MỘT BỘ PHIM CÓ THỂ MANG RA THẾ GIỚI Một trong những điều khiến Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối trở thành bộ phim chiến tranh đặc biệt trong điện ảnh Việt, chính là cách nó từ chối tô hồng lịch sử và né tránh mọi thứ “đẹp hơn sự thật”. Trong khi phần lớn các phim chiến tranh nội địa vẫn mắc kẹt trong kiểu làm phim sân khấu hóa, xây dựng hình ảnh người lính luôn sạch sẽ, phát biểu câu nào cũng gồng gánh triết lý, Địa đạo đi thẳng vào phần tối của chiến tranh. Bối cảnh địa đạo ở chiến trường Bình An Đông (huyện Củ Chi) hiện lên chật hẹp, ngột ngạt, ẩm thấp và tối tăm đúng như những gì nó từng là, một thế giới ngầm vừa nuôi sống, vừa che chở, vừa đè nặng lên thể xác lẫn tinh thần những người du kích “chân trần chí thép”. Địa đạo không có tham vọng tái hiện toàn bộ cuộc chiến tranh chống Mỹ kéo dài 21 năm ở Việt Nam. Nó chỉ là một lát cắt, một câu chuyện nhỏ trong cả trường thiên chiến tranh nhân dân. Nó không phải là Phía Tây không có gì lạ (bộ phim chiến tranh của Đức gây chấn động năm 2022 khi tái hiện Thế chiến I với những đại cảnh hoành tráng, thắng lớn tại Oscar 2023 với 4 tượng vàng), mà nó là Bên dưới đồi 60 (Beneath Hill 60, bộ phim Úc kể về câu chuyện có thật của đại đội công binh số 1 Úc trong Thế chiến I, khi họ đào hầm dưới chiến trường để đặt thuốc nổ dưới phòng tuyến của Đức), là Trốn trong lòng địch (In Darkness, 2011, dựa trên câu chuyện có thật về một công nhân cống ngầm ở Ba Lan, trong Thế chiến II, đã giúp giấu một nhóm người Do Thái trong hệ thống cống để tránh sự truy bắt của Đức Quốc xã). Về cơ bản, chúng đều là những bộ phim lớn. Nói như nhà văn Nguyễn Bình Phương: “Chiến tranh và hòa bình, Những người khốn khổ đồ sộ là lớn, mà Ông già và biển cả, Người đẹp say ngủ mỏng tang cũng là lớn. Tác phẩm lớn đôi khi mổ một tế bào thôi nhưng trong tế bào ấy nó có đầy đủ tố chất của dân tộc, đâu phải cứ đại cảnh nghìn trang mới là tác phẩm lớn đâu”. Ở đây, không thể không nói đến sự kiểm soát không gian và ánh sáng, hai yếu tố then chốt trong việc tái hiện địa đạo Củ Chi như một sinh thể sống. Bối cảnh dưới lòng đất thoát khỏi chức năng phông nền, trở thành một nhân vật: chật hẹp, ẩm ướt, âm u và luôn đe dọa bóp nghẹt những người sống trong nó. Ánh sáng được xử lý hạn chế, chủ yếu từ đèn dầu, tạo cảm giác tù túng, thiếu dưỡng khí và cảm giác giam hãm, bó buộc con người trong không gian chiến tranh. Chuyển động máy quay của Địa đạo mang tính quan sát hơn là áp đặt cảm xúc, giống như con mắt đứng ngoài, lạnh lùng, buộc khán giả phải tự chiêm nghiệm. Tiếng súng, bom, tiếng trực thăng gầm rú từ trên cao của những trận càn, tiếng nước bơm vào hầm, tiếng thở gấp, tiếng sụt đất, thậm chí cả tiếng gà dưới lòng địa đạo đều được ghi nhận bằng những âm nhịp gãy gọn, chính xác, gần như phẫu thuật. Diễn xuất của dàn diễn viên trong Địa đạo cũng là một điểm cộng. Thái Hòa, vốn quen thuộc với các vai hài, hóa thân thành Bảy Theo có sự tiết chế và chuyển biến cảm xúc tinh tế. Anh không cần gằn giọng hay sầm mặt để thể hiện vai người chỉ huy, chỉ bằng ánh mắt đăm chiêu, dáng đi trĩu nặng và vài phút trầm mặc giữa tiếng súng, NÚT THẮT HẠ TẦNG Sự đi xuống của chợ nổi có thể dự đoán được, khi đường bộ phát triển, cầu đường nối thông mọi xóm, ấp, hàng hoá, nông sản của người dân cũng có xe tới tận vườn thu mua thay vì chở bằng ghe, tàu. Hiện, gần như cả miền Tây chỉ chợ nổi Cái Răng (Cần Thơ) xôm tụ mỗi sáng sớm, dù vẫn tồn tại, nhưng khách du lịch nhiều hơn thương hồ, cư dân địa phương. Có một thực tế góp phần vào làm cho chợ nổi Cái Răng “chìm” nhanh hơn, là việc đầu tư hạ tầng chưa thật sự quan tâm tới chợ nổi. Ông Bùi Văn Bảy, năm nay 52 tuổi, có gần 30 năm gắn với chợ nổi Cái Răng, nhìn chợ giờ khách du lịch nhiều hơn thương hồ ông cũng buồn, vì cuộc sống thương hồ gắn với chợ nổi ngày càng khó làm ăn. Chợ nổi chìm nhanh, ông Bảy cho rằng, có một phần từ việc xây dựng tuyến kè sông Cần Thơ đã không tính tới lối mở cho chợ. Trước khi có bờ kè sông này, cả tuyến bờ sông dài quanh chợ nổi Cái Răng đâu cũng có thể thành bến cho ghe, tàu cập vào chuyển hàng lên - xuống dễ dàng. “Từ khi có bờ kè, việc cập ghe tàu vào bờ để lên xuống hàng rất khó khăn, chỉ còn 1 bến tàu và khách dùng chung, một số người làm cầu tàu tự phát dọc bờ sông để cập bờ, lên xuống hàng, nhưng cũng rất bất tiện. Khi nước triều lên ghe còn đậu được sát mép bờ kè để lên bờ, xuống ghe, chứ khi nước xuống phải đậu phương tiện ở quãng xa bờ vài mét, thêm bờ kè cao vài mét như một bức tường ngăn trở hoạt động vận chuyển hàng hoá qua lại giữa trên bến, dưới thuyền. Từ đó, người ta phải tìm cách khác để luân chuyển hàng hoá tiện lợi hơn, và chợ nổi tự khắc bị bỏ rơi”, ông Bảy nói. Bên cạnh đó, việc kết nối giữa Người dân mua bán hàng hóa tại chợ nổi Cái Răng ẢNH: HÒA HỘI Chợ nổi - một nét điển hình của văn hóa, cuộc sống sông nước vùng Đồng bằng sông Cửu Long, nhưng nay dần chìm, khi đường sông không cạnh tranh được với đường bộ, chợ nổi không cạnh tranh được với các loại chợ trên bờ, trung tâm thương mại, siêu thị. Chợ nổi “chìm dần”, nét văn hoá, cái hồn của miền sông nước cũng mất, điều này đã diễn ra trên thực tế, muốn bảo tồn cần sự vào cuộc của chính quyền. Từ chợ nổi Ngã Bảy, Ngã Năm, tới chợ nổi Cái Răng, Cái Bè, Trà Ôn, Phong Điền, Vĩnh Thuận, Cà Mau, Long Xuyên… việc mua bán, trao đổi hàng hóa ngay trên sông, giữa ghe tàu với nhau, không mất thêm chi phí chuyển hàng lên bờ. Tuy nhiên, theo quy luật phát triển, đường bộ dần thay thế đường sông, xe cộ thay cho ghe, tàu nhỏ, siêu thị, trung tâm thương mại thay dần chợ truyền thống, việc chợ nổi chìm dần cũng tất yếu... 8 VĂN HÓA - GIẢI TRÍ n Thứ Năm n Ngày 10/4/2025 Không tô hồng, không lên gân, Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối làm được việc mà điện ảnh Việt né tránh suốt hàng chục năm: Nói về chiến tranh bằng sự thô ráp, khốc liệt và chân thật như nó vốn là. Đạo diễn Bùi Thạc Chuyên để lòng đất kể lại một phần lịch sử bằng sự yên lặng đau đớn nhất. “Địa đạo” chọc thủng định kiến Tính tới chiều 8/4, Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối thu về hơn 84 tỷ đồng doanh thu chỉ chưa đầy 1 tuần sau khi ra mắt. Bộ phim được dự đoán sớm cán mốc 100 tỷ đồng, với hơn 4.000 suất chiếu/ngày. nHÒA HỘI PHÓNG SỰ Đạo diễn Bùi Thạc Chuyên và anh hùng Tư Cang (chỉ huy cụm tình báo H63), anh hùng Tô Văn Đực (nguyên mẫu của nhân vật Tư Đạp) trong buổi ra mắt phim “Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối” CHÌM DẦN… CHỢ NỔI MIỀN TÂY Bài cuối: Bảo tồn văn hóa chợ nổi, hành
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==