6 n Thứ Tư n Ngày 2/7/2025 KHOA GIÁO “AI CŨNG BIẾT CHỈ BỘ KHÔNG BIẾT” Mấy ngày nay, độ khó của đề thi tốt nghiệp THPT năm 2025 môn tiếng Anh, môn Toán thành đề tài nóng của toàn xã hội. Trên diễn đàn mạng xã hội, các giáo sư, tiến sĩ Toán học luận bàn về đề thi Toán năm nay. TS Trần Nam Dũng, Phó Hiệu trưởng Trường Phổ thông Năng khiếu (ĐH Quốc gia TPHCM) chia sẻ, độ khó đề môn Toán năm nay thể hiện ở khả năng tư duy, lập luận, đọc hiểu, hiểu bản chất toán học, mô hình hóa toán học. Một số câu hỏi hơi lạm dụng vấn đề này trong khi nên đi thẳng vào toán học. Việc này khiến thí sinh tốn khá nhiều công sức để hiểu vấn đề. Vì vậy thí sinh cho rằng đề thi khó, nhưng khó là vì dài, chứ không phải khó vì kiến thức. Nhiều câu hỏi đưa bối cảnh cần được tiết chế. TS Trần Nam Dũng cũng cho rằng, đối với những câu hỏi thực tế, nội dung “thực tế” đúng nghĩa rất ít, chủ yếu là vỏ bọc. Cụ thể như bài toán tổ hợp là một thực tế lạ lùng, dù về mặt tư duy khá tốt để phát triển năng lực mô hình hóa toán học. GS.TS Phùng Hồ Hải, nguyên Viện trưởng Toán học Việt Nam (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) thông tin, năm 2017, khi ông tham gia soạn chương trình giáo dục phổ thông 2018 môn Toán trong hoàn cảnh Bộ GD&ĐT vừa triển khai mô hình thi trắc nghiệm môn Toán trong kỳ thi THPT quốc gia (mà kết quả của nó dùng đề xét tuyển vào đại học). “Ý kiến của chúng tôi là chương trình có tốt đến đâu thì cũng vô nghĩa nếu khâu đánh giá không được thực hiện tốt”, ông Hải nói. Ông Hải nêu một số yêu cầu cần đạt trong chương trình môn Toán, như về phẩm chất chủ yếu và năng lực chung; về năng lực đặc thù. Ông cho biết, một mặt vẫn phản đối việc tổ chức hình thức thi trắc nghiệm (kể cả hình thức “trả lời ngắn” mà bản chất chỉ là điền đáp số) cho một kỳ thi mà kết quả của nó có thể dùng để xét tuyển đại học. Bởi vì cách thi đó không thể đánh giá khách quan và toàn diện năng lực tư duy và lập luận toán học của học sinh- một trong năm năng lực đặc thù của môn Toán được xác định trong chương trình 2018. Điều này khiến cho công tác bồi dưỡng năng lực này trở nên méo mó, ảnh hưởng tới chất lượng sinh viên các trường đại học - một điều đã được khẳng định ở dạng “ai cũng biết chỉ Bộ không biết”. Mặt khác ông cho rằng, trong hoàn cảnh đề thi vẫn phải làm những nhiệm vụ đang có, (thì) đề thi THPT 2025 có nhiều tiến bộ đáng khen ngợi, nó góp phần khiến kỳ thi “trở nên có ích hơn” đối với mỗi học sinh - đây là điều mà ông trăn trở từ hàng chục năm qua. Ông Hải đưa ra góp ý đối với Ban đề thi của Bộ GD&ĐT rằng, không nên khiên cưỡng việc phát triển một bài toán thuần túy toán học dưới ngôn ngữ “thực tế” - đó không phải là cách giúp học sinh phát triển năng lực “mô hình hóa Theo thầy N.T.D, việc ra đề thi hiện nay phụ thuộc quá lớn vào cảm tính và kinh nghiệm cá nhân. Dù là những giáo viên giỏi chuyên môn, nhiều người trong đội ngũ ra đề lại thiếu vắng chuyên môn hóa về khảo thí, thậm chí không biết gì về các phương pháp thống kê cơ bản để đánh giá độ khó của một câu hỏi hay hiệu quả của các phương án nhiễu. Điều này biến quá trình ra đề thành công việc thủ công, thiếu tính khoa học; gây tranh cãi về mức độ khó, dễ, ngắn, dài và tiềm ẩn nhiều rủi ro. Hệ quả của việc này là độ khó “cảm tính”: Một câu hỏi được cho là “khó” hay “dễ” thường dựa trên cảm nhận chủ quan của người ra đề, hoặc kinh nghiệm từ những năm trước. Tuy nhiên, cảm nhận này có thể sai lệch hoàn toàn so với thực tế khi áp dụng cho hàng chục ngàn thí sinh. Không có các chỉ số như chỉ số độ khó (p-value) được tính toán từ dữ liệu thực tế, chúng ta không thể biết chính xác câu hỏi đó “khó” hay “dễ” so với tổng thể năng lực thí sinh. Phương án nhiễu vô dụng. Khi thiếu phân tích thống kê về hiệu quả của phương án nhiễu (distractor analysis), các lựa chọn sai có thể trở nên quá hiển nhiên, hoặc ngược lại, quá đánh lừa và không phản ánh đúng năng lực. Điều này khiến câu hỏi mất đi khả năng phân biệt, biến nó thành câu hỏi may rủi hoặc chỉ đơn thuần kiểm tra trí nhớ. Câu hỏi thiếu khả năng phân biệt. Nếu không có chỉ số này, chúng ta không thể biết liệu một câu hỏi có đang thực sự làm tốt nhiệm vụ chọn lọc hay không. Có thể, một câu hỏi quá dễ khiến ai cũng làm được, hoặc quá khó khiến không ai làm được, đều là những câu hỏi có khả năng phân biệt kém. Khi ra đề dựa vào kinh nghiệm cá nhân, người ra đề có thể vô tình đưa vào những câu hỏi thiên về một khía cạnh kiến thức nào đó mà họ quen thuộc, hoặc sử dụng cách diễn đạt mà chỉ một nhóm thí sinh nhất định dễ tiếp cận. Điều này làm mất đi tính công bằng của kì thi và mang tính rủi ro cao. Giải pháp cho vấn đề này, theo thầy N.T.D, cần cuộc cách mạng trong cách tiếp cận việc ra đề thi, hướng tới sự chuyên nghiệp hóa và ứng dụng khoa học. Trong đó, đào tạo chuyên sâu về khảo thí; xây dựng ngân hàng câu hỏi chuẩn hóa; quy trình ra đề chuyên nghiệp; sự tham gia của chuyên gia thống kê. Việc thoát li khỏi cảm tính và kinh nghiệm để hướng tới một quy trình ra đề thi chuyên nghiệp, dựa trên dữ liệu thống kê không chỉ nâng cao chất lượng đề thi mà còn củng cố niềm tin của xã hội vào tính công bằng và minh bạch của các kì thi tuyển sinh. "MỔ XẺ" 4 NGUYÊN NHÂN TS Trần Nam Hà, một chuyên gia về khảo thí đã phân tích nguyên nhân vì sao đề thi một số môn của kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025 khó một cách “tuyệt đối”. Theo TS Nam Hà, nguyên nhân đầu tiên là lệch pha giữa mục tiêu kỳ thi và cấu trúc đề. Số lượng câu hỏi ở cấp độ vận dụng và vận dụng cao chiếm tỉ trọng lớn, trong khi các câu nhận biết - thông hiểu, vốn là “điểm tựa” cho học sinh trung bình, lại giảm mạnh. Sự thiên lệch này cho thấy đề thi đang nhắm vào mục tiêu phân loại thay vì xét tốt nghiệp. Đáng nói hơn, cách đặt câu hỏi và lựa chọn ngữ liệu ở nhiều môn mang tính học thuật sâu, dài dòng, thiếu thân thuộc - đặc biệt ở môn Văn và Tiếng Anh - khiến học sinh mất nhiều thời gian đọc hiểu, không còn đủ năng lượng để giải quyết yêu cầu trọng tâm. Thứ hai là sai lệch trong hiểu và vận dụng ma trận đề thi. Ma trận đề thi, lẽ ra là công cụ bảo đảm sự cân đối về nội dung và cấp độ Chưa năm nào sau kỳ thi tốt nghiệp THPT, câu chuyện ra đề thi được bàn tán nhiều như năm nay. Nhiều người cho rằng, đề thi môn tiếng Anh khó đến mức ngay cả người bản xứ cũng “sốc”, đề thi môn Toán khó như cho học sinh giỏi. Thầy N.T.D (xin phép được giấu tên), nguyên giáo viên Trường Phổ thông Năng khiếu (ĐH Quốc gia TPHCM) khẳng định, quy trình ra đề thi cần phải được chuyên nghiệp hóa. Thí sinh dự thi tốt nghiệp THPT năm 2025 ẢNH: HOÀNG MẠNH THẮNG Vì sao ra đề thi khó như “lên trời”? GS.TS Nguyễn Ngọc Hà, Trưởng Ban đề thi, Bộ GD&ĐT cho biết, đề thi tốt nghiệp năm nay xây dựng không theo quy trình ngân hàng (mà xây dựng thư viện đề thi). Năm nay, có sự khác biệt lớn so với công tác làm đề thi năm trước: Ngẫu nhiên trong quá trình làm đề; năm trước, ma trận đề thi được công bố trước cho thí sinh. Quy trình ra đề thi cần được chuyên nghiệp hóa Thí sinh thi tốt nghiệp THPT môn Toán, môn tiếng Anh than khó ẢNH: NHƯ Ý "ĐỀ THI KHÓ" NÓNG BỎNG
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==