8 VĂN HÓA - GIẢI TRÍ n Thứ Tư n Ngày 6/3/2024 ĐI CƠ NGHIP LrY TAY TRNG BØi TrÑng HiÃn tÞng tÕ chßc v¬i khÎa dạy đ nh trÔng ch²u, mÖi khÎa chÞng 2-3 th ng, cÛng đưèc đ× dăm quan viên ra lÍ. Giä đây, theo anh chÊ c²n đÑc cuÔn l đ¬o- Một khảo cứu về lịch sử v¬ hệ âm luật, nghiên cßu c c sơ đÓ tiết tấu đ nh dấu thäi điÅm v¬o trÔng v¬ tâ tÈm tư liÇu âm thanh trên mạng đÅ nghe v¬ thâc h¬nh l¬ cÎ thÅ th¬nh quan viên. Tương lai, công trÈnh mất 9 năm (2014-2023) đÅ ho¬n th¬nh cÚa BØi TrÑng HiÃn cÎ thÅ sÀ đưèc ph t h¬nh phiên b®n điÇn tà k½m âm thanh sÀ giÙp cho qu trÈnh tâ hÑc nhanh hơn. Trong m×t thäi gian d¬i, vÈ quan viên qu hiếm nên thưäng đưèc coi l¬ nhạc công. Ông NguyÆn TrÙc HiÃn, nghÇ nhân trÔng ch²u v¬o h¬ng câ ph ch (c²m ch²u trong tất c® c c b®n thu cÚa NSND Qu ch ThÌ HÓ tại Dihavina) cho GS. Tr²n Văn Khê hay r¸ng, b®n thân cÛng ph®i tÔn kém rất nhiÃu tiÃn cÚa đi theo đ¬o kép måi th¬nh nghÃ. NghÇ nhân NguyÆn PhÙ ĐÁ kÅ våi BØi TrÑng HiÃn, thäi trưåc æ nông thôn, c c cÜ muÔn l¬m quan viên cÎ khi b n mấy s¬o ru×ng mäi đ¬o kép và nh¬ mÈnh æ c® th ng đÅ hÑc c c khÕ ph ch v¬ trÔng ch²u. Tất nhiên kh ch cÎ thÅ đến ca qu n v¬ tha hÓ điÅm ch²u tØy ê vÈ chÉnh hÑ tr® tiÃn cho ch²u h t. Tất nhiên hÑ sÀ bÌ chê cưäi (sau lưng) nếu không biết đ nh. Phép đ nh trÔng ch²u tÞ c c cÜ truyÃn lại l¬ ph®i biết nghe ph ch cÚa đ¬o nương đÅ v¬o cho chu´n. Nếu nhÈn ch¸m ch¸m v¬o tay ph ch đ®m b®o không trưèt nhưng sÀ bÌ chê l¬ đ nh “trÔng chä”. Dâa v¬o läi h t đÅ điÅm không nháng dÆ bÌ trưèt (vÈ h t cÛng ph®i theo ph ch) m¬ cÍn bÌ coi l¬ “nh¬ quê”. Theo nghiên cßu cÚa BØi TrÑng HiÃn, vÌ trÉ điÅm trÔng trong m×t b¬i ca trØ mang tÉnh quy luật - song h¬nh cØng khÕ ph ch, chÊ cÎ quan viên chÑn tiếng n¬o, c¹c hay tom đÅ điÅm m¬ thôi. Nghe lâu cÛng cÎ thÅ tâ ngấm c ch đ nh trÔng, våi điÃu kiÇn tai ph®i tinh s»n. Nhưng trong ho¬n c®nh c c ch²u h t ca trØ vô cØng hiếm hoi như bây giä, c ch n¬y l¬ bất kh®. CÂU HlT THrT TRUYN TÞng cÎ m×t cuÔn “sÕ tay” và trÔng ch²u g²n 70 trang cÚa t c gi® Vô Danh ThÌ (bÙt danh chung cÚa 3 ngưäi m¬ m×t trong sÔ đÎ đưèc BØi TrÑng HiÃn ph t hiÇn ra chÉnh l¬ nh¬ viết kÌch VÛ ĐÈnh Long) xuất b®n l²n đ²u năm 1927. Anh HiÃn cho biết, cuÔn n¬y chÊ đưa ra m×t sơ đÓ chung k½m vÉ dÜ cÜ thÅ v¬o tÞng b¬i, cÍn anh đưa ra nguyên t¹c tÕng hèp. ĐiÃu l¬m cho cuÔn Sách d°y đánh ch²u đưèc đ nh gi l¬ m×t trong hai tư liÇu quê nhất và ca trØ xưa nay (cuÔn kia l¬ Việt Nam ca trØ biên khảo) l¬ ngo¬i viÇc “lưèc đÓ hÎa c c khÕ ph ch theo chiÃu thäi gian”, t c gi® đã cung cấp to¬n b× läi cÚa nhiÃu b¬i ca trØ. TÞ đÎ BØi TrÑng HiÃn cÎ cơ sæ đÔi s nh våi c c băng ghi âm đÅ biết tÈnh trạng biến dÌ cÚa c c b¬i h t. Bài Th¾t nh°c ngay tÞ thäi đÎ đã đưèc Vô Danh ThÌ mô t® l¬ “tam sao thất b®n, ® đ¬o hÑc truyÃn miÇng mÖi ngưäi h t m×t kh c”, “sai l²m ch¹c nhiÃu m¬ nghËa lê không biết đâu m¬ xét”. Nhưng chÉnh tÞ văn b®n t c gi® chép trong s ch n¬y m¬ HiÃn nhận ra ph²n thu âm cÚa b¬ Qu ch ThÌ HÓ thiếu mất 3 câu, trong khi b¬ NguyÆn ThÌ ChÙc v¬ PhÎ ThÌ Kim Đßc (cØng hÑc m×t th²y) h t thiếu 6 câu. Như vậy, nháng câu bÌ thiếu æ c® hai phiên b®n đã vËnh viÆn thất truyÃn. Trưåc th¹c m¹c cÚa tôi liÇu cÎ thÅ “phÕ nhạc” cho nháng câu n¬y sao cho phØ hèp våi b¬i h t không, BØi TrÑng HiÃn đ p: “Đã n¹m đưèc cung điÇu, âm luật v¬ läi ca thÈ cÎ thÅ l¬m đưèc nhưng vấn đà l¬ l¬m xong, ai h t. HiÇn nay dÌ b®n cÚa b¬ HÓ cÍn chưa cÎ ai đ¬n h t nÕi”. Ả đào - Một khảo cứu về lịch sử và hệ âm luật - công trÉnh 600 trang cÛa BÙi TrÒng Hiền - vßa đưéc in và ph®t hành rộng r°i, cuÕn trưæc đÏ cÛa anh về cÔng chiêng đưéc Nhà nưæc đ½t hàng cho hệ thÕng thư viện toàn quÕc. Bên c±nh nhâng ph®t hiện cÏ tÊnh bưæc ngo½t về ca trÙ, BÙi TrÒng Hiền cÎn kÆ nhâng câu chuyện thÚ vị và cảm động suÕt tiÅn trÉnh ph®t triÆn và mai một cÛa thÆ lo±i âm nh±c cÖ xưa nh´t cÛa ngưåi Việt. Nhà nghiên cứu BÙi TrÒng Hiền (bên phải) thăm nghệ nhân NguyÇn PhÚ Đ trong chuyÅn điền d° th®ng 9/2014 mNH: NVCC Nhâng ph®t hiện rÚng động về ả đào BỊ DÂN LÀNG XA LlNH Zơrâm Ngo¬n quê xã Bha Lêê nh´m tÉnh tham gia đ×i tu²n tra rÞng v¬ th o gỡ bẫy dâa v¬o c×ng đÓng tại rÞng phÍng h× huyÇn Tây Giang (Qu®ng Nam) đã trÍn 15 th ng. Ch¬ng trai ngưäi Cơ Tu 31 tuÕi, da ngăm đen, d ng ngưäi ch¹c nÌch như cây rÞng. Ngo¬n cưäi b®o, thân thÅ khỏe mạnh l¬ kết qu® cÚa nháng ng¬y nhỏ theo dân l¬ng băng rÞng săn b¹n, mưu sinh. L¬ ngưäi đÌa phương nên Ngo¬n am hiÅu c c kỹ năng đi rÞng, săn b¹t cÛng như c c loại bẫy tÞ bé. Đưèc gia đÈnh cho ăn hÑc, tÔt nghiÇp Trung cấp Lâm nghiÇp, Ngo¬n và xin công t c tại Ban qu®n lê rÞng phÍng h× A Vương đưèc m×t thäi gian. Th ng 9/2022, Đ×i tu²n tra v¬ th o gỡ bẫy đưèc th¬nh lập, Ngo¬n xin tham gia chÊ vÈ muÔn và våi rÞng. V¬ cÛng l¬ lÙc anh đÔi diÇn våi nháng thà th ch ngay chÉnh våi ngưäi thân v¬ dân l¬ng. Anh Ngo¬n kÅ: Dân l¬ng, anh em bạn b½ đi đặt bẫy, mÈnh đi gỡ l¬ đang đi ngưèc lại våi hÑ. TÞ ng¬y tham gia v¬o đ×i tu²n tra v¬ th o gỡ bẫy anh em đÌa phương đã đ nh đÕi rất nhiÃu. Đa sÔ dân l¬ng sÔng dâa v¬o rÞng, viÇc c c th¬nh viên th o gỡ bẫy khiến không Ét ngưäi bâc tßc, sinh ra ghét c c th¬nh viên trong đ×i. “Hơn 1 năm, tÉnh ra chÙng tôi đã cÎ hơn 250 ng¬y đi tu²n trong rÞng, th o gỡ h¬ng nghÈn chiếc bẫy c c loại. ViÇc l¬m n¬y t c đ×ng trâc tiếp đến kinh tế cÛng như tÉn ngưỡng, tâm linh cÚa ngưäi dân nên hÑ rất ghét công viÇc chÙng tôi. Không chÊ b®n thân m¬ gia đÈnh tôi cÛng bÌ hÑ ghét lây”, anh Ngo¬n kÅ. Theo quan niÇm cÚa đÓng b¬o Cơ Tu rÞng l¬ đấng linh thiêng, viÇc bÌ ngưäi kh c th o gỡ bẫy sÀ đem đến nhiÃu điÃu xui xẻo, không may m¹n cho ngưäi đặt bẫy. NhiÃu ngưäi dân tâm niÇm r¸ng, nháng viÇc l¬m cÚa c c th¬nh viên trong đ×i tu²n tra, ph bẫy đang l¬m tr i våi quy t¹c truyÃn thÔng, nên dân l¬ng sÀ bÌ th²n rÞng quæ tr ch. TÞ đÎ, c® đ×i đÃu bÌ h¬ng xÎm, b¬ con ghét, thØ vặt. NhiÃu ngưäi tÈm đến gia đÈnh c c th¬nh viên đÅ gây p lâc, chài m¹ng. GiÔng như đÓng đ×i cÚa mÈnh, anh Ating Thuận cho hay, khi tham gia v¬o đ×i tu²n tra, th o gỡ bẫy, nhiÃu ngưäi gặp anh ngo¬i đưäng hÑ chài m¹ng, lăng mạ khiến anh rất buÓn. V¬o c c dÌp lÆ h×i hay c c công viÇc quan trÑng trong l¬ng hÑ cÛng bÌ b¬i trÞ, không cho tham gia. “Trưåc đây, mÖi l²n l¬m nh¬ hay cÎ bất cß viÇc gÈ, ngưäi trong l¬ng đÃu đến đÅ phÜ giÙp, nhưng Tß xa xưa, ngưåi Cơ Tu tÔn t±i giâa Trưång Sơn hÙng vĩ chÛ yÅu sÕng nhå việc khai th®c và sử dụng c®c nguÔn léi tß thiên nhiên. VÉ vậy, việc khai th®c, săn bắt thÚ trong rßng cũng cÏ quy tắc, lệ làng. Nhâng “hiệp sĩ” đội tuần tra, th®o gỡ bẫy ở Tây Giang đang âm thầm tuyên truyền, gÏp phần thay đÖi nÅp nghĩ cÛa ngưåi dân. nDUY QUỐC PHÓNG SỰ NHỮNG “HIP SĨ” GIẢI CỨU THÚ HOANG GIỮA RỪNG GIÀ: Bài cuối: Thay đổi nhận thức Nhâng "hiệp sĩ" rßng già thưång xuyên băng rßng, lội suÕi giải cứu thÚ hoang “Chỉ hơn một năm thành lập, đội đã phát hiện và tháo gỡ gần 7.000 chiếc bẫy các loại, hủy 24 lán trại và giải cứu hàng trăm động vật hoang dã. Những gian khổ và việc làm ý nghĩa của anh em trong đội đã tác động tích cực đến nhận thức của đồng bào vùng cao trong việc bảo vệ rừng cũng như động vật hoang dã cho muôn đời sau” Anh HỨA NGUYỄN MINH TUrN, Đội Trưởng đội tuần tra và tháo gỡ bẫy “Mỗi bài bản ả đào là một sơ đồ kết nối liền mạch các mô hình khổ phách/khổ đàn xác định. Tuỳ từng bài bản, các sơ đồ đó lại có những biến dị ngẫu hứng nhất định gọi đó là cấu trúc lắp ghép. Khi hiÆu ra tôi cảm thấy rúng động - tại sao từ thời cổ ông bà lại nghĩ ra trÎ chơi xếp hình này. Cho đến nay có thÆ kh»ng định đây là cấu trúc độc nhất vô nhị trên thế giæi” Nhà nghiên cứu BI TRNG HIN
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==