Nhòn ra thïë giúái 13 BAOÁ TIÏNÌ PHONG PHATÁ HAN H TÊTË CA à CACÁ NGAY TRONG TUÊNÌ Khöng ai biïtë àûúcå khi naoâ thïm mötå phênì dû ä liïuå khñ hêuå cuaã chñnh phuã My ä se ä biïnë mêtë . Nhûnä g dû ä liïuå nayâ , tûâ lêu àa ä co á sùné trûcå tuyïnë , liïn tucå bõ chñnh quyïnì cuaã Töní g thönë g Donald Trump gúä xuönë g. Trong khoanã g sauá thaná g trú ã laiå àêy, baâ Cathy Richards àa ä tham gia vaoâ chiïnë dõch giaiã cûuá nayâ . Ba â lamâ viïcå cho mötå trong söë nhiïuì tö í chûcá quyïtë têm taiã xuönë g va â lûu trû ä dû ä liïuå cöng khai trûúcá khi chuná g bõ xoaá . “Banå nhênå àûúcå tin nhùnæ lucá 11 giú â àïm noiá rùnç g, ‘Ngayâ mai tûnâ g nayâ dû ä liïuå se ä biïnë mêtë ’”, ba â noiá vïì quy trònh lamâ viïcå . “Röiì banå danâ h caã àïm àï í taiã no á xuönë g”. Ba â Richards laâ chuyïn gia vïì dû ä liïuå , àönì g thúiâ la â nghiïn cûuá viïn taiå Dû å aná Dû ä liïuå Möi trûúnâ g Mú ã (OEDP), mötå tö í chûcá phi lúiå nhuênå coá tru å sú ã taiå New York. Töí chûcá cuaã baâ la â thanâ h viïn saná g lêpå cuaã Dû å aná Dûä liïuå Möi trûúnâ g Cöng cönå g (PEDP), àûúcå thanâ h lêpå vaoâ nùm 2024 àïí baoã vï å taiâ nguyïn trñ tuïå dûúiá thúiâ chñnh quyïnì Töní g thönë g Trump. “Mötå sö ë tin nhùnæ rêtë àau lonâ g”, baâ Richards noiá . “Cacá nha â khoa hocå liïn lacå vúiá töi, tuyïtå vonå g tòm hiïuí xem dû ä liïuå ma â ho å àa ä danâ h ca ã sû å nghiïpå thu thêpå co á àûúcå cûuá hay khöng. Banå nghe àûúcå sû å cêpë bacá h. Banå hiïuí rùnç g àêy laâ hanâ g nùm nghiïn cûuá cuaã ai ào á va â àêy la â àûaá con tinh thênì cuaã ho.å Ào á la â ly á do vò sao chuná g töi hanâ h àönå g ngay lêpå tûcá ”. Trong nhûnä g tuênì gênì àêy, baâ Richards vaâ àönì g nghiïpå àa ä lûu trûä cacá têpå dû ä liïuå chûaá àêyì thöng tin vï ì möië hiïmí hoaå lu ä lutå ú ã My,ä khñ thaiã nha â kñnh, sanã xuêtë nùng lûúnå g, cöng ly á möi trûúnâ g, cunâ g nhiïuì chuã àï ì khacá . Cacá nha â nghiïn cûuá y sinh va â sûcá khoeã lamâ viïcå vúiá Trung têm Kiïmí soatá va â Phonâ g ngûaâ Dõch bïnå h My ä (CDC) àaä vöiå va ä tòm cacá h sao lûu dû ä liïuå quan tronå g sau khi lïnå h hanâ h phapá do Töní g thönë g Trump ban hanâ h quyïtë àõnh thöng tin naoâ seä àûúcå phepá cöng bö.ë Cacá nha â khoa hocå àa ä bayâ to ã lo ngaiå rùnç g nhiïuì nguönì taiâ nguyïn coá thï í tiïpë tucå bõ xoaá – tû â lõch sû ã thúiâ tiïtë àïnë dû ä liïuå do vï å tinh NASA thu thêpå . Vaoâ ngayâ 16/4, Cú quan Quanã ly á Khñ quyïní va â Àaiå dûúng Myä (Noaa) cöng bö ë danh sacá h dû ä liïuå liïn quan giamá satá àaiå dûúng àûúcå lïn lõch xoaá vaoâ àêuì thaná g 5. Nhiïuì tö í chûcá phi lúiå nhuênå bao gömì Internet Archive (Kho lûu trûä Internet) vaâ dû å aná Baoã vï å Nghiïn cûuá va â Vùn hoaá - Cûuá hö å Dû ä liïuå àang húpå tacá vúiá OEDP àïí cûuá vútá hanâ g thêpå ky ã nghiïn cûuá . Nhiïuì ngûúiâ tham gia laâ tònh nguyïnå viïn. “Àêy la â thû viïnå cuaã têtë ca ã chuná g ta”, ba â Richards noiá . “Chuná g ta phaiã lûu giû ä tûnâ g cuönë sacá h cho thïë hïå tûúng lai”. Ngay sau lïî nhêmå chûcá cuaã Töní g thönë g Trump vaoâ ngayâ 25/1, chñnh quyïnì cuaã öng àa ä cöng bö ë mötå loatå thay àöií toanâ diïnå àöië vúiá cacá bö å va â cú quan liïn bang, nhùmç giamã thiïuí nhûnä g thanâ h phênì ho å coi la â “lanä g phñ” va â “kemá hiïuå qua”ã . Nhûng theo cacá nha â khoa hocå , nhiïuì chûúng trònh vaâ nguönì lûcå àang biïnë mêtë laiå cûcå ky â quan tronå g, nhû nghiïn cûuá vï ì biïnë àöií khñ hêuå vaâ cacá hiïnå tûúnå g thúiâ tiïtë cûcå àoan àe doaå tñnh manå g. Mùcå du â cacá nha â khoa hocå àa ä dû å àoaná àûúcå àönå g thaiá nayâ - chñnh phuã cunä g àa ä xoaá thöng tin trong nhiïmå ky â àêuì tiïn cuaã Töní g thönë g Trump, quy mö vaâ phamå vi canâ quetá nùm nay khiïnë ho å bêtë ngú.â “Töi chûa tûnâ g thêyë àiïuì gò nhû thïë nayâ trong gênì 40 nùm nghiïn cûuá khoa hocå ”, öng Paul Bierman, nhaâ àõa maoå hocå taiå Àaiå hocå Vermont, cho biïtë . “Töi nghô àêy laâ mötå thamã hoaå toanâ têpå ”. Cacá nha â khoa hocå cunä g lo ngaiå rùnç g nhûnä g dû ä liïuå khñ hêuå múiá se ä bõ phútá lú.â Mötå baoá caoá cuaã chñnh phuã vaoâ thaná g Ba cho biïtë chñnh quyïnì Töní g thönë g Trump àang cên nhùcæ huyã húpå àönì g thuï vùn phonâ g höî trú å cho mötå tramå nghiïn cûuá giamá satá khñ CO2 úã Hawaii. Àaiâ quan satá Mauna Loa àaä theo doiä nönì g àö å CO2 trong khñ quyïní kï í tû â nùm 1958, vaâ nùm ngoaiá ho å ghi nhênå mûcá tùng lúná nhêtë tû â trûúcá àïnë nay. “Khoa hocå khñ hêuå chó khaã thi nhú â cacá têpå dû ä liïuå daiâ hanå ”, ba â Lilian Dove, nghiïn cûuá viïn vïì biïnë àöií khñ hêuå toanâ cêuì taiå Àaiå hocå Brown, cho biïtë . “Nïuë khöng tiïpë tucå thu thêpå va â baoã quanã dû ä liïuå ào,á lônh vûcå cuaã chuná g töi seä gùpå rùcæ röië lúná ”. BAOà VÏ Å VA  THÖNG BAOÁ Tuy nhiïn, viïcå taiã thöng tin vaoâ cacá kho lûu trûä tû nhên hoùcå phi chñnh phuã la â mötå con dao hai lûúiä . Mötå mùtå , no á cho phepá cacá nha â lûu trû ä taoå nhiïuì banã sao cuaã dû ä liïuå ào.á “Àiïuì ào á hanå chï ë kha ã nùng dû ä liïuå bõ pha á huyã ”, cö Lourdes Vera, mötå nha â xa ä höiå hocå taiå Àaiå hocå Buffalo, cho biïtë . Tuy nhiïn, cö Vera chó ra rùnç g viïcå lûu dû ä liïuå trïn cacá nïnì tanã g co á tru å sú ã taiå My ä co á thï í rêtë ruiã ro, nïuë sau ào á cacá cöng ty nayâ bõ chñnh phuã buöcå phaiã xoaá dû ä liïuå . Mùcå du â nhiïuì ngûúiâ tham gia dûå aná ngênì ngaiå thaoã luênå chi tiïtë , nhûng hoå àï ì xuêtë cacá thöng tin quan tronå g nhêtë nïn àûúcå lûu trû ä bïn ngoaiâ nûúcá My.ä Mötå thacá h thûcá khacá la â khi dû ä liïuå biïnë mêtë khoiã cacá trang web chñnh phu,ã ngûúiâ dunâ g Internet khöng phaiã lucá naoâ cunä g nhênå ra rùnç g co á nhûnä g tö í chûcá àang nöî lûcå xuêtë banã laiå dûä liïuå ào.á “Giú â banå phaiã biïtë chñnh xacá mònh àang tòm kiïmë àiïuì gò va â ú ã àêu, trong khi trûúcá àêy, banå co á thï í dï î danâ g tiïpë cênå mötå lûúnå g dû ä liïuå lúná têpå trung trïn cacá trang web phöí biïnë va â chñnh thûcá ”, öng Eric Nost, mötå nha â àõa ly á taiå Àaiå hocå Guelph úã Canada, cho biïtë . Àiïuì nayâ co á nghôa laâ cacá nha â lûu trû ä khöng chó coá nhiïmå vu å baoã vï å dû ä liïuå , ma â ho å cunä g phaiã thöng baoá vúiá cöng chuná g biïtë dû ä liïuå ào á vênî tönì taiå . Va â cacá chuyïn gia nhênë manå h rùnç g moiå dû ä liïuå àïuì quan tronå g. Khi biïnë àöií khñ hêuå trú ã thanâ h mötå vênë àï ì nghiïm tronå g hún bao giúâ hïtë , öng Bierman thêyë tònh hònh hiïnå taiå la â “khöng thïí hiïuí nöií ”. n Caác nhaâ khoa hoåc àang chaåy àua vúái thúâi gian àïí baão quaãn cöng trònh cuãa hoå trûúác khi chuáng biïën mêët vônh viïîn. [ HA  MY ] (theo dailykos.com, ngayâ 26/4/2025) Vaoâ thaná g 1 nùm nay, cacá vu å chayá rûnâ g ú ã California àaä lamâ ñt nhêtë 30 ngûúiâ thiïtå manå g Cacá bacá sô taiå My ä àa ä trú ã thanâ h nhûnä g ngûúiâ àêuì tiïn àiïuì trõ cho mötå em be á bùnç g liïuå phapá chónh sûaã gen sau khi àûaá tre ã bõ chêní àoaná mùcæ chûná g röië loanå di truyïnì nghiïm tronå g. Bïnå h nayâ khiïnë khoanã g mötå nûaã sö ë tre ã mùcæ phaiã tûã vong ngay tûâ khi conâ nho.ã Cacá nha â nghiïn cûuá quöcë tï ë àa ä ca ngúiå thanâ h tûuå nayâ la â mötå cötå möcë y khoa. Theo ho,å no á co á tiïmì nùng àiïuì trõ mötå loatå bïnå h di truyïnì nguy hiïmí bùnç g cacá h viïtë laiå DNA bõ löiî ngay sau khi treã chaoâ àúiâ . Cacá chuyïn gia taiå Bïnå h viïnå Nhi Philadelphia vaâ Àaiå hocå Pennsylvania àaä bùtæ àêuì lamâ viïcå ngay sau khi beá trai àûúcå chêní àoaná va â hoanâ thanâ h cacá bûúcá thiïtë kï,ë sanã xuêtë va â thû ã nghiïmå cuaã liïuå phapá ca á nhên hoaá phûcá tapå trong vonâ g sauá thaná g. Em be,á co á tïn la â KJ, àa ä àûúcå tiïm liïuì àêuì tiïn cuaã phûúng phapá àiïuì trõ thöng qua truyïnì dõch vaoâ thaná g 2 va â hai liïuì nûaä vaoâ thaná g 3 va â thaná g 4 nùm nay. Cacá bacá sô cho biïtë em be á àang khoeã manå h, nhûng cênì àûúcå theo doiä cêní thênå suötë àúiâ . Tiïnë sô Rebecca Ahrens-Nicklas, mötå bacá sô trong nhomá , cho biïtë khoanã h khùcæ nayâ co á thï í thûcå hiïnå àûúcå nhúâ “nhiïuì nùm tiïnë bö”å trong lônh vûcå chónh sûaã gen. “Mùcå du â KJ chó laâ mötå bïnå h nhên, chuná g töi hy vonå g em se ä la â ngûúiâ àêuì tiïn trong söë nhiïuì bïnå h nhên àûúcå hûúnã g lúiå ”, ba â noiá . KJ àûúcå sinh ra vúiá tònh tranå g thiïuë hutå CPS1 nghiïm tronå g, mötå tònh tranå g chó anã h hûúnã g àïnë mötå trong 1,3 triïuå ngûúiâ . Nhûnä g ngûúiâ bõ anã h hûúnã g thiïuë mötå loaiå enzyme gan chuyïn chuyïní àöií amoniac thanâ h urï àï í co á thï í baiâ tiïtë qua nûúcá tiïuí . Àiïuì nayâ gêy ra sûå tñch tu å amoniac co á thï í gêy töní thûúng gan vaâ cacá cú quan khacá , nhû naoä . Cho duâ mötå sö ë bïnå h nhên àûúcå ghepá gan do thiïuë hutå CPS1, treã sú sinh mùcæ bïnå h nùnå g co á thï í àa ä bõ töní thûúng trûúcá khi àuã tuöií àï í phêuî thuêtå . Viïët trïn Taåp chñ Y hoåc New England, caác baác sô àaä mö taã tó mó quaá trònh xaác àõnh caác àöåt biïën cuå thïí àùçng sau chûáng röëi loaån cuãa KJ, thiïët kïë liïåu phaáp chónh sûãa gen àïí sûãa chûäa chuáng vaâ thûã nghiïåm phûúng phaáp àiïìu trõ àïí coá thïí àûa noá vaâo gan. Liïåu phaáp naây sûã duång möåt quy trònh maånh meä àûúåc goåi laâ chónh sûãa bazú coá thïí viïët laåi trong DNA. “Lúiâ hûaá vï ì liïuå phapá gen ma â chuná g ta àa ä àûúcå nghe trong nhiïuì thêpå kyã àang trúã thanâ h hiïnå thûcå , va â no á se ä hoanâ toanâ thay àöií cacá h chuná g ta tiïpë cênå y hocå ”, Giaoá sû Kiran Musunuru taiå Àaiå hocå Pennsylvania noiá . n Chónh sûaã gen àï í chûaä bïnå h Lênì àêuì tiïn trong lõch sûã y hocå , àötå pha á múiá vï ì chónh sûaã gen co á tiïmì nùng àiïuì trõ mötå loatå bïnå h di truyïnì nghiïm tronå g. [ NGOCÅ DIÏPÅ ] (theo abcnews.com, ngayâ 16/5/2025) Em be á àang trong tònh tranå g sûcá khoeã tötë nhú â sû å can thiïpå cuaã cacá bacá sô Chuã nhêåt 18/5/2025 Giaãi cûuá dûä liïuå khoa hocå àang bõ... xoáa “Töi rêtë kinh ngacå . Vaoâ thúiâ àiïmí chuná g ta chûná g kiïnë cacá cún baoä ngayâ canâ g dû ä döiå , lûúnå g mûa ngayâ canâ g cûcå àoan, hanå haná , chayá rûnâ g ngayâ canâ g nhiïuì , taiå sao lucá nayâ chuná g ta laiå nghô àïnë viïcå cùtæ giamã khoa hocå , thû á vönë la â chòa khoaá àï í giaiã quyïtë nhûnä g vênë àï ì ào á va â giû ä an toanâ cho moiå ngûúiâ ?”. Nha â àõa maoå hocå PAUL BIERMAN
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==