7 n Thứ Năm n Ngày 5/6/2025 khoa học kiêm Trưởng phòng Phòng Đảm bảo liêm chính nghiên cứu, Trường ĐH Văn Lang, cho rằng, từ thực tiễn quản trị nghiên cứu khoa học, có thể thấy những chuyện lùm xùm đã, đang và có thể sẽ diễn ra. Đó là việc vi phạm liêm chính trong nghiên cứu khoa học. Các hành vi vi phạm có thể là gian lận, bịa đặt và đạo văn trong quá trình thực hiện, công bố kết quả nghiên cứu. Khi nào còn nghiên cứu khoa học, khi đó hành vi vi phạm liêm chính nghiên cứu có thể xảy ra. Đương nhiên, nếu người tham gia nghiên cứu chưa được đào tạo bài bản về phương pháp nghiên cứu khoa học thì việc vi phạm liêm chính nghiên cứu sẽ dễ xảy ra hơn. Việc đứng tên trong một bài báo khoa học là vinh dự rất lớn cho người làm nghiên cứu. Khi đó, tác giả bài báo khoa học được hưởng nhiều lợi ích về vật chất và tinh thần. Có thể nói vấn đề tác giả thông đồng và tác giả “ma” là hai hành vi phổ biến và khó quản trị trong công tác đảm bảo liêm chính nghiên cứu, bởi lẽ bên cho và bên nhận có sự đồng thuận để đổi lấy lợi ích. Tính đến thời điểm này, chưa có quy định nào cấm học sinh không được tham gia nghiên cứu khoa học và trở thành tác giả trong các bài báo khoa học. Do đó, việc có hay không chuyện giảng viên ở các cơ sở giáo dục đại học “tiếp tay” cho học sinh “ké” tên trong bài báo khoa học cần được thẩm định cẩn thận bởi các đơn vị đảm bảo liêm chính nghiên cứu như Hội đồng liêm chính nghiên cứu, Ủy ban đạo đức nghiên cứu. Thật ra, không quá khó để giải quyết vấn đề này nếu có sự quyết tâm. Do chưa có quy định nào cấm học sinh không được làm nghiên cứu và trở thành tác giả của các bài báo khoa học, do đó, không có nghĩa là cứ học sinh tham gia nghiên cứu chung với giảng viên đại học thì lại nghĩ ngay đến việc vi phạm liêm chính nghiên cứu. Một khi có nghi ngờ tác giả một bài báo khoa học (bất kỳ ai, không chỉ là học sinh), có thể dựa vào dấu hiệu liên quan đến hành vi vi phạm liêm chính nghiên cứu thuộc các nhóm gồm gian lận, bịa đặt và đạo văn. Trong đó, gian lận trong nghiên cứu có 8 hành vi; bịa đặt trong nghiên cứu có 4 hành vi; và đạo văn trong nghiên cứu có 7 hành vi. Đối với một tác giả không có đóng góp thực sự trong bài báo hay nói chung là vi phạm liêm chính nghiên cứu, không khó để phát hiện sau quá trình rà soát và soi xét qua 19 hành vi như đã nêu. TS. Lê Văn Út cho rằng, việc ngăn chặn hay triệt tiêu tình trạng vi phạm liêm chính nghiên cứu khoa học không chỉ là đối với học sinh mà nên xem xét vấn đề này với tất cả người làm nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên, người làm nghiên cứu chưa được đào tạo về phương pháp nghiên cứu khoa học, trong đó có các nội dung về đạo đức/liêm chính nghiên cứu, thì khả năng vi phạm liêm chính nghiên cứu có thể cao hơn. Có thể nói, học sinh phần nhiều thuộc nhóm này. Để hạn chế tình trạng này, cần xem xét việc chạy theo các thành tích ảo, phong trào ảo trong nghiên cứu khoa học đối với học sinh phổ thông. Vấn đề này không chỉ là trách nhiệm của những học sinh tham gia, mà còn là của những người hướng dẫn, phụ trách và của các đơn vị quản lý, lãnh đạo từ cơ sở đến cấp cao. “Có bình thường không khi một học sinh là tác giả của những công trình nghiên cứu tương đương các luận án tiến sĩ, trong khi trường phổ thông không có trang thiết bị thí nghiệm phục vụ cho những nghiên cứu đó. Nếu cho rằng học sinh đó đã tham gia nghiên cứu và làm thí nghiệm tại phòng thí nghiệm của các cơ sở giáo dục đại học thì cần có minh chứng cụ thể”, ông Út băn khoăn. Tuy nhiên, ông cho rằng, nhìn rộng ra vẫn có thể có những chủ đề nghiên cứu mà những học sinh phổ thông có năng lực đặc biệt tham gia làm nghiên cứu cùng với sự hỗ trợ/hướng dẫn của những người làm nghiên cứu chuyên nghiệp. Khi đó học sinh được đứng tên là tác giả của công trình nghiên cứu là điều hết sức bình thường. NGHIÊM HUÊ KHOA GIÁO duyệt. Các dấu hiệu được liệt kê, gồm: thao túng trích dẫn, bao gồm các trích dẫn không liên quan đến nội dung bài báo; có những đoạn rối rắm, thừa thãi và các cụm từ bị xuyên tạc; khả năng có sự tham gia trái phép của bên thứ ba trong quá trình nộp bài; bằng chứng cho thấy có sự thông đồng giữa tác giả và người phản biện nhưng không bị phát hiện trước khi bài được xuất bản. Tác giả đầu kiêm tác giả liên hệ của bài báo bị gỡ là PGS. TS Lê Quang Thảo, khoa Vật lý, Trường ĐH Khoa học tự nhiên (ĐH Quốc gia Hà Nội). Ngoài ra, nhóm tác giả không chỉ có các chuyên gia, sinh viên ở trường ĐH, mà còn có sự góp mặt của học sinh THPT và giám đốc một công ty du học có trụ sở tại Hà Nội. Ba tác giả lúc đó là học sinh THPT, gồm L.K.L, Trường TH-THCSTHPT Reigate Việt Nam (Hà Nội, trước đây là Trường Quốc tế Việt Nam); T.N.B.L, Trường THCS-THPT Nguyễn Siêu (Hà Nội); N.V.L, Trường THPT Chuyên Hà Nội-Amsterdam. Bài báo bị gỡ này cho thấy hai vấn đề. Thứ nhất, có tới 3 học sinh ở 3 trường THPT phổ thông khác nhau tham gia. Thứ hai, đồng tác giả là người đến từ công ty du học. Dư luận không khỏi băn khoăn liệu có hay không tình trạng móc nối, tạo liên minh để làm đẹp hồ sơ du học cho học sinh? Trao đổi với phóng viên Tiền Phong, GS.TS Vũ Hoàng Linh, Chủ tịch Hội đồng trường, Trường ĐH Khoa học Tự nhiên khẳng định, nhà trường vẫn sẽ ủng hộ việc giảng viên hướng dẫn học sinh nghiên cứu khoa học vì đây là việc làm có ý nghĩa tốt và ở nước ngoài họ cũng làm vậy. Ở Nhật Bản hay Mỹ còn có những chương trình của nhà nước hay các quỹ tài trợ cho việc này. Tuy nhiên, nhà trường sẽ khuyến cáo các giảng viên chú ý chất lượng và hướng dẫn nghiêm túc. Giảng viên sẽ chịu trách nhiệm cá nhân về việc này vì đây là công việc tự nguyện, không phải là công việc chính thức do trường giao (nhưng có thể tính vào phần công việc đóng góp cho cộng đồng). Theo tìm hiểu, năm trước, ông Thảo đã bị lãnh đạo Trường ĐH Khoa học tự nhiên nhắc nhở gián tiếp (thông qua lãnh đạo các phòng, ban liên quan). Nguyên nhân do ông đã có một số biểu hiện như xin đi nước ngoài nhiều để làm việc riêng mà thực chất là đưa học sinh đi dự thi các cuộc thi khoa học kĩ thuật, số lượng bài công bố quốc tế tăng nhanh, chủ đề nghiên cứu tản mạn… Về vấn đề nhà khoa học của trường ĐH hướng dẫn học sinh phổ thông nghiên cứu khoa học, từ trước đến nay Trường ĐH Khoa học tự nhiên chưa có quy định. Vì vậy các thầy, cô trong trường thường làm việc với học sinh theo kênh cá nhân. Nếu Việt Nam có những tài năng khoa học, có thể thực hiện được những nghiên cứu khoa học xuất sắc, đây là việc rất đáng mừng. Nhưng nếu đó chỉ là một trò của người lớn, chúng ta đang gieo những mầm xấu. HOA BAN Theo Quy chế tuyển sinh của Bộ GD&ĐT, trong số đối tượng xét tuyển thẳng và ưu tiên xét tuyển có thí sinh đoạt giải nhất, nhì, ba trong kỳ thi chọn học sinh giỏi quốc gia, quốc tế hoặc thi khoa học, kĩ thuật cấp quốc gia, quốc tế do Bộ GD&ĐT tổ chức, cử tham gia. Đây chính là một trong những điều kiện để phụ huynh chạy đua cho con em tham gia các dự án nghiên cứu khoa học với sự trợ giúp của các giảng viên ĐH. NGHIÊN CỨU KHOA HỌC Năm 2024, Bộ GD&ĐT ban hành Quy chế thi Khoa học kĩ thuật quốc gia. Điểm mới của Quy chế là bổ sung yêu cầu nội dung nghiên cứu khoa học, kỹ thuật của học sinh bảo đảm thiết thực, phù hợp với tâm sinh lý lứa tuổi và yêu cầu phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh theo mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông; bỏ nội dung khuyến khích các cơ sở giáo dục ĐH, cao đẳng, cơ sở nghiên cứu, các tổ chức và cá nhân hỗ trợ hoạt động nghiên cứu khoa học, kĩ thuật của học sinh trung học. CHUYỆN HÔM NAY tạo cơ hội để học sinh giới thiệu kết quả nghiên cứu khoa học; tăng cường trao đổi, giao lưu văn hóa, giáo dục giữa các địa phương và hội nhập quốc tế. Nhưng khi nó được gắn với mục tiêu xét tuyển thẳng đại học, làm đẹp hồ sơ đi du học thì những góc khuất dần lộ rõ. Cuộc thi nghiên cứu Khoa học, kĩ thuật cấp quốc gia học sinh THCS và THPT được tổ chức bắt đầu từ năm 2013. Từ những nghiên cứu “ngô nghê” ban đầu, các dự án nghiên cứu của học sinh dần “chất” hơn. Đặc biệt, khi Bộ GD&ĐT khuyến khích trường đại học phối hợp, hỗ trợ học sinh phổ thông cùng tham gia nghiên cứu khoa học. Khi học sinh phổ thông được tham gia vào môi trường nghiên cứu đại học, các đề tài dự thi ngày càng vĩ mô, hoành tráng, thậm chí có đề tài phải dùng siêu máy tính của nước ngoài mới có thể đo được kết quả? Cũng từ đấy, hằng năm, sau khi Bộ GD&ĐT công bố kết quả cuộc thi, luôn xuất hiện những nghi vấn, lùm xùm. Có năm, dư luận băn khoăn khi đề tài của thí sinh giống với khóa luật thạc sĩ, có năm lại thấy na ná giống với đề tài nghiên cứu của trường đại học nào đó, có năm lại thấy giống đề tài nghiên cứu dự thi năm trước. Học giả trong nước, học giả người Việt đang làm việc tại các trường đại học có tiếng trên thế giới đặt câu hỏi, tại sao học sinh ở bậc phổ thông lại có thể nghiên cứu ra những kết quả điều trị ung thư, điều trị bệnh nọ bệnh kia ở tầm nghiên cứu của các giáo sư, tiến sĩ? Sau hơn thập kỉ theo dõi cuộc thi, không ít lần tôi được phụ huynh đặt vấn đề nhờ kết nối với trường đại học này, trường đại học kia để con em họ tham gia nghiên cứu khoa học. Những vị phụ huynh ấy đôi khi không cần hiểu con học được gì, nghiên cứu được gì. Kết quả họ cần là dự án nghiên cứu đó đi thi và đạt giải cao. Bởi đó là con đường đầu tư ít tốn kém nhất để có thể được tuyển vào những trường đại học như mong muốn trong nước và quốc tế. Thậm chí, có người tốn không ít công sức để nhờ vả các mối quan hệ để mong con em họ có thể tham gia một dự án nghiên cứu có liên kết quốc tế, đi thi để hồ sơ du học có trọng lượng. Phụ huynh mong muốn con em có một bộ hồ sơ đẹp, mở cánh cửa tương lai tươi sáng. Hồ sơ đẹp nhưng phía sau nó đã bị vẩn đục bởi vi phạm đạo đức học thuật. Và thật đau xót khi những đứa trẻ trở thành những con vẹt, đọc vanh vách trước ban giám khảo kết quả nghiên cứu của một đề tài mà không hiểu gì. Giá trị cốt lõi của nghiên cứu khoa học là mang lại tri thức mới, nhưng khi những đứa trẻ khoác lên mình chiếc áo tri thức đó không phải của mình thì thật tai hại cho cả tương lai sau này. Sự không liêm chính bắt đầu từ những cái bắt tay của người lớn nhưng hậu quả lại chính những đứa trẻ bị tổn thương. Vào đại học không bằng tri thức của chính mình, các em bị loại chỉ sau một thời gian ngắn học tập. Khi những cố gắng chỉ mang lại giá trị ảo, cuối cùng gặt hái được sẽ là những hệ quả không như mong muốn. Người lớn, đừng khoác cho trẻ những chiếc áo tri thức không phải của mình. Các em không phải là “vật phẩm” của người lớn để đưa ra mua bán, gây lũng loạn nền học thuật nước nhà. N.H Đạo đức học thuật TIẾP THEO TRANG 1
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==