35 Thấy một thiếu niên co chân định đá quả rốckét, Searcy hét toáng lên: “Đừng! Dừng lại!”. “Đây là lần đầu tiên tôi gặp vật liệu nổ chưa nổ”, Searcy kể về khoảnh khắc năm 1992. “Tôi không hề biết rằng mình sẽ dành cả cuộc đời cho việc gỡ bỏ chúng”. TRĂN TRỞ, DAY DỨT, PHẢN CHIẾN Đây không phải là lần đầu tiên Searcy đến Việt Nam. Ông đi lính vào năm 1968, cùng năm xảy ra trận Khe Sanh. Là một nhà phân tích tình báo của Quân đội Mỹ, Searcy có quyền truy cập mọi thông tin sơ bộ, từ số lượng thi thể của phe đối phương đến những tuyên bố phóng đại về thành quả của Mỹ. “Chúng tôi đã xem hầu hết mọi thứ”, Searcy nói trong một cuộc phỏng vấn gần đây. “Và tôi thấy rằng, những người bạn của chúng tôi ở quê nhà không những bị cung cấp thông tin gây hiểu lầm mà còn là những lời nói dối có chủ ý. Điều đó khiến chúng tôi, những thanh niên ngây thơ, bị sốc”, ông kể. Ý thức trách nhiệm đã thúc đẩy Searcy cống hiến cả cuộc đời mình để khắc phục một trong những di sản nguy hiểm nhất của chiến tranh: hàng triệu quả bom, mìn chưa nổ vẫn tiếp tục giết chết, làm bị thương nhiều người dân Việt Nam mỗi năm. Hiện đã 79 tuổi và sống ở Hà Nội, Searcy có lẽ là cựu chiến binh Mỹ được người Việt Nam biết đến nhiều nhất, thường trả lời các cuộc phỏng vấn tại địa phương, đưa ra những tuyên bố nhấn mạnh quan điểm phản chiến của ông, đồng thời giúp điều chỉnh chính sách của Mỹ đối với Việt Nam. Ông Hoàng Nam, một cán bộ ở tỉnh Quảng Trị, người gặp Searcy nhiều năm trước, nhận xét: “Trong số cựu chiến binh, Chuck là một trong những người tiên phong trong việc bình thường hóa quan hệ giữa hai nước”. Hai người thành lập Dự án “Phục hồi môi trường và khắc phục hậu quả chiến tranh” (Renew), có trụ sở tại Quảng Trị, từ năm 2001 triển khai các đội rà phá bom mìn, dạy học sinh cách giữ an toàn và cung cấp chân tay giả cũng như đào tạo nghề cho nạn nhân. Searcy cho biết ông thường được hỏi điều gì thúc đẩy cam kết của ông đối với phúc lợi của người Việt Nam thời hậu chiến. Ông nói đó là tinh thần trách nhiệm khi cố gắng khắc phục những thiệt hại mà đất nước mình đã gây ra cho Việt Nam. Cụm từ mà ông đặc biệt yêu thích là một chỉ thị của Thủy quân lục chiến Mỹ liên quan đến việc dọn sạch vỏ đạn kim loại đã qua sử dụng trên trường bắn: “Kiểm soát đồng thau của bạn”. Theo cả nghĩa bóng và nghĩa đen, Searcy đang kiểm soát số vũ khí chết người mà Mỹ để lại trên khắp Việt Nam. Tỉnh Quảng Trị, nơi có Khe Sanh và giáp với Đường mòn Hồ Chí Minh, nằm ngay dưới đường phân chia miền Nam và miền Bắc Việt Nam. Searcy nhận định, đây là khu vực bị ném bom nặng nề nhất ở Việt Nam. “Điều đó thật vô nghĩa. Họ cứ ném bom, ném bom và ném bom cho đến khi không còn mục tiêu nào. Điều đó thật vô nghĩa”, ông nói. Theo Searcy, gần 8 triệu tấn bom đạn đã được thả xuống Việt Nam từ năm 1965 đến năm 1975. Bom mìn chưa nổ trong chiến tranh đã trở thành tử thần trong thời bình. Chính phủ Việt Nam ước tính, bom mìn đã khiến 100.000 người chết, bị thương từ khi chiến tranh kết thúc. Từ khi Dự án Renew bắt đầu hoạt động với sự hợp tác của Tổ chức Viện trợ Nhân dân Na Uy (điều hành hoạt động rà phá bom mìn tại hơn chục quốc gia), số người thiệt mạng ở Quảng Trị đã giảm từ hơn 70 mỗi năm xuống 0 vào năm 2019. Cùng với tổ chức của Na Uy, Dự án Renew sử dụng 180 chuyên viên rà phá bom mìn. Ông Hoàng Nam, đồng sáng lập của Renew, cho biết mục tiêu là kiểm soát vấn đề bom mìn, vật liệu nổ sau chiến tranh để mọi người có thể tiếp tục cuộc sống của mình mà không sợ hãi. Searcy nói rằng, đội rà phá bom mìn của ông mỗi ngày nhận được 2-3 hoặc 4 báo cáo về vật liệu nổ mới được phát hiện. Trong ba năm qua, hai người thiệt mạng ở Quảng Trị, gồm một người đàn ông đào đất làm bếp và một cậu bé nhặt rồi ném bom bi. Một nạn nhân may mắn sống sót là Hồ Văn Lai, 34 tuổi, hiện làm việc cho Renew. Anh Lai dạy học sinh cách nhận biết và tránh bom, mìn chưa nổ. Cách đây 24 năm, anh Lai còn là một đứa trẻ, tình cờ nhìn thấy một quả bom bi ở ven đường. “Chúng tôi nghĩ nó là đồ chơi”, anh kể. “Tôi tò mò. Tôi bắt đầu đập nó bằng một hòn đá. Tôi không nghe thấy tiếng nổ nhưng tôi nghe thấy tiếng bạn bè la hét và tôi cảm thấy nóng bừng trong người”. Anh bị mất cả hai chân dưới đầu gối, một cánh tay phía trên khuỷu và một con mắt. THAY ĐỔI NHẬN THỨC, NHÌN THẤU BẢN CHẤT Sau một năm làm nhà phân tích tình báo quân đội tại Việt Nam, Searcy có thời gian phục vụ trong quân đội ở Đức. Trở về nhà ở thành phố Athens, bang Georgia, Mỹ năm 1970, ông nói: “Tôi rất tức giận và bối rối”. Searcy đăng ký học tại Đại học Georgia, nơi ông lấy bằng cử nhân khoa học chính trị, gia nhập nhóm phản chiến “Cựu chiến binh Việt Nam chống chiến tranh” và bắt đầu công khai quan điểm của mình. Cha của Searcy, người từng chiến đấu với quân Đức và bị cầm tù trong Thế chiến thứ hai, rất tức giận. Cha mẹ Searcy nói: “Không biết con là ai nữa. Có chuyện gì đã xảy ra với con vậy? Họ đã biến con thành một người cộng sản?”. Nhưng như từng xảy ra với nhiều người Mỹ trong những năm đó, sự nghi ngờ của cha mẹ Searcy về chiến tranh dần tăng lên và quan điểm của họ cũng thay đổi. “Mẹ con và bố đã nói chuyện. Bố mẹ đi đến kết luận rằng chiến tranh là một điều tồi tệ, rằng con đã đúng, còn bố mẹ đã sai”, bố của Searcy nói. Searcy và một đồng nghiệp thành lập tuần báo “The Athens Observer” (Người quan sát Athens) và điều hành tờ báo này trong hơn một thập kỷ. Searcy sau đó tham gia các chiến dịch chính trị và làm nhân viên Thượng viện Mỹ. Năm 1992, cùng với một người bạn trong quân đội, Searcy trở lại Việt Nam “để xem đất nước thời bình trông như thế nào”. Họ mất một tháng trên đường và nhận thấy một đất nước vẫn còn nhiều khó khăn, bị cắt viện trợ quốc tế do lệnh cấm vận của Mỹ. “Chúng tôi rất ngạc nhiên trước sự chào đón nồng nhiệt của người dân Việt Nam, những người dường như đã tha thứ cho chúng tôi về những đau thương khủng khiếp mà chúng tôi gây ra trong chiến tranh”, Searcy viết trong hồi ký đăng trên báo Việt Nam năm 2022. “Khi đó tôi nhận ra mình muốn quay lại và tìm cách nào đó để giúp nhân dân Việt Nam phục hồi sau cuộc chiến bi thảm mà Mỹ đã gây ra”. Ông Searcy cho biết, trong hai thập kỷ hoạt động của Dự án Renew, 815.000 quả bom, mìn các loại đã được rà phá, vô hiệu hóa, gồm bom thả từ trên không, bom chùm (bom bi), đạn pháo, mìn treo (bẫy mìn), lựu đạn, đạn súng cối. “Hãy tưởng tượng điều đó - 815.000. Lạy Chúa!”, ông nói. n Di chuyển, xử lý đạn pháo 155mm ở xã Tân Long, huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị tháng 5/2021 ẢNH: BỘ CHỈ HUY QUÂN SỰ TỈNH QUẢNG TRỊ Dự án Renew đã tham gia rà phá 815.000 quả bom, mìn ở Việt Nam NGUỒN: RENEW THÁI AN (theo The New York Times, Renew) Trong chuyến thăm lại Khe Sanh, một trong những chiến trường đẫm máu nhất trong Chiến tranh Việt Nam, những người duy nhất mà Chuck Searcy gặp trên cánh đồng rộng lớn, cằn cỗi là hai cậu bé dẫn ông đến một quả rốc-két chưa nổ nằm bên mương. CỐ BÙ ĐẮP Năm 1995, Quỹ Cựu chiến binh Mỹ tại Việt Nam đề nghị ông Chuck Searcy thành lập một dự án nhân đạo để giúp đỡ người khuyết tật. Khi Searcy nghe tin có nhiều người thiệt mạng vì bom mìn chưa nổ, ông đã “há hốc mồm”. Ông và nhóm người Na Uy đã thành lập Renew với số tiền ban đầu là 500.000 USD từ các nhà tài trợ tư nhân. Năm 2003, ông Searcy được Chính phủ Việt Nam trao Huân chương Hữu nghị. Ông Chuck Searcy đứng nói chuyện với ông Hoàng Nam, nhà đồng sáng lập Dự án Renew, nay là Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Trị, trên đường phố Santa Monica, Los Angeles, Mỹ ẢNH: RENEW những đau thương khủng khiếp “Chúng tôi rất ngạc nhiên trước sự chào đón nồng nhiệt của người dân Việt Nam, những người dường như đã tha thứ cho chúng tôi về những đau thương khủng khiếp mà chúng tôi gây ra trong chiến tranh”. Cựu chiến binh Mỹ CHUCK SEARCY
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==