Hoàng Sơn là “của hiếm”? Lồng bè nhà anh Hòa
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==