Chuã nhêåt 1/6/2025 BAOÁ TIÏNÌ PHONG PHATÁ HAN H TÊTË CA à CACÁ NGAY TRONG TUÊNÌ Nhòn ra thïë giúái 12 Sao Möcå “giönë g nhû quaã bom thöië ”. Ba â Barcenilla laâ mötå nha â khoa hocå vu ä tru,å nha â thiïtë kï ë nûúcá hoa va â nghiïn cûuá vï ì sinh hocå vu ä tru å taiå Àaiå hocå Westminster (Anh) cho biïtë , Sao Möcå co á nhiïuì lúpá mêy va â möiî lúpá laiå coá thanâ h phênì hoaá hocå khacá nhau. Hanâ h tinh khñ khöní g lö ì nayâ du å dö î banå bùnç g muiâ thúm ngotå ngaoâ cuaã “nhûnä g àamá mêy àöcå haiå muiâ hanå h nhên”, baâ giaiã thñch. Sau ào,á muiâ “canâ g tï å hún khi banå ài sêu hún”. “Chuná g töi tin rùnç g lúpá mêy trïn cunâ g àûúcå taoå thanâ h tû â bùng amoniac”, Barcenilla noiá , vñ muiâ höi thöië ào á vúiá “muiâ nûúcá tiïuí meoâ ”. Sau ào,á canâ g ài sêu xuönë g, amoniac vaâ lûu huynâ h se ä hoaâ trönå vúiá nhau - mötå kïtë húpå gêy ra muiâ trûná g thöië . Nïuë banå co á thï í khamá pha á sêu hún nûaä , banå se ä thêyë nhûnä g àûúnâ g socå vaâ xoayá àùcå trûng cuaã Sao Möcå . “Sao Möcå co á nhûnä g daiã dayâ co á mauâ . Chuná g töi nghô rùnç g mötå sö ë mauâ nayâ co á thï í àûúcå taoå ra búiã cacá luönì g amoniac vaâ phötë pho”. Ngoaiâ ra, conâ co á mötå sö ë phên tûã hûuä cú àûúcå goiå la â tholin, cacá phên tûã hûuä cú phûcá tapå liïn quan àïnë xùng. Vò vêyå , Sao Möcå , cunä g co á thï í co á mötå ñt muiâ dêuì mo ã va â thêmå chñ la â toiã . Trong nhûäng nùm àêìu nghiïn cûáu, baâ àaä liïn tuåc tûå hoãi, “núi naây seä coá muâi thïë naâo?”. “Sau àoá, töi nhêån ra rùçng töi coá phên tûã àoá trong phoâng thñ nghiïåm cuãa mònh. Töi coá thïí taåo ra muâi hûúng àoá”, baâ noái. Vò vêåy, bïn caånh cöng viïåc tòm kiïëm dêëu hiïåu cuãa sûå söëng trïn sao Hoãa, baâ Barcenilla àaä taái taåo muâi cuãa khöng gian cho triïín laäm múái nhêët cuãa Baão taâng Lõch sûã Tûå nhiïn London, “Khöng gian: Sûå söëng coá thïí töìn taåi ngoaâi Traái àêët khöng?”. Vu ä tru å la â núi nhiïuì muiâ àaná g ngacå nhiïn, baâ noiá . Sao chöií , hanâ h tinh, mùtå trùng vaâ àamá mêy khñ àïuì co á muiâ riïng biïtå nïuë chuná g ta co á thï í ngûiã thêyë chuná g. Nhûng nhûnä g muiâ hûúng nayâ co á thï í tiïtë lö å àiïuì gò vï ì nhûnä g bñ êní cuaã vu ä tru?å Va â “vu ä tru å cûcå ky â rönå g lúná ”, ba â Barcenilla noiá . No á chûaá nhiïuì muiâ hûúng khacá nhau. Phên tñch hoaá hocå vï ì bêuì khñ quyïní trïn Titan, vïå tinh lúná nhêtë cuaã Sao Thö,í cho thêyë no á co á muiâ hanå h nhên ngotå , xùng vaâ ca á thöië . Trong khi ào,á muiâ trûná g thöië co á thï í khiïnë banå khöng muönë àïnë thùm hanâ h tinh HD 189733 b, mötå hanâ h tinh khñ khöní g lö ì noná g bonã g cacá h Traiá àêtë khoanã g 64 nùm aná h saná g. Va â viïcå “àaná h húi” cacá hoaá chêtë vuä tru å khöng chó cung cêpë nhiïuì thöng tin quan tronå g vï ì cêuë taoå cuaã vu ä tru,å maâ conâ he á lö å cho chuná g ta nhûnä g manh möië vï ì sû å sönë g ngoaiâ hanâ h tinh, baâ Barcenilla cho biïtë . Vaoâ nùm 1991, baâ Helen Sharman, phi hanâ h gia àêuì tiïn cuaã Anh, àang chuêní bõ danâ h tamá ngayâ trïn Mir, tramå vu ä tru å cuaã Liïn Xö. Trïn tramå vu ä tru å co á rêtë ñt muiâ , ba â Sharman giaiã thñch. Trong àiïuì kiïnå vi tronå g lûcå , khöng khñ noná g khöng böcë lïn nïn “àöì ùn gênì nhû khöng coá muiâ ”. Cacá h duy nhêtë àïí camã nhênå muiâ la â “dñ satá muiä vaoâ àôa cuaã banå ”, ba â noiá . Nhûng coá mötå muiâ àùcå trûng trïn tramå vu ä tru å ma â nhiïuì phi hanâ h gia àaä ngûiã thêyë sau khi ài böå ngoaiâ khöng gian. “Noá gúiå cho töi nhúá camã giacá ài qua mötå xûúnã g sûaã ö tö. Muiâ kim loaiå trong khöng khñ”, baâ Sharman noiá . Cacá phi hanâ h gia khacá àa ä mö ta ã muiâ nayâ giönë g muiâ thõt chayá , thuöcë suná g hoùcå dêy àiïnå bõ chayá . Nhûng nguyïn nhên àùnç g sau noá vênî la â mötå bñ êní . Baâ Sharman cho biïtë , mötå kha ã nùng co á thï í do qua á trònh oxy hoaá . “Bêuì khñ quyïní , möi trûúnâ g xung quanh tramå vu ä tru,å gênì nhû la â chên khöng. Nhûnä g gò conâ laiå trong bêuì khñ quyïní la â nguyïn tûã oxy”, baâ noiá . Mötå kha ã nùng khacá la â ba â Sharman àa ä hñt phaiã cacá nguyïn tûã cuaã mötå ngöi sao àang chïtë . Khi mötå ngöi sao chïtë , no á giaiã phoná g mötå lûúnå g nùng lûúnå g khöní g lö.ì Trong quaá trònh nayâ , ngöi sao taoå ra hydrocarbon àa vonâ g (PAH) tröi nöií khùpæ vu ä tru å va â gopá phênì taoå ra cacá sao chöií , hanâ h tinh vaâ ngöi sao múiá . Trïn Traiá àêtë , PAH xuêtë hiïnå trong nhiïn liïuå hoaá thacå h, nhû than, dêuì thö va â xùng, vaâ thûúnâ g hònh thanâ h trong qua á trònh àötë chayá khöng hoanâ toanâ cacá vêtå liïuå hûuä cú. “Nïuë banå nêuë àö ì ùn qua á lûaã , ào á la â loaiå phên tûã banå àang taoå ra”, baâ Barcenilla noiá , “Khi cacá ngöi sao chïtë , qua á trònh àötë chayá nayâ taoå ra chñnh loaiå phên tûã ào.á Sau ào,á chuná g tröi nöií trong vuä tru å maiä maiä ”. Nhiïuì húpå chêtë trong söë nayâ co á muiâ giönë g dung möi hoùcå bùng phiïnë , trong khi nhûnä g húpå chêtë khacá gúiå nhú á àïnë muiâ nhûaå chayá . Vò vêyå , chuná g ta co á thï í khöng cênì phaiã du hanâ h khöng gian àïí traiã nghiïmå muiâ thûcå sû å cuaã no.á Nhiïuì muiâ hûúng cuaã vu ä tru å rêtë quen thuöcå vúiá chuná g ta va â àûúcå tòm thêyë ngay taiå àêy trïn Traiá àêtë . “Nïuë banå co á thï í ài thuyïnì trïn hanâ h tinh K2-18b - nïuë co á mötå àaiå dûúng úã ào á va â banå co á thï í cúiã bö å àö ì du hanâ h vuä tru å cuaã mònh ra - thò muiâ cuaã no á co á thïí giönë g nhû bùpæ caiã thöië ”, öng Subhajit Sarkar, nhaâ vêtå ly á thiïn vùn taiå Àaiå hocå Cardiff (Xûá Wales) cho biïtë . Vï ì mùtå ly á thuyïtë , K2-18b laâ mötå ngoaiå hanâ h tinh hoanâ toanâ bao phuã búiã àaiå dûúng vaâ co á thï í sinh sönë g àûúcå . Vaoâ nùm 2025, öng Sarkar vaâ cacá àönì g nghiïpå àa ä phên tñch laiå bêuì khñ quyïní cuaã K2-18b vaâ thêmå chñ tòm thêyë thïm nhiïuì muiâ hoaá chêtë trong khñ quyïní hún trûúcá - muiâ hûúng maâ chó co á àûúcå taoå ra búiã sû å sönë g, cu å thï í la â thûcå vêtå phu â du va â cacá sinh vêtå biïní khacá . Tuy nhiïn, coá le ä kho bauá khûuá giacá vô àaiå nhêtë khöng nùmç ú ã ngoaiâ khöng gian ma â laiå ú ã ngay trïn Traiá àêtë . Baâ Sharman noiá rùnç g, khöng coá gò saná h bùnç g muiâ hûúng cuaã chñnh hanâ h tinh chuná g ta. Baâ mö ta ã chuyïnë trú ã vï ì nha â cuaã mònh nùm 1991: “Lucá ào á la â cuöië thaná g 5, vò vêyå , ngay caã ú ã Trung A,Á mùtå àêtë vênî conâ êmí ûútá vaoâ ngayâ chuná g töi trú ã laiå Traiá àêtë ”. Khi haå caná h, tauâ vu ä tru å nayã xocá , àe â bepå cêy trïn mùtå àêtë . “Chuná g töi haå caná h lïn thamã cêy ngaiã cûuá ú ã Kazakhstan. Khöng khñ trong lanâ h uaâ vaoâ khi chuná g töi múã cûaã sêpå . Muiâ thúm nönì g nanâ , thûcå sû å tuyïtå vúiâ ”, ba â Sharman nhúá laiå . n Cacá nha â khoa hocå àang phên tñch muiâ cuaã khöng gian ngoaiâ vu ä tru å - tûâ nhûnä g “hanâ g xomá ” gênì nhêtë cuaã Traiá àêtë cho àïnë cacá hanâ h tinh cacá h xa hanâ g trùm nùm aná h saná g - àïí tòm hiïuí thïm vïì cêuë taoå cuaã vu ä tru.å Khaám phaá muâi hûúng cuãa vuä truå Ky ä sû bay NASA, öng David Saint-Jacques, tham gia chuyïnë ài bö å ngoaiâ khöng gian Ba â Marina Barcenilla taiá taoå muiâ hûúng cuaã khöng gian trong phonâ g thñ nghiïmå Anà h minh hoaå K2-18b, mötå hanâ h tinh àaiå dûúng cacá h Traiá àêtë 120 nùm aná h saná g Tinh vên Chiïcë nhênî , mötå ngöi sao àang chïtë , xa ã nùng lûúnå g canå kiïtå [ NGOCÅ DIÏPÅ ] (theo bbc.com, ngayâ 25/05/2025) Cacá bêcå phu å huynh ú ã Nhêtå Banã khöng conâ àûúcå tû å do lûaå chonå tïn cho con mònh nûaä , mötå quy àõnh múiá vûaâ ban hanâ h se ä hanå chïë cacá h phatá êm cacá ky á tû å trong banã g chû ä caiá kanji theo cacá h khacá thûúnâ g (cacá ky á tû å Nhêtå dûaå trïn tiïnë g Trung). Sû å thay àöií nayâ nhùmç ngùn chùnå viïcå sû ã dunå g cacá tïn “kirakira” (boná g bêyí hoùcå lêpë laná h) àang lan rönå g, vúiá cacá cha me å co á mong muönë thïm netá saná g taoå vaoâ tïn cuaã con mònh. Tuy nhiïn, traoâ lûu nayâ gêy rùcæ röië vï ì mùtå hanâ h chñnh cho chñnh quyïnì àõa phûúng vaâ trong mötå sö ë trûúnâ g húpå , khiïnë tre ã em bõ banå cunâ g lúpá chï ë giïuî . Mùcå du â cacá sûaã àöií múiá vúiá luêtå àùng ky á hö å tõch khöng cêmë kanji nhûng cacá bêcå phu å huynh àûúcå yïu cêuì thöng baoá cho chñnh quyïnì àõa phûúng vïì cacá h àocå phiïn êm cuaã chuná g. Hiïnå taiå , chñnh phuã chó chêpë nhênå nhûnä g banã dõch àûúcå cöng nhênå chñnh thûcá cuaã cacá ky á tû å kanji, nhùmç mucå àñch chêmë dûtá sû å hiïuí lêmì ma â nhûnä g caiá tïn khacá thûúnâ g co á thï í gêy ra trong trûúnâ g hocå , bïnå h viïnå va â cacá dõch vuå cöng khacá . Cuöcå tranh luênå vï ì nhûnä g caiá tïn “kirakira” bùtæ àêuì tû â nhûnä g nùm 1990, do sû å gia tùng cacá biïtå danh dûaå trïn cacá h àocå kanji khöng chñnh thönë g. Chñnh phuã nhênë manå h rùnç g, phatá êm chuêní giupá àún gianã hoaá qua á trònh söë hoaá cacá thu ã tucå hanâ h chñnh, ngoaiâ ra noá cunä g la â mötå nö î lûcå nhùmç lamâ chêmå sû å lan truyïnì cuaã nhûnä g caiá tïn “khacá la”å va â “kho á hiïuí ”. Mötå sö ë bêcå phu å huynh àaä bõ chó trñch vò àùtå tïn con theo tïn cacá nhên vêtå hoùcå thûúng hiïuå nöií tiïnë g: Pikachu, trong series hoatå hònh Pokemá on, Naiki (Nike), Daiya (Kim cûúng), Pu (gêuë Pooh) vaâ Kitty, theo tïn chuá meoâ Hello Kitty. Nhûnä g caiá tïn khacá bõ phï bònh vò thiïuë y á tû,á nhû Öjisama (Hoanâ g tû)ã vaâ Akuma (AcÁ quy)ã . Ba â Seiko Hashimoto, cûuå vênå àönå g viïn trûútå bùng töcë àö å Olympic gêy xön xao khi baâ àùtå tïn cho cacá con trai mònh la â Girishia (Hy Lapå ) va â Torino (Turin), vò hai àûaá be á àûúcå sinh vaoâ nùm Thï ë vênå höiå muaâ he â va â muaâ àöng àûúcå tö í chûcá taiå nhûnä g àõa àiïmí ào.á Sau khi tûå chonå chû ä kanji, cho duâ ba â Hashimoto biïtë cacá h phatá êm chuná g, nhûnä g ngûúiâ khacá se ä phaiã böië röië . Cacá bêcå phu å huynh àaä phanã bacá rùnç g nhûnä g caiá tïn “kirakira” laâ cacá h thï í hiïnå phong cacá h ca á nhên trong mötå xaä höiå àùtå apá lûcå cao lïn sûå quy cu,ã àùcå biïtå la â viïcå trong nuöi dayå con caiá . Trong khi hêuì hïtë trong söë khoanã g 3.000 chûä kanji àûúcå luêtå sûaã àöií co á nhiïuì cacá h àocå thöng thûúnâ g khacá nhau, mötå sö ë kyá tû å co á sû å linh hoatå vï ì ngön ngûä àï í cho phepá nhûnä g cacá h phatá êm ky â la å hún. Ngoaiâ yïuë tö ë gêy söcë , cacá quan chûcá àa ä phanâ nanâ rùnç g thoatå nhòn, nhiïuì ky á tûå dûúnâ g nhû khöng thïí phatá êm àûúcå . Bêy giú,â nhûnä g bêcå phu å huynh àaä chonå cacá h phatá êm khacá vúiá quy ûúcá se ä phaiã giaiã thñch vïì lûaå chonå tïn cuaã mònh bùnç g vùn banã va â nïuë cênì , àûa ra mötå giaiã phapá thay thï.ë n Nhêtå Banã àang cöë gùnæ g ngùn chùnå phong traoâ nhûnä g caiá tïn khacá thûúnâ g va â kho á hiïuí Nhêtå Banã giúiá hanå viïcå àùtå tïn Chñnh phuã Nhêtå Banã cêmë cacá h phatá êm khöng theo quy ûúcá àï í ngùn canã cacá bêcå cha me å muönë àùtå cho con nhûnä g caiá tïn múiá la å vaâ khacá thûúnâ g. [ HA  MY ] (theo independent.co.uk, ngayâ 27/05/2025) -
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==