CỞI TRÓI CHÍNH SÁCH, THU HÚT NHÂN TÀI Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, dự thảo Luật bổ sung nhiều quy định mới mang tính “cởi trói”: ưu tiên cấp phát kinh phí ngân sách qua cơ chế quỹ phát triển KH&CN, chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu và đánh giá hiệu quả cuối cùng của nghiên cứu. Một số quy định nổi bật như, cơ sở nghiên cứu được tự chủ, tự chịu trách nhiệm triển khai các hoạt động nghiên cứu, xây dựng bộ máy, chi tiêu theo cơ chế khoán chi. Nhà nước quản lý mục tiêu, quản lý đầu ra, quản lý kết quả và hiệu quả nghiên cứu, không quản lý cách làm. Dự thảo Luật cũng xây dựng chính sách cho phép cơ sở nghiên cứu được sở hữu và có quyền tự quyết đối với kết quả nghiên cứu, với tài sản hình thành từ nghiên cứu có nguồn gốc ngân sách nhà nước. Người làm nghiên cứu được hưởng tối thiểu 30% kết quả thương mại hóa, được phép tham gia thành lập và điều hành doanh nghiệp. Đây là cơ chế nhằm “cởi trói” cho tình trạng kết quả nghiên cứu cất ngăn kéo trong nhiều năm qua. Dự thảo Luật bổ sung chính sách ưu đãi về thuế thu nhập cá nhân, chính sách thưởng cho các nghiên cứu cơ bản, chính sách chia lợi nhuận từ thương mại hóa kết quả nghiên cứu cho nhân lực trong nước; cơ chế thỏa thuận lương, ưu đãi, tạo thuận lợi về giấy phép lao động, cấp thị thực để thu hút chuyên gia nước ngoài, người Việt Nam ở nước ngoài tham gia thực hiện nhiệm vụ KH&CN trọng điểm tại Việt Nam, giúp giải quyết các vấn đề mà chuyên gia trong nước chưa giải quyết được. Dự Luật cũng bổ sung nguyên tắc, tiêu chí xác định nhân tài trong hoạt động KHCN và ĐMST, qua đó quy định cơ chế thu hút, đãi ngộ nhân tài, đồng thời đề xuất Chính phủ giao nhiệm vụ cho Bộ KH&CN điều phối kinh phí đầu tư công cho KH&CN để tăng cường tiềm lực nghiên cứu, xây dựng các phòng thí nghiệm trọng điểm, phòng thí nghiệm dùng chung, đặc biệt tập trung cho công nghệ chiến lược. Đồng thời, có cơ chế cấp kinh phí hoạt động thường xuyên, cũng như chia sẻ quyền sử dụng từ các cơ sở khác đối với các phòng thí nghiệm dùng chung. Nhà nước chú trọng đầu tư vào cơ sở vật chất, hạ tầng kỹ thuật, trang thiết bị phục vụ phát triển công nghệ chiến lược, các công nghệ có tác động lớn đến ngành, lĩnh vực đóng góp vào tăng trưởng kinh tế. BA VẤN ĐỀ CẦN THÁO GỠ Đánh giá cao Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị, Nghị quyết 193 của Quốc hội cũng như dự thảo Luật KHCN và ĐMST, các chuyên gia cho rằng, để chủ trương, chính sách đi vào cuộc sống, cần giải quyết được vấn đề rất lớn là sự đồng bộ trong hệ thống pháp luật hiện nay. Theo TS Nguyễn Quân, nguyên Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ, nhiều nội dung Nghị quyết 57 đã được thể hiện trong Nghị quyết 20 của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XI “về phát triển khoa học và công nghệ phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa” năm 2012, Luật KH&CN sửa đổi năm 2013, tiếp đó là một hệ thống các nghị định, thông tư để thể chế hóa các vấn đề của Nghị quyết 20. Tuy nhiên trên thực tế, Nghị quyết 20 khó đi vào được cuộc sống bởi ba lý do. Thứ nhất là không có Ban chỉ đạo do người đứng đầu Đảng và Nhà nước trực tiếp chỉ đạo với quyết tâm rất cao và sự chỉ đạo quyết liệt. Thứ hai là hệ thống luật pháp không đồng bộ và không được nghiên cứu sửa đổi kịp thời cho đồng bộ với Luật KH&CN 2013. Luật Ngân sách nhà nước, các Luật thuế, Luật Viên chức, Luật Đầu tư công, Luật Đấu thầu, Luật quản lý sử dụng tài sản công…có những quy định không phù hợp với Luật KH&CN. Ví dụ, Luật Ngân sách nhà nước không chấp nhận đầu tư rủi ro, mạo hiểm trong khi đó bản thân hoạt động nghiên cứu khoa học và công nghệ là hoạt động đi tìm cái mới, có thể thành công, cũng có thể thất bại. Chính vì vậy, dù đã có thông tư hướng dẫn khoán chi đến sản phẩm cuối cùng nhưng không phải nhà khoa học nào cũng sẵn sàng chấp nhận hình thức này vì pháp luật chưa bảo vệ họ nếu kết quả nghiên cứu không thành công. Hay Luật Viên chức không cho các nhà khoa học được thành lập và điều hành doanh nghiệp để thương mại hoá kết quả nghiên cứu của mình. Thứ ba, theo TS Nguyễn Quân, cơ quan quản lý khoa học và tài chính chưa thay đổi tư duy quản lý theo cơ chế thị trường và thông lệ quốc tế. Ví dụ cơ chế quỹ trong cấp phát kinh phí tạo điều kiện thuận lợi cho nhà khoa học, cơ chế khoán chi đến sản phẩm cuối cùng đã có thông tư hướng dẫn nhưng các cơ quan quản lý vẫn áp dụng cách quản lý cũ như quản lý xây dựng 4 n Thứ Ba n Ngày 20/5/2025 Dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và đổi mới sáng tạo (KHCN&ĐMST) có nhiều chính sách “cởi trói” cho ngành KHCN và hoạt động ĐMST. Tuy nhiên, các nhà khoa học cho rằng, nền KHCN Việt Nam chỉ thực sự cất cánh nếu thay đổi đồng bộ các quy định liên quan đến cơ chế tài chính và chính sách đãi ngộ. Ngày 22/12/2024, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 57 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia với nhiều chủ trương, chính sách mang tính đột phá, cởi trói, tháo gỡ điểm nghẽn. Ngày 19/02/2025, Quốc hội ban hành Nghị quyết số 193/2025/QH15 ngày 19/02/2025 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Để thể chế hóa chủ trương, chính sách, Bộ Khoa học và Công nghệ xây dựng dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, được thảo luận tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV. Báo Tiền Phong triển khai loạt bài tương tác với Dự thảo Luật này. Hoạt động nghiên cứu tại Trung t²m Trí tuệ Môi trÞång, TrÞång Đại học VinUni DỰ THẢO LUẬT KHOA HỌC, CÔNG NGHỆ VÀ ĐỔI MỚI SÁNG TẠO: Đột phá thể chế KHOA GIÁO Ngành Tài chính, Nội vụ phải vào cuộc Bài 1: CHUYỆN HÔM NAY Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị được ban hành là một trong những điểm nhấn như thế. Không còn là khẩu hiệu. Đây là mệnh lệnh đổi mới, là cuộc cách mạng sâu sắc, toàn diện và lâu dài. Đích đến đã được xác lập rõ ràng: Đến năm 2045, Việt Nam phải trở thành nước phát triển, thu nhập cao - với nền tảng là khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Lần đầu tiên, những trụ cột phát triển được xác định rõ đến vậy: thể chế - nhân lực - hạ tầng - dữ liệu - công nghệ chiến lược. Trong đó, thể chế là điều kiện tiên quyết, đòi hỏi sự đổi mới tư duy quản lý, cởi bỏ các rào cản, khuyến khích sáng tạo. Người dân và doanh nghiệp là trung tâm và chủ thể của cuộc cách mạng số, Nhà nước đóng vai trò dẫn dắt, và đội ngũ trí thức - nhà khoa học là then chốt. Không phải ngẫu nhiên khi Nghị quyết xác định: đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là đột phá hàng đầu, là động lực chính để hiện đại hóa quốc gia và tránh nguy cơ tụt hậu. Việt Nam không thể phát triển bằng cách đi lại con đường cũ. Phải vượt lên bằng công nghệ, bằng trí tuệ, và bằng cách làm mới. Mục tiêu đến năm 2030 được lượng hóa rất rõ: Kinh tế số chiếm ít nhất 30% GDP, trên 55% tăng trưởng đến từ năng suất nhân tố tổng hợp (TFP), 80% giao dịch không dùng tiền mặt, tối thiểu 40% doanh nghiệp có hoạt động đổi mới sáng tạo. Việt Nam phải vào top 3 Đông Nam Á về trí tuệ nhân tạo và có ít nhất 5 doanh nghiệp công nghệ số tầm cỡ quốc tế. Song hành là yêu cầu đầu tư mạnh mẽ: chi cho nghiên cứu và phát triển (R&D) đạt 2% GDP, trong đó hơn 60% đến từ xã hội hóa. Nguồn nhân lực nghiên cứu phát triển phải đạt 12 người/1 vạn dân, hạ tầng công nghệ số hiện đại, làm chủ dần các công nghệ lõi như trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT), bán dẫn, lượng tử, nano… Điều quan trọng sau khi Nghị quyết 57 được ban hành, Quốc hội cần nhanh chóng thể chế hóa, sớm soạn thảo, ban hành Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, nhằm cụ thể hóa các định hướng chiến lược thành quy định ràng buộc, có hiệu lực thực thi. Luật cần thể chế hoá rõ vai trò chủ thể của doanh nghiệp và người dân, cơ chế dẫn dắt của Nhà nước, cũng như các chính sách ưu đãi đầu tư R&D, phát triển nhân lực, chia sẻ dữ liệu, bảo vệ sở hữu trí tuệ và thúc đẩy đổi mới sáng tạo mở. Đây sẽ là đòn bẩy quan trọng, giúp giải phóng năng lực sáng tạo và đưa khoa học – công nghệ trở thành động lực phát triển thực sự của đất nước. Từ một đất nước nông nghiệp lạc hậu, Việt Nam đã vươn mình Cởi trói tư duy TIẾP THEO TRANG 1
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==