Chuã nhêåt 31/3/2024 15 Kyá sûå HUYÏÌN SÛà ÀAÁ BIA …Àùåc biïåt trïn àónh ngoån nuái êëy, coá phiïën àaá lúán khúi gúåi trñ tûúãng tûúång phong phuá cuãa con ngûúâi àïí goåi tïn cho caã ngoån nuái. Ngûúâi Phaáp goåi laâ Ngoán tay Chuáa (Le Doigt de Dieu) búãi phiïën àaá àûúåc nhòn tûâ phña biïín, giöëng ngoán tay chó lïn trúâi. Ngûúâi Champa àõnh danh Lingaparvata vúái yá nghôa Linga vô àaåi – tûúång trûng cho tñnh dûúng gùæn vúái vuâng soáng nûúác Vuäng Rö saát bïn laâ Yoni, tûúång trûng cho tñnh êm. Ngûúâi Ï àï goåi laâ Kut Bhih hoùåc Kut Hbia Kmehïng - möå cuãa baâ Bhih hoùåc möå baâ chuáa Coåp. Sû ã sacá h lênî tûúng truyïnì dên gian co á nïu, muaâ Xuên Tên Maoä 1471, Vua Lï Thaná h Töng sau khi thùnæ g trênå , àa ä cho ngûúiâ maiâ vacá h nuiá tacå chû ä àõnh ro ä cûúng thöí Àaiå Viïtå ma â co á tïn nuiá Àa á Bia, tïn chûä Haná la â Thacå h Bi Sún (bia àaá trïn nuiá ). Trong “Phuã biïn tapå lucå ” cuaã Lï Quy á Àön co á biïn: Thaánh Töng àaánh àûúåc Chiïm Thaânh, lêëy àêët àùåt xûá Quaãng Nam, lêåp doâng doäi vua Chiïm Thaânh cuä, phong cho àêët tûå nuái êëy trúã vïì phña Têy, taåc àónh nuái lêåp bia laâm àõa giúái, xoay lûng vïì phña Bùæc, mùåt vïì phña Nam, lêu ngaây dêëu chûä àaä moân mêët. “Àaåi Nam nhêët thöëng chñ” coá dêîn saách Àõa chñ cuãa Lï Quang Àõnh: Vua Lï Thaánh Töng ài àaánh Chiïm Thaânh múã àêët àïën àêy, sai maâi vaách nuái dûång bia àaá àïí chia àõa giúái vúái Chiïm Thaânh, nïn goåi laâ nuái Thaåch Bi. Nay vïët chûä lúâ múâ khöng nhêån àûúåc… Xuöi theo Quöëc löå 1A hûúáng vïì Nam, caách thaânh phöë Tuy Hoaâ gêìn 30km, nuái Àaá Bia vúái àöå cao 706m sûâng sûäng úã xaä Hoaâ Xuên Nam (huyïån Àöng Hoaâ, Phuá Yïn). Trïn àónh nuái, phiïën Àaá Bia nhû bêåc tu haânh thiïìn àõnh giûäa biïën thiïn cuãa caãnh sùæc thaãm thûåc vêåt dûúái aánh saáng mùåt trúâi, aáng mêy muön hònh vaån daång khi lûäng lú luác uân uân bao phuã. Böîng töi liïn tûúãng túái nhûäng khuác haát kïët húåp giûäa Ca truâ vaâ Tuöìng cuãa nhaåc sô quï Phuá Yïn Nguyïîn Ngoåc Quang viïët vïì “Thaåch Bi Sún”: Àaá, àaá sûâng sûäng giûäa trúâi mêy trùæng xoaá, ngaân nùm vêîn chúâ nïn hoa àaá, ngaân sau vêîn coân thûúng nhúá boáng hònh ai, ngûúâi ài theo lúâi non nûúác nûúác mêëy thu chûa trúã vïì, nùæng mûa ai chúâ, chiïìu chiïìu mêy phuã Àaá Bia. Àaá, àaá sûâng sûäng giûäa trúâi mêy trùæng xoáa, ngaân nùm vêîn coân lûu dêëu tñch ngûúâi xûa àïí laåi nhû nhùæc nhúã àúâi sau. Lúâi ca nhû lúâi non nûúác… Naâo ai biïët bia huyïìn thoaåi hay laâ coá thêåt, chó biïët trong loâng ngûúâi, coá Thaåch Bi Sún. Trong êm hûúãng vïì cöåt möëc biïn cûúng, bia àaá, töi vaâ nhûäng ngûúâi baån àöìng haânh chùèng heån maâ cuâng nhùæc àïën aáng huâng vùn cuãa Vua Lï Thaái Töí khùæc trïn vaách àaá cuãa búâ bùæc söng Àaâ dûúái chên daäy Puá Huöíi Choã, sau khi deåp yïn phaãn loaån bònh àõnh vuâng Têy Bùæc, caách àêy 600 nùm trûúác àïí rùn daåy caác tuâ trûúãng cai quaãn vuâng phïn dêåu cuãa àêët nûúác. Trong àoá coá nhûäng cêu: Hiïím àõa tûå kim vö/ Thaão möåc kinh phong haåc/ Sún xuyïn nhêåp baãn àöì/ Àïì thi khùæc nham thaåch (Dõch thú: Àêët àai hiïím trúã tûâ nay khöng coân; Tiïëng gioá thöíi haåc kïu laâm cho quên giùåc run súå; Söng nuái tûâ nay nhêåp vaâo baãn àöì; Àïì thú khùæc vaâo nuái àaá). AÁng vùn huâng traáng êëy cuãa Vua Lï àaä àûúåc di dúâi khoãi vaách nuái dûúái daång phiïën àaá lúán, vúái troång lûúång hún 15 têën vaâ àùåt taåi Àïìn thúâ Vua Lï Thaái Töí (xaä Lï Lúåi, huyïån Nêåm Nhuân, Lai Chêu). “ÀÕA CHÓ ÀOÔ REÂN CHÑ, LUYÏÅN SÛÁC Àïën nuái Àaá Bia laâ àïën vúái vuâng danh lam thùæng caãnh, vúái nhûäng “àõa chó àoã” àeâo Caã, võnh Vuäng Rö. Ai àaä biïët àïën nhaâ thú Hûäu Loan vúái “Maâu tñm hoa sim”, “Hoa luáa” laåi chùèng möåt lêìn àoåc “Àeâo Caã” vúái nhûäng cêu thú àûúåc ngùæt - thaã chûä/nhõp nhû sûúân nuái chon von khuác khuyãu: Àeâo Caã! Àeâo Caã! nuái cao ngêët/mêy trúâi Ai Lao/sêìu àaåi dûúng/dùåm vïì heo huát/Àaá bia muâ sûúng… Giùåc tûâ Vuäng Rö bùæn túái/ giùåc tûâ trong àaánh ra/Àeâo Caã vêîn giûä vûäng/Chên Àeâo Nam maáu giùåc mêëy lêìn khö… Trong cuöåc khaáng chiïën chöëng Phaáp, Àeâo Caã laâ luyä theáp àaä ngùn chùån àûúâng tiïën quên cuãa giùåc tûâ Nha Trang ra phña Bùæc àaánh chiïëm Phuá Yïn, taåo nïn vuâng tûå do Liïn khu 5 vaâ cuäng laâ hêåu phûúng cho Nam Trung böå - Têy Nguyïn. Ngaây nay, löëi bùæt àêìu lïn nuái Àaá Bia coá Bia chiïën cöng Àeâo Caã. Coân Vuäng Rö gùæn vúái cêu chuyïån haâo huâng, bi traáng trong nhûäng trang sûã vaâng cuãa taâu Khöng Söë, àûúâng Höì Chñ Minh trïn biïín huyïìn thoaåi trong nhûäng nùm khaáng chiïën chöëng Myä. Chó trong möåt thúâi gian ngùæn, tûâ thaáng 11/1964 àïën thaáng 2/1965, bïën Vuäng Rö àaä àoán böën chuyïën taâu Khöng Söë. Riïng chuyïën taâu thûá tû cêåp bïën àïm 15/2/1965, saáng höm sau bõ àõch phaát hiïån. Àïí àaãm baão bñ mêåt vaâ an toaân cho àûúâng Höì Chñ Minh trïn biïín, ta àaä phaãi phaá huyã taâu Khöng Söë cho chòm xuöëng biïín taåi Baäi Chuâa. …Àûúâng tûâ chên nuái – bûác phuâ àiïu coá möåt mùåt àùæp chûä “Di tñch thùæng caãnh quöëc gia Àaá Bia” lïn àïën àónh nuái hún 2,2km, quanh co àûúâng rûâng, bêåc thang vaâ nhûäng àoaån len loãi chui qua caác khe àaá. Àïí lïn àónh phaãi vûúåt qua hai cêy cêìu, möåt treo ngang vaâ möåt treo dûång àûáng; möåt döëc cöíng trúâi hun huát mêy bay. Tiïëp maåch lõch sûã haâo huâng cuãa nuái Àaá Bia, anh Duäng (SN 1969) taâi xïë coá thêm niïn cuãa Súã VHTT&DL Phuá Yïn cho hay, trong thúâi kyâ khaáng chiïën chöëng Myä, ngoån nuái êëy tûâng laâ möåt cùn cûá caách maång quan troång. Trûúác àêy, cêy cöëi rêåm raåp, cheo leo vaách àaá. Chuåc nùm trúã laåi àêy, àûúâng lïn nuái àûúåc caãi taåo búát hiïím trúã, nhiïìu àoaån vaách àaá trûúác àêy phaãi àu baám dêy rûâng vûúåt qua àaä àûúåc laâm bêåc… Tuy nhiïn, khöng vò thïë maâ nuái mêët ài sûác huát tûâ veã hoang sú vaâ ngaây caâng coá nhiïìu ngûúâi lûåa choån laâ núi kiïím tra sûác khoeã. “Hùçng nùm Tónh Àoaân vaâ Súã VHTT&DL Phuá Yïn àïìu töí chûác Giaãi Viïåt daä chinh phuåc àónh nuái Àaá Bia, trûúác àêy thûúâng vaâo dõp kyã niïåm Ngaây thaânh lêåp Àoaân Thanh niïn 26/3 vaâ Ngaây Thïí thao Viïåt Nam 27/3, coân sau dõch COVID-19 laâ dõp nghó lïî 30/4 vaâ 1/5. Vêån àöång viïn chuyïn nghiïåp mêët chûâng hún 30 phuát àïí chinh phuåc thaânh cöng, coân nhûäng ngûúâi nhû töi cúä gêìn tiïëng àöìng höì”, anh Duäng noái. Dêuî trïn phiïnë khöng hiïnå diïnå vïtë tñch cuaã mötå bia àa á va â giúiá hocå thuêtå tranh luênå co á hay khöng viïcå Vua Lï Thaná h Töng àïnë nuiá Àa á Bia, cho tacå bia lamâ möcë ranh giúiá … Nhûng coá mötå àiïuì khöng thïí khacá , ngonå nuiá êyë la â danh sún: Bi sún buát thïë, Nûåu àaánh quy hònh (nghôa laâ thï ë nuiá Àa á Bia nhû ngoiâ butá , hònh nuiá Chopá Chaiâ nhû hònh ruaâ ). Nuái Àaá Bia, nuái Choáp Chaâi, àónh Cuâ Möng nay söng Ba (Àaâ Rùçng), Thaáp Nhaån… vêîn tiïëp maåch laâ nhûäng chó dêëu, chûáng tñch hònh thaânh vaâ phaát triïín cuãa con ngûúâi, miïìn “àêët Phuá trúâi Yïn”; vang voång höìn thiïng söng nuái, huyïìn tñch thuúã cha öng ài múã nûúác. n Ngonå nuiá chon von nhû “nocá nha”â cuaã xû á Nêuî thêpë thoaná g trûúcá khung cûaã söí canâ g nhùcæ töi lúiâ nhùnæ nhuã cuaã mötå ngûúiâ àêtë Quanã g. Rùnç g, khöng àïnë ào á thêtå co á löiî vúiá àêtë va â ngûúiâ núi êyë . Ngonå nuiá giönë g mötå haiã àùng soi chiïuë khöng gian àõa ly á va â mötå thuú ã mang gûúm mú ã coiä . Tûúng truyïnì la â núi Vua Lï Thaná h Töng cho maiâ vacá h nuiá tacå chû ä lêpå bia minh àõnh cûúng thö.í BAOÁ TIÏNÌ PHONG PHATÁ HAN H TÊTË CA à CACÁ NGAY TRONG TUÊNÌ Tûúng truyïnì phiïnë àa á trïn nuiá Àa á Bia gùnæ vúiá viïcå Vua Lï Thaná h Töng phên àõnh cûúng thöí àêtë nûúcá Nùm 1835, Vua Minh Manå g cho àucá 9 chiïcë àónh àönì g lúná àùtå ú ã Thaiá Miïuë , Kinh thanâ h Huï.ë Trong ào,á Tuyïn Àónh chamå nöií dayä Àaiå Lanä h gömì àónh Àaá Bia. Ngoaiâ ra, ú ã thúiâ Nguyïnî , nuiá Àa á Bia àûúcå thönë g kï vaoâ tû å àiïní cuná g tï,ë cunâ g vúiá söng Ba laâ cùpå “danh sún àaiå xuyïn”, àûúcå triïuì àònh cho phepá cacá quan àõa phûúng lêpå àanâ cuná g tï ë hanâ g nùm, co á quy àõnh lïî phêmí . Nuiá Àa á Bia nhû “nocá nha”â ú ã Phu á Yïn VÏ Ì NÚI “ÀÊTË PHU Á TRÚI YÏN”: Baâi cuöëi: Sûâng sûäng nhû ngoån haãi àùng [ XUÊN TUN G - THANH HAIà ] Nuiá Àa á Bia àûúcå cöng nhênå la â di tñch danh thùnæ g quöcë gia Anh: NHÛ YÁ à Anh: NHÛ YÁ Ã
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==