Chuã nhêåt 10/3/2024 BAOÁ TIÏNÌ PHONG PHATÁ HAN H TÊTË CA à CACÁ NGAY TRONG TUÊNÌ Nhòn ra thïë giúái 12 Nha â tu â La Joyita, àûúcå cacá tu â nhên mïnå h danh laâ “da å dayâ cuaã quaiá vêtå ”, nöií tiïnë g laâ ö nhiïmî , àöng àucá va â nguy hiïmí . “Chuná g töi thûcå sû å àa ä phaiã sönë g trïn àönë g racá . Racá rûúiã ú ã khùpæ moiå núi. Chuná g töi phaiã ngöiì ùn vúiá mötå chiïcë khùn trïn àêuì , chó àïí cho ruöiì khöng àêuå lïn àö ì ùn”, öng Ayoná , ngûúiâ tûnâ g vaoâ tu â vò töiå buön baná ma tuyá nùm 2012 cho biïtë . Nùm 2014, öng Ayoná (khi conâ la â tu â nhên) àaä nghô ra mötå kï ë hoacå h taiá chï ë racá tïn la â EcoSolá idos vaoâ . Cacá tu â nhên taiå La Joyita seä thu thêpå , phên loaiå , taiá chï ë va â baná racá thaiã . Cöng viïcå nayâ se ä giupá ho å àûúcå giamã aná . Quanã ly á nha â tu â bayâ to ã sû å àönì g tònh, cacá thu ã lônh bùng àanã g cunä g unã g hö å y á tûúnã g nayâ va â thï ë la â mötå “thoaã thuênå hoaâ bònh” àûúcå taoå ra àï í dû å aná co á thï í bùtæ àêuì . Dû å aná taiå nha â tu â súmá àem laiå thanâ h cöng. Öng Eliecá er Gonzalá ez, ngûúiâ àûná g àêuì bö å phênå àiïuì trõ va â phucå höiì taiå cacá nha â tu â ú ã Panama cho biïtë , àa ä co á 500 tu â nhên tham gia trong mûúiâ nùm sau ào.á Hiïnå khoanã g 80% racá thaiã cuaã nha â tu â àûúcå taiá chï.ë Nhûaå va â nhöm àûúcå baná ài, trong khi racá thaiã thûcå phêmí àûúcå biïnë thanâ h phên boná cho cacá khu vûúnâ cuaã nha â tu,â núi trönì g traiá cêy va â rau qua.ã Mötå vûúnâ ûúm cuaã hoå giupá quyïn gopá 1.500 giönë g cêy möiî nùm cho chûúng trònh trönì g rûnâ g cuaã Bö å Möi trûúnâ g Panama. Öng Gonzalá ez tin rùnç g EcoSolá idos àa ä mang laiå nhiïuì cú höiå hocå têpå hoùcå lamâ viïcå cho nhûnä g ngûúiâ trong tu.â “Dû å aná nayâ giupá chuná g töi rêtë nhiïuì , cunä g nhû mang laiå lúiå ñch cho xa ä höiå ”, öng noiá . Ty ã lï å taiá phamå vaâ quay trúã laiå nha â tu â àa ä giamã tû â 65% xuönë g 45% kïí tû â nùm 2019, vaâ khöng mötå tu â nhên naoâ trong chûúng trònh EcoSolá idos taiá phamå . Öng Gonzalá ez cho biïtë , dû å aná nayâ àa ä àûúcå apá dunå g taiå bönë nha â tu â khacá ú ã Panama, vaâ chñnh quyïnì ú ã Honduras, Paraguay, El Salvador, Peru, Colombia va â Nicaragua cunä g thï í hiïnå sû å quan têm àïnë no.á “Chuná g töi rêtë haiâ lonâ g vúiá àiïuì nayâ . Chuná g töi tûúnã g rùnç g tacá àönå g cuaã chuná g töi chó mang tñnh quöcë gia, nhûng hoaá ra EcoSolá idos co á tiïmì nùng phatá triïní quöcë tï”ë , öng noiá . Vaoâ nùm 2016, öng Ayoná àa ä àûúcå töní g thönë g ên xa á vò thanâ h tûuå cuaã mònh va â khi àûúcå tra ã tû å do, öng àaä mú ã rönå g EcoSolá idos cho mötå tö í chûcá phi lúiå nhuênå , GeoAzul. Hoå thuï cacá cûuå tu â nhên thu gom racá thaiã trong thanâ h phö ë Panama vaâ biïnë no á thanâ h phên boná . Hiïnå taiå , tö í chûcá xû ã ly á hún 10 tênë chêtë thaiã möiî ngayâ . Cöng nhên lamâ viïcå cho GeoAzul trung bònh khoanã g sauá thaná g, àûúcå nhênå lûúng hanâ g thaná g va â àûúcå giúiá thiïuå , taoå àiïuì kiïnå cho ho å dï î danâ g chuyïní sang cacá cöng viïcå khacá hún. Theo öng Ayoná , khoanã g 500 ngûúiâ àa ä tòm àïnë cöng ty, àiïuì ma â öng cho biïtë , àa ä tiïtë kiïmå cho hï å thönë g nha â tu â khoanã g 1,2 triïuå USD (29,6 tyã VND) vò phênì lúná nhûnä g ngûúiâ ma â GeoAzul tuyïní dunå g khöng taiá phamå . Theo Uyà ban Chûä thêpå ào ã Quöcë tï ë (ICRC), cú quan bùtæ àêuì hö î trú å EcoSolá idos vaoâ nùm 2016, cùng thùnè g giûaä cacá tu â nhên àa ä giamã bútá nhú â möi trûúnâ g sacå h se ä hún. Tinh thênì cunä g àûúcå caiã thiïnå khi nhûnä g ngûúiâ tham gia thêyë cöng viïcå cuaã ho å giupá ñch cho möi trûúnâ g. Thay vò chó ngöiì giïtë thúiâ gian, cacá tu â nhên àûúcå hocå cacá h lamâ viïcå theo nhomá , trú ã nïn nùng suêtë hún va â danâ h nhiïuì thúiâ gian ngoaiâ trúiâ hún. Anh William Morillo, 30 tuöií , tûnâ g bõ kïtë aná vò buön baná ma tuyá va â hiïnå àang lamâ viïcå cho GeoAzul sau khi manä hanå tu.â “Ào á la â mötå thanâ h cöng lúná àöië vúiá töi. Töi giûä cho mònh luön bênå rönå va â cöng viïcå rêtë vui ve.ã No á khiïnë töi camã thêyë tû å haoâ ” anh noiá . Öng Ayoná àa ä tênå mùtæ chûná g kiïnë anh Morillo thay àöií . “Anh êyë giú â àaä rêtë khacá . Anh êyë luön àuná g giú â va â co á tracá h nhiïmå ”, öng noiá . Co á vö sö ë cêu chuyïnå khacá vï ì nhûnä g cûuå tu â nhên àûúcå caiã taoå thanâ h cöng, hiïnå co á cuöcå sönë g bònh thûúnâ g sau khi lamâ viïcå trong chûúng trònh taiá chï.ë “Camã giacá thêtå tuyïtå vúiâ khi banå thu gom racá ma â banå biïtë se ä khöng bõ lanä g phñ, àönì g thúiâ baoã vï å möi trûúnâ g”, öng Ayoná noiá . n Tuâ nhên caãi taoå möi trûúâng nhaâ tuâ [ HOAI VY ] (theo theguardian.com, ngayâ 07/03/2024) Mötå vûúnâ ûúm thuöcå chûúng trònh EcoSolá idos ú ã nha â tu â La Joyita Mûúiâ nùm sau khi àûúcå triïní khai, 500 tuâ nhên àa ä tham gia EcoSolá ido va â 80% racá thaiã cuaã nha â tu â àûúcå taiá chïë Nha â tu â La Joyita cuaã Panama nöií tiïnë g vò sû å ö nhiïmî cuaã no,á nhûng mötå kï ë hoacå h taiá chï ë àa ä giupá caiã taoå cacá tu â nhên va â caiã thiïnå möi trûúnâ g. Theo cuöcå àaná h gia á lúná nhêtë thï ë giúiá vï ì lônh vûcå nayâ , “thûcå phêmí siïu chïë biïnë ” (UPF) coá liïn quan trûcå tiïpë àïnë 32 tacá àönå g co á haiå cho sûcá khoeã , bao gömì nguy cú mùcæ bïnå h tim, ung thû, tiïuí àûúnâ g, sûcá khoeã têm ly á vaâ tû ã vong súmá . Mûcá tiïu thuå cuaã cacá UPF nhû nguä cöcë , thanh protein, àöì uönë g co á ga, àö ì ùn vùtå va â àö ì ùn nhanh trïn toanâ cêuì àang ngayâ canâ g tùng nhanh. Úà Anh va â My,ä hún mötå nûaã khêuí phênì ùn trung bònh hiïnå nay bao gömì thûcå phêmí àa ä qua chï ë biïnë sùné . Àöië vúiá mötå sö ë ngûúiâ , àùcå biïtå la â nhûnä g ngûúiâ tre ã hún hoùcå àïnë tû â cacá vunâ g kho á khùn, chïë àö å ùn cuaã ho å bao gömì túiá 80% UPF. Nghiïn cûuá nayâ , àûúcå cöng böë trïn tapå chñ y hocå BMJ cuaã Anh va â co á gênì 10 triïuå ngûúiâ tham gia, cho thêyë chï ë àöå ùn co á hamâ lûúnå g UPF cao coá thï í gêy haiå àïnë nhiïuì yïuë tö ë sûcá khoeã . Cacá nha â nghiïn cûuá cho biïtë , kïtë qua ã cuöcå àaná h gia á nhênë manå h têmì quan tronå g cuaã cacá biïnå phapá nhùmç giamã thiïuí mûcá àöå tiïpë xucá vúiá UPF. Cuöcå àaná h gia á co á sû å tham gia cuaã cacá chuyïn gia tûâ mötå sö ë tö í chûcá hanâ g àêuì , bao gömì Trûúnâ g Y tï ë Cöng cönå g Johns Hopkins Bloomberg (My)ä , Àaiå hocå Sydney (UcÁ ) va â Àaiå hocå Sorbonne (Phapá ). Viïtë trïn BMJ, hoå kïtë luênå : “Nhòn chung, thûcå phêmí chï ë biïnë sùné co á möië liïn quan trûcå tiïpë àïnë 32 thöng söë sûcá khoeã bao gömì ty ã lï å tû ã vong, ung thû vaâ cacá kïtë qua ã vï ì sûcá khoeã têm ly,á hö hêpë , tim macå h, tiïu hoaá va â trao àöií chêtë ”. Thûcå phêmí siïu chïë biïnë , bao gömì àö ì ùn nhe å àoná g goiá , àö ì uönë g co á ga, ngu ä cöcë co á àûúnâ g va â cacá moná ùn liïnì , àa ä ài qua nhiïuì quy trònh cöng nghiïpå va â thûúnâ g chûaá phêmí mauâ , chêtë nhuä hoaá , hûúng võ vaâ cacá chêtë phu å gia khacá . Nhûnä g sanã phêmí nayâ cunä g co á xu hûúná g chûaá nhiïuì àûúnâ g, chêtë beoá va/â hoùcå muöië nhûng laiå ñt vitamin vaâ chêtë xú. Cacá nghiïn cûuá trûúcá àêy àa ä liïn hï å UPF vúiá tònh tranå g sûcá khoeã kemá , nhûng chûa coá àaná h gia á naoâ àûa ra bùnç g chûná g diïnå rönå g trong lônh vûcå nayâ . Àï í lêpë àêyì khoanã g trönë g nayâ , cacá nha â nghiïn cûuá àa ä thûcå hiïnå mötå cuöcå àaná h gia á chung - mötå banã tomá tùtæ bùnç g chûná g - gömì 45 phên tñch riïng biïtå tû â 14 baiâ baoá hocå thuêtå liïn hïå UPF vúiá cacá kïtë qua ã tiïu cûcå lïn sûcá khoeã . Nhòn chung, kïtë qua ã cho thêyë mûcá àö å tiïpë xucá vúiá UPF cao luön coá liïn quan àïnë viïcå tùng nguy cú mùcæ 32 tacá haiå sûcá khoeã , BMJ baoá caoá . Bùnç g chûná g thuyïtë phucå cho thêyë lûúnå g UPF hêpë thu å cao co á liïn quan àïnë nguy cú tûã vong do bïnå h tim macå h tùng khoanã g 50%, nguy cú lo lùnæ g va â röië loanå têm thênì lïn 48 àïnë 53% va â nguy cú mùcæ bïnå h tiïuí àûúnâ g loaiå 2 lïn 12%. Cunä g co á bùnç g chûná g vï ì möië liïn quan giûaä UPF va â bïnå h hen suyïnî , sûcá khoeã àûúnâ g tiïu hoaá , mötå sö ë bïnå h ung thû va â cacá nguy cú chuyïní hoaá tim, chùnè g hanå nhû lûúnå g mú ä trong mauá cao va â mûcá cholesterol “tötë ” thêpë , tuy nhiïn cacá nha â nghiïn cûuá canã h baoá bùnç g chûná g vï ì nhûnä g möië liïn hïå nayâ vênî conâ hanå chï.ë Cacá nha â nghiïn cûuá thûaâ nhênå mötå söë hanå chï ë trong àaná h gia á chung, bao gömì viïcå ho å khöng thïí loaiå trû â kha ã nùng mötå sö ë yïuë tö ë khöng àûúcå ào lûúnâ g va â sûå khacá biïtå trong viïcå ào lûúnâ g lûúnå g UPF tiïu thuå co á thï í àa ä anã h hûúnã g àïnë kïtë qua ã cuöië cunâ g. Tuy nhiïn, tiïnë sô Chris van Tulleken, phoá giaoá sû taiå Àaiå hocå London vaâ la â mötå trong nhûnä g chuyïn gia hanâ g àêuì thï ë giúiá vï ì UPF, cho biïtë nhûnä g phatá hiïnå nayâ “hoanâ toanâ nhêtë quaná ” vúiá “mötå sö ë lûúnå g lúná cacá nghiïn cûuá àöcå lêpå hiïnå nay vï ì möië liïn hïå roä ranâ g giûaä chï ë àö å ùn nhiïuì UPF vúiá nhiïuì bïnå h gêy töní haiå àïnë sûcá khoeã , bao gömì ca ã tû ã vong súmá ”. “Chuná g töi hiïuí ro ä vï ì cú chï ë gêy haiå cuaã nhûnä g thûcå phêmí nayâ . Mötå phênì la â do chuná g thûúnâ g chûaá nhiïuì chêtë beoá baoä hoaâ , muöië va â àûúnâ g. Chuná g àûúcå thiïtë kï ë àï í àûúcå tiïu thuå qua á mûcá , vñ du å nhû chuná g thûúnâ g chûaá nhiïuì nùng lûúnå g va â àûúcå tiïpë thõ cho cacá cönå g àönì g co á hoanâ canã h khoá khùn”, öng giaiã thñch. Trong mötå baiâ xa ä luênå àûúcå liïn kïtë , cacá hocå gia ã tû â Brazil cho biïtë , UPF “thûúnâ g àûúcå taoå ra bùnç g cacá nguyïn liïuå re ã tiïnì va â nhiïuì chêtë hoaá hocå ” vaâ “taoå ra hûúng võ ngon miïnå g va â hêpë dênî bùnç g cacá h sû ã dunå g sû å kïtë húpå cuaã hûúng võ, mauâ sùcæ , chêtë nhu ä hoaá , chêtë lamâ àùcå va â cacá chêtë phu å gia khacá ”. Hoå noiá thïm: “Bêy giúâ la â lucá cacá cú quan cuaã Liïn Húpå Quöcë cunâ g vúiá cacá quöcë gia thanâ h viïn, phatá triïní va â thûcå hiïnå mötå cöng ûúcá chung vïì thûcå phêmí chï ë biïnë sùné , tûúng tûå nhû khuön khöí vïì thuöcë la”á . n Àöì ùn liïìn dêîn àïën 32 tacá àöång coá haåi cho sûcá khoeã [ NGOCÅ DIÏPÅ ] (theo eueonews.com, ngayâ 29/02/2024) Mötå nghiïn cûuá múiá àaä tòm thêyë möië liïn hïå giûaä àö ì ùn àûúcå chï ë biïnë sùné vúiá nguy cú mùcæ bïnå h ung thû, bïnå h tim vaâ thêmå chñ tû ã vong súmá . Àö ì ùn chï ë biïnë sùné thûúnâ g chûaá nhiïuì chêtë phu å gia nhûng laiå khöng àuã chêtë dinh dûúnä g Anà h minh hoaå
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==