8 ĐƯỜNG LÊN TÂY BẮC Đã ở độ tuổi 87, song vẻ đẹp và nét duyên dáng vẫn vẹn nguyên với Thượng tá, NSƯT Trần Ngà (tên đầy đủ của bà là Trần Thị Ngà) - nguyên biên tập viên âm thanh của Điện ảnh Quân đội nhân dân. Tại nhà riêng trong khu tập thể ở phố Tôn Thất Thiệp (Hà Nội), với thanh âm nhỏ nhẹ như thủ thỉ, tâm tình, cô văn công bộ đội thuở nào đã cuốn chúng tôi vào những kỷ niệm không thể phai mờ của bà. 13 tuổi, cô bé Trần Ngà rời quê hương Hải Dương theo gia đình tản cư lên Yên Thế, Bắc Giang. Trong một lần tình cờ đến thăm gia đình, phát hiện ra năng khiếu nghệ thuật của cô nữ sinh lớp 7, nhạc sĩ Đỗ Nhuận đã tuyển chọn Trần Ngà về Đoàn Văn công Tổng cục Chính trị. Đến cuối năm 1953, khi Bộ Chính trị quyết định mở Chiến dịch Trần Đình (Mật danh của Chiến dịch Điện Biên Phủ), dưới sự chỉ huy, dẫn dắt của nhạc sĩ Đỗ Nhuận, Đoàn văn công xung kích của Tổng cục Chính trị gồm 20 người, trong đó có cô văn công 16 tuổi Trần Ngà đã lên đường tới miền Tây Bắc. Những người lính văn công khi ấy hành quân theo đội hình của Đại đoàn 308 - đại đoàn chủ lực đầu tiên của Quân đội nhân dân Việt Nam (nay là Sư đoàn bộ binh cơ giới 308 thuộc Quân đoàn 12). Giống như mọi chiến sĩ Bộ đội Cụ Hồ, họ mang trên mình đầy đủ quân tư trang, quần áo biểu diễn, bao tượng đựng gạo... và cả cuốc, xẻng để có thể sẵn sàng tự đào hầm cá nhân khi có lệnh. “Đó là cuộc hành quân vô cùng gian khổ. Trung bình mỗi ngày đoàn phải vượt khoảng 30km đường rừng. Chúng tôi đi gần như suốt đêm, đến 2-3 giờ sáng. Nhiều lúc đổ gục vào nhau vì quá mệt. Đến điểm dừng chân, khi tìm được một bãi đất phẳng, chúng tôi phạt cây, đào hầm, trải lá rồi đặt lưng xuống. Gian nan, vất vả là vậy, thế nhưng khi đứng trước các chiến sĩ, chúng tôi lại hát, múa hết mình để cổ vũ tinh thần giúp các thương binh bớt đau, để đồng đội bớt nhớ nhà và cũng là cổ vũ tinh thần cho cả bản thân nữa”, nghệ sĩ Trần Ngà nhớ lại. Ngày nghỉ, đêm đi, mãi rồi cô gái 16 tuổi cũng dần quen và thấy vui khi được chuyện trò với các anh bộ đội, được hòa mình cùng với đoàn quân tiến ra mặt trận. Ai cũng trẻ trung, sôi nổi và hừng hực khí thế và quên đi những mệt mỏi, căng thẳng. SÁNG TÁC ÂM NHẠC TẠI MẶT TRẬN Tiếp mạch câu chuyện, nghệ sĩ Trần Ngà kể: Để giữ bí mật cho trận quyết chiến chiến lược, khi đó bộ đội chưa được phổ biến sẽ đi đâu, làm gì, chiến đấu ra sao, chỉ nghe cấp trên thông báo đi “Chiến dịch Trần Đình”. Trong lúc giải lao, một số chiến sĩ thắc mắc về điều này thì một đồng đội nói dứt khoát: “Các cậu thắc mắc làm gì, đời chúng ta đâu có giặc là ta cứ đi”. Đoàn văn công chúng tôi, trong đó có nhạc sĩ Đỗ Nhuận với tài năng thiên bẩm trong sáng tác các ca khúc cách mạng ngồi bên cạnh nghe được cuộc trò chuyện, liền nảy ra tứ để phát triển và sáng tác ca khúc mang tên “Hành quân xa”. “Trên đường hành quân, anh Đỗ Nhuận nhanh chóng hoàn thành ca từ cùng giai điệu và cho chúng tôi tập luyện để biểu diễn. Đến bây giờ, tôi vẫn luôn thấy mình may mắn được là một trong những người đầu tiên thể hiện ca khúc đã góp phần làm nên tên tuổi của nhạc sĩ Đỗ Nhuận”, nghệ sĩ Trần Ngà tâm sự. Đến Điện Biên Phủ, Đoàn văn công Tổng cục Chính trị được chia ra thành từng tổ ba người đi biểu diễn tại các hầm, hào. Thời điểm cuộc chiến đấu diễn ra ác liệt, chỉ có 3 người là nhạc sĩ Đỗ Nhuận, nghệ sĩ đàn accordion Trần Ngọc Sương và nhạc công kèn trumpet Nguyễn Tiến được phép có mặt tại giao thông hào để biểu diễn, đồng thời có thể tham gia chiến đấu nếu phát sinh tình huống. Các đại đoàn như 308, 312, 316... đều có văn công riêng đi theo đơn vị mình. Thực hiện “nghiêm lệnh” này, Trần Ngà và những thành viên còn lại trong đoàn dừng biểu diễn và ở lại tuyến sau tập luyện các tiết mục rồi cùng dân công của các địa phương tham gia làm đường dẫn vào Sở chỉ huy ở Mường Phăng. Những chàng trai, cô gái vốn quen múa, hát thì nay lại cần mẫn ra suối cào cát sỏi, cuốc đất gánh về đắp nền đường. Khoảng 5 ngày trước khi chiến dịch kết thúc, đoàn văn công được lệnh đến biểu diễn tại Sở chỉ huy. Tiết mục múa xòe Thái có 3 nữ, 1 nam đang biểu diễn thì Đại tướng Võ Nguyên Giáp đi họp về. Vỗ vai đồng chí nam mặc váy của đồng bào dân tộc Thái, Đại tướng hỏi tại sao lại mặc như vậy. Sau khi nghe giải thích là do đoàn thiếu diễn viên nữ nên để đủ người, diễn viên nam phải đóng giả gái. Đại tướng cười và nói vui: “Thế này thì lộ hết bí mật rồi còn gì”. Lát sau, Đại tướng gọi nhạc sĩ Đỗ Nhuận ra ngoài gặp riêng… Đêm ấy, mọi người trong đoàn thấy nhạc sĩ Đỗ Nhuận bỏ cả ăn, một mình ngồi bên góc bếp nhà sàn với cây đàn thân thuộc. Hỏi ra thì được nhạc sĩ “bật mí” là buổi chiều khi trao đổi riêng, Đại tướng Võ Nguyên Giáp dặn ông phải nhanh sáng tác một bài về Điện Biên giải phóng. “Hôm sau, anh Đỗ Nhuận mang theo chiếc vỏ bao thuốc lá trên đó có ghi lời bài hát anh mới sáng tác, anh gọi chúng tôi tới rồi hát cho nghe những ca từ đầu tiên. Ai cũng thấy hay và đề nghị anh dạy ngay. Vừa hành quân chúng tôi vừa hát phục vụ bộ đội, trong khi ấy nhạc sĩ Đỗ Nhuận còn tiếp tục viết lời 2 cho ca khúc. Một ngày sau chiến thắng, bài hát “Chiến thắng Điện Biên” nổi tiếng đã được anh Nhuận hoàn thành trọn vẹn”, NSƯT Trần Ngà hồi tưởng lại. n NSƯT Trần Ngà (người được khoác tay Đại tướng Võ Nguyên Giáp) trong một lần Đại tướng tới thăm Điện ảnh Quân đội nhân dân ẢNH: NVCC Văn công biểu diễn phục vụ bộ đội trong Chiến dịch Điện Biên Phủ, năm 1954 ẢNH: TƯ LIỆU BÍCH TRANG - THỤY DU Hát ở mặt trận Điện Biên Phủ “Trước các chiến sĩ, chúng tôi lại hát, múa hết mình để cổ vũ tinh thần giúp các thương binh bớt đau, để đồng đội bớt nhớ nhà và cũng là cổ vũ tinh thần cho chính mình” - Thượng tá, NSƯT Trần Ngà hồi tưởng lại những ngày tháng hào hùng sát cánh cùng đoàn quân vệ quốc trong Chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ (ĐBP) cách đây vừa tròn 70 năm. Cùng với việc tham gia Chiến dịch Điện Biên Phủ lịch sử, trong 46 năm quân ngũ, Thượng tá, NSƯT Trần Ngà vinh dự là đại biểu thanh niên Việt Nam dự Đại hội Liên hoan thanh niên và sinh viên thế giới lần thứ VI diễn ra tại Moscow (Liên Xô cũ) vào năm 1957. Bà cũng nhiều lần được biểu diễn phục vụ Bác Hồ và lãnh đạo Đảng, Nhà nước đón tiếp các đoàn khách quốc tế đến thăm Việt Nam. Theo lời kể của NSƯT Trần Ngà, thường sau khoảng hơn một tiếng hành quân thì toàn đội hình sẽ nghỉ ngắn 15 phút. Lúc này, văn công nhanh chóng “dựng sân khấu” để biểu diễn cho bộ đội xem. Đoàn văn công của Tổng cục Chính trị ngoài Đỗ Nhuận còn có nhạc sĩ Văn Chung và một số nhạc công. Cứ sáng tác được ca khúc mới là họ phổ biến ngay để các diễn viên học, thuộc luyện rồi biểu diễn phục vụ bất cứ lúc nào có điều kiện thuận lợi. NSƯT Trần Ngà say sưa hồi tưởng lại những ngày tháng tham gia Chiến dịch Điện Biên Phủ ẢNH: PV
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==