10 nThứ Bảy n Ngày 19/4/2025 ĐỜI SỐNG TỪ CẬU BÉ MÊ LỄ CÚNG ĐẾN NGHỆ NHÂN ƯU TÚ Ông Siểu sinh năm 1963 đang sinh sống tại bản Sín Chải, xã Nà Hỳ, huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên. Tuổi thơ ông gắn liền với những triền núi mờ sương, với lời hát ru của mẹ, những buổi lễ cúng linh thiêng và đặc biệt là những trang sách Nôm Dao cổ được trân quý gìn giữ. Khi mới 13 tuổi, ông đã bắt đầu theo các thầy mo, thầy cúng trong bản học viết chữ Nôm Dao - một loại chữ viết tượng hình, cổ xưa và rất ít người còn biết. Những cuốn sách bằng giấy bản, những lễ cúng tổ tiên, lễ cấp sắc hay lễ cầu an đều gắn liền với thứ chữ ấy, như một phần “hồn” không thể tách rời của người Dao. “Ngày đó tôi mê lắm. Mỗi khi có lễ, tôi đều xin theo để học. Người Dao mình bảo: biết chữ, biết lễ nghĩa là giữ được tổ tiên, giữ được gốc rễ”, ông Siểu kể lại, ánh mắt sáng lên khi nhắc đến thời trai trẻ. Năm 20 tuổi, ông đã thành thạo chữ viết, trở thành thầy cúng thực hiện các nghi lễ lớn nhỏ trong cộng đồng. Tính từ khi biết mặt chữ, ông đã có gần 50 năm gắn bó với chữ viết và văn hoá tâm linh của dân tộc mình, đảm nhận vai trò người lưu giữ tri thức dân tộc - chép sách cổ, tham gia lễ hội, dạy chữ cho thế hệ trẻ. Với những đóng góp của mình cho chữ Nôm Dao, ông Lý Lìn Siểu đã được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú năm 2022. Đó là sự ghi nhận xứng đáng cho gần nửa thế kỷ bền bỉ, lặng lẽ của người nghệ nhân già nơi rẻo cao Nậm Pồ. NỖI LO MAI NÀY... Theo lời ông Siểu, chữ viết của người Dao không chỉ để đọc, mà còn để gọi hồn tổ tiên, kết nối con người với trời đất. Mỗi nghi lễ đều có sách cổ hướng dẫn, với từng câu khấn được viết tỉ mỉ bằng chữ Nôm Dao. Vì vậy, người biết chữ không chỉ là người học rộng mà còn là người được cộng đồng tin tưởng giao trọng trách chăm sóc phần tâm linh cho cộng đồng. Thế nhưng, bây giờ, số người còn đọc - viết thành thạo chữ Nôm Dao ngày càng ít. “Ở bản tôi giờ chỉ còn mình tôi và vài người già biết chữ. Người trẻ thì đi làm ăn xa, không ai còn mặn mà học viết chữ hay làm lễ nữa”, ông trăn trở. Dù trong hoàn cảnh khó khăn, vẫn le lói những hy vọng. Tại bản Huổi Cơ (cùng xã), mỗi dịp hè, cộng đồng người Dao lại tự tổ chức lớp học chữ Nôm Dao cho thiếu niên. Lớp học không bảng, không bàn ghế đúng nghĩa. Giáo viên là những người tâm huyết như ông Siểu, học trò là lũ trẻ mê chữ vì yêu tổ tiên. Cuối khóa học, các em được tổ chức kiểm tra và trao phần thưởng để khuyến khích. Tuy nhiên, theo ông Siểu và cán bộ Phòng Văn hóa, Khoa học và Thông tin huyện Nậm Pồ, do hiện nay trên địa bàn huyện không có cơ quan kiểm duyệt tài liệu giảng dạy và hướng dẫn về cơ chế chính sách nên khó khăn trong việc hỗ trợ mở lớp dạy chữ Nôm Dao. Việc dạy chữ Nôm Dao trên địa bàn chủ yếu từ tâm huyết của người am hiểu, muốn bảo tồn chữ viết của dân tộc mình, việc dạy hoàn toàn miễn phí và không lấy công. Không chỉ gắn bó với bản làng, nghệ nhân Lý Lìn Siểu còn mang những giá trị văn hóa Dao đến với bạn bè khắp nơi. Trong khuôn khổ Lễ hội Hoa ban 2025 tổ chức tại tỉnh Điện Biên vừa qua, ông đã tham gia trình diễn Lễ cấp sắc - một trong những nghi lễ quan trọng nhất của người Dao, thể hiện sự trưởng thành của nam giới và sự gắn kết giữa con người với tổ tiên, trời đất. Gia đình ông Siểu từng có sáu người: vợ chồng ông, con trai, con dâu và hai đứa cháu nhỏ. Cuộc sống dù không giàu có nhưng đủ đầy, yên bình nơi vùng cao. Thế nhưng, ngày mưa tháng 7 năm 2020, vợ chồng con trai ông trên đường đi xuống trung tâm tỉnh để mua xe máy thì gặp sạt lở, cả hai đã tử nạn... HẢI ĐƯỜNG Ông Siểu rất mong tìm kiếm người trẻ có thể kế thừa, bảo tồn truyền thống của dân tộc Nghệ nhân giữ hồn chữ Nôm Dao Trong căn nhà nằm nép mình bên triền núi bản Sín Chải, xã Nà Hỳ (huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên), người đàn ông tóc bạc, ánh mắt hiền từ vẫn miệt mài ngồi chép từng nét chữ cổ trên nền giấy bản. Đó là Nghệ nhân ưu tú Lý Lìn Siểu. HƠN 70% DIỆN TÍCH BỊ BỆNH “LẠ” Phó trưởng Phòng kinh doanh- kỹ thuật Cty CP Việt Trung Dương Hồng Sinh cho biết: Thường lệ, vào đầu tháng 4 hàng năm, toàn bộ hơn 1.100ha cây cao su của Cty CP Việt Trung khai thác mủ trở lại sau thời gian tạm ngừng để chờ thay lá và bón phân chăm sóc. Tuy nhiên, khoảng 10 ngày lại đây, phần lớn diện tích cao su của Cty vừa mới ra lá non thì đột ngột héo quắt. Tương tự, Giám đốc Cty CP Lệ Ninh Lê Thanh Hùng cho hay, bệnh “lạ” xuất hiện trên những vườn cây cao su của đơn vị từ cuối tháng 3/2025 và bắt đầu bùng phát, lây lan mạnh từ ngày 6/4/2025. “Hiện, diện tích vườn cây cao su của Cty bị nhiễm bệnh khoảng 1.000ha; trong đó 80% bị nhiễm bệnh nặng đều đang trong quá trình khai thác mủ. Đây là bệnh mới, lần đầu tiên xuất hiện trên vườn cây cao su của Cty trong 64 năm qua…” - Giám đốc Cty CP Lệ Ninh thông tin. Không chỉ có cao su của 2 Cty lớn dính bệnh “lạ” mà nhiều hộ dân trồng cao su ở Quảng Bình cũng rất hoang mang trước hiện tượng chưa từng gặp này. Chủ tịch UBND thị trấn Nông trường Lệ Ninh Phạm Minh Điền chia sẻ: Theo thống kê sơ bộ, trên địa bàn khoảng 30 hộ gia đình có diện tích cao su nhiễm bệnh “lạ”. Người dân trồng cao su ở đây đang thấp thỏm lo lắng bởi vẫn chưa xác định được nguyên nhân để có biện pháp khắc phục. Các vườn cây cao su bị nhiễm bệnh đã ảnh hưởng đến chất lượng, năng suất và đời sống của người dân trên địa bàn… NGHI NGỜ DO SỐC NHIỆT Trước thực trạng trên, lãnh đạo 2 Cty cao su đã báo cáo lên Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Quảng Bình. Đồng thời, chủ động liên hệ với Tập đoàn cao su Việt Nam, các viện nghiên cứu, nhà khoa học tìm hiểu nguyên nhân, nhằm có biện pháp phòng trừ. Tuy nhiên, đến nay, vẫn chưa có kết quả. Tại Cty CP Việt Trung, Chi cục Kiểm dịch thực vật vùng VI (Cục Thực Vật-Bộ Nông nghiệp và Môi trường) tiến hành điều tra, xác minh nguyên nhân. Bước đầu, các chuyên gia nghi ngờ cây cao su bị héo, rụng lá do sốc nhiệt, sốc sinh lý. Do chưa thể tìm ra nguyên nhân gốc rễ, trước mắt Cty CP Việt Trung dùng máy bay không người lái tiến hành phun thử nghiệm một số loại thuốc để chữa bệnh, dưỡng lá trên diện tích 10ha, nếu thấy hiệu quả thì tiếp tục nhân rộng... Ông Dương Chí Bình, Giám đốc Công ty CP Việt Trung thông tin thêm, bệnh “lạ” xuất hiện khiến việc khai thác mủ buộc phải tạm ngưng hoàn toàn. Theo dự đoán, thời gian để cây cao su bị héo lá đâm chồi trở lại cũng mất cả tháng. Như vậy, thời gian khai thác mủ của toàn Cty bị đình trệ từ 1-1,5 tháng/ năm, tương đương với lượng mủ bị thất thu gần 200 tấn, thiệt hại ước tính gần 10 tỷ đồng; gần 300 công nhân cạo mủ của Cty sẽ thiếu việc làm trong quãng thời gian này; nhà máy chế biến mủ cao su buộc phải hoạt động trong tình trạng thiếu nguyên liệu, rất lãng phí. Tương tự, hiện việc khai thác mủ cao su của hơn 1.300ha tại Cty CP Lệ Ninh cũng đang phải tạm dừng, gây ảnh hưởng đến thu nhập của 250 lao động trực tiếp khai thác mủ cao su; đồng thời gây khó khăn cho sản xuất, kinh doanh cao su của Cty. HOÀNG NAM Hàng nghìn ha cao su của các Cty và người dân trên địa bàn tỉnh Quảng Bình vừa đâm chồi non và đang vào vụ thu hoạch (cạo mủ) bỗng dưng héo quắt, hoặc rụng trụi lá. Hơn 70% diện tích cao su ở Quảng Bình dính bệnh “lạ” Tại 2 “thủ phủ” cây cao su của Quảng Bình là thị trấn Nông trường Việt Trung (Bố Trạch) và thị trấn Nông trường Lệ Ninh (Lệ Thủy), những rừng cao su có tuổi đời hàng chục năm, vừa mới nhú chồi non sau mùa rụng lá thì đột ngột rụng lá hoặc héo quắt. Hàng nghìn ha cao su bỗng dưng héo quắt Chữ Nôm Dao là hệ thống chữ viết cổ, được sáng tạo dựa trên chữ Hán, sử dụng để ghi chép văn bản hành chính, nghi lễ, truyện kể dân gian và các bài hát cổ của người Dao. Tuy có cấu trúc vay mượn từ Hán tự, nhưng người Dao đã phát triển thành hệ thống riêng với cách đọc, cách viết đặc thù, chỉ người Dao mới hiểu. Người Dao không dùng chữ viết để giao tiếp hàng ngày mà chủ yếu để ghi chép các nghi lễ truyền thống như lễ cấp sắc, lễ cầu mưa, lễ cúng tổ tiên...
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==