THỜI SỰ 5 n Thứ Năm n Ngày 14/11/2024 đại biểu Hoàng Văn Cường nhắc lại bài học kinh nghiệm thi công “thần tốc” dự án đường dây 500 kV mạch 3. Nhờ tự chủ được công nghệ nên các nhà thầu trong nước đã thực hiện đúng tinh thần “vượt nắng, thắng mưa”, “3 ca, 4 kíp”, giúp dự án hoàn thành với thời gian ngắn kỷ lục. Theo vị Ủy viên Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội, thực hiện chuyển giao công nghệ giúp “rộng cửa” cho các doanh nghiệp Việt Nam tham gia vào dự án, từ khâu thi công xây dựng, đến sản xuất hệ thống ray, toa xe… Để thực hiện hiệu quả việc chuyển giao công nghệ, ông Thường kiến nghị yêu cầu các công ty nước ngoài tham gia đấu thầu phải liên danh với nhà thầu trong nước, phải hoàn tất đàm phán chuyển giao công nghệ với các công ty trong nước và ký hợp đồng chuyển giao công nghệ hoàn chỉnh trước khi đấu thầu. Các công ty nước ngoài không thể ký hợp đồng chuyển giao trước khi đấu thầu sẽ bị loại. Giám đốc Sở GTVT Hà Nội đề nghị phải thành lập bộ phận kiểm tra giám sát đánh giá việc thực hiện chuyển giao công nghệ kèm theo tiêu chí đánh giá. “DỨT KHOÁT DOANH NGHIỆP VIỆT PHẢI LÀM CHỦ”! Trước các vấn đề về chuyển giao công nghệ được đại biểu nêu ra, tại phiên thảo luận ở tổ về dự án này, Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thắng cho biết, các dự án metro trước đây khi làm đều chưa có kinh nghiệm, chưa hình dung được triển khai ra sao, cộng thêm cơ chế vay vốn ODA phải ràng buộc về chọn đối tác cho vay nên rất bất lợi. Do đó, với dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, khi lựa chọn đối tác phải theo hướng tìm được nhà thầu có chất lượng tốt, giá cả hợp lý và buộc phải chuyển giao công nghệ, không phụ thuộc vào vốn vay nước ngoài. “Nếu có vay cũng không quá 30% tổng mức đầu tư, chia theo năm khoảng 46.000 tỷ đồng (1,85 tỷ USD/năm). Dự án chủ yếu sẽ sử dụng nguồn vốn trong nước, nếu có vay vốn nước ngoài, phải rẻ hơn trong nước và cơ chế không ràng buộc, để khi thi công không bị phụ thuộc và ràng buộc vào công nghệ”, ông Thắng khẳng định. Theo ông Thắng, trước đây có nhiều ý kiến phải yêu cầu đối tác nước ngoài chuyển giao công nghệ. Song Chính phủ, Bộ GTVT thống nhất lựa chọn một số doanh nghiệp lớn thuộc Bộ Quốc phòng và một số doanh nghiệp tư nhân, chỉ định đây là các doanh nghiệp quốc gia nhận chuyển giao công nghệ và tham gia dự án. “Nếu phụ thuộc vào đối tác nước ngoài rất tốn kém. Dứt khoát doanh nghiệp Việt Nam phải đảm đương và làm chủ”, ông Thắng khẳng định. VĂN KIÊN Theo báo cáo của Chính phủ, dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam có chiều dài 1.541 km; tốc độ thiết kế 350 km/h; tổng mức đầu tư khoảng 67,34 tỷ USD. Dự kiến, dự án sẽ được khởi công vào năm 2027 và phấn đấu cơ bản hoàn thành tuyến vào năm 2035. Chuyển giao công nghệ đường sắt cao tốc thường diễn ra theo một trong các mô hình sau: Dự án trọn gói và đầu tư trực tiếp: Các nước phát triển thường dẫn đầu dự án đường sắt cao tốc ở các nước đang phát triển thông qua hình thức đối tác công-tư (PPP) hoặc đầu tư trực tiếp. Ví dụ, sự hợp tác của Nhật Bản với Ấn Độ trong dự án hành lang đường sắt cao tốc MumbaiAhmedabad được hỗ trợ bởi tài chính và công nghệ từ Nhật Bản, với việc cung cấp chuyên môn, kỹ thuật, thậm chí cả các toa tàu. Nhật Bản tham gia sâu vào thiết kế, tài chính và xây dựng, đồng thời đào tạo kỹ sư Ấn Độ để đảm bảo lưu giữ công nghệ và phát triển kỹ năng. Cấp phép và liên doanh: Một số quốc gia như Trung Quốc đã thành công trong việc đàm phán các thỏa thuận cấp phép và liên doanh để xây dựng năng lực trong nước. Ngành đường sắt cao tốc của Trung Quốc phát triển nhờ vào các thỏa thuận chuyển giao công nghệ với các công ty từ Pháp, Nhật Bản, Đức, cho phép Trung Quốc phát triển công nghệ riêng và trở thành nhà lãnh đạo toàn cầu về đường sắt cao tốc trong vòng một thập kỷ. Chương trình đào tạo và chia sẻ kiến thức: Các thỏa thuận chuyển giao công nghệ thường bao gồm việc đào tạo chuyên sâu kỹ sư và kỹ thuật viên địa phương. Hàn Quốc, quốc gia đã phát triển hệ thống đường sắt cao tốc vững mạnh bằng cách học hỏi từ Pháp, đã tham gia vào việc chuyển giao kiến thức cho các thị trường mới nổi thông qua chương trình đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật. TÍNH CHẤT CÔNG NGHỆ ĐƯỢC CHUYỂN GIAO Mỗi quốc gia có những lợi thế, điểm mạnh riêng trong công nghệ đường sắt cao tốc, ảnh hưởng đến tính chất của công nghệ được chuyển giao. Tây Ban Nha: Nổi tiếng với chuyên môn trong vận hành mạng lưới đường sắt cao tốc và tích hợp hệ thống số hóa, Tây Ban Nha đã hợp tác với các nước như Ảrập Xêút và Ma-rốc, tập trung vào quản lý môi trường khắc nghiệt của sa mạc và tăng cường độ bền cho đường ray. Pháp: Là một trong những quốc gia tiên phong về đường sắt cao tốc với hệ thống TGV (Train à Grande Vitesse), Pháp đã chuyển giao công nghệ cho các quốc gia như Ma-rốc, Hàn Quốc… Công nghệ của Pháp nhấn mạnh vào chất lượng toa tàu, ổn định của đường ray và thiết kế khí động học. Ma-rốc đã hợp tác với Pháp để xây dựng tuyến đường sắt cao tốc Tangier-Casablanca, tuyến cao tốc đầu tiên của châu Phi. Các kỹ sư Pháp cung cấp chuyên môn thiết kế và hỗ trợ vận hành, tập trung vào hệ thống tiết kiệm năng lượng và chịu đựng được môi trường sa mạc. Đức: Hệ thống tàu ICE (InterCity Express) nổi tiếng về an toàn và hiệu quả. Đức đã chuyển giao công nghệ tín hiệu và đường ray cho một số quốc gia khác, tập trung vào nâng cao độ ổn định và độ bền của cơ sở hạ tầng đường sắt. Nhật Bản: Hệ thống Shinkansen nổi tiếng về an toàn và đúng giờ. Nhật Bản đã chuyển giao công nghệ chủ yếu cho các nước châu Á, bao gồm Thái Lan và Ấn Độ, với sự nhấn mạnh vào khả năng chống động đất, hiệu quả năng lượng và tích hợp mạng lưới đường sắt. Hàn Quốc: Ban đầu phát triển từ chuyển giao công nghệ từ Pháp, Hàn Quốc nay đã xây dựng được hệ thống đường sắt cao tốc KTX của riêng mình. Hàn Quốc cũng bắt đầu chuyển giao công nghệ của mình cho các thị trường mới nổi, như Indonesia, tập trung vào hệ thống tiên tiến nhưng vẫn đảm bảo chi phí hợp lý. Trung Quốc: Trung Quốc phát triển nhanh chóng hệ thống đường sắt cao tốc nhờ vào chuyển giao công nghệ ban đầu từ Pháp, Đức, Nhật Bản. Hiện nay, Trung Quốc đã phát triển công nghệ trong nước và trở thành nhà xuất khẩu lớn về hệ thống đường sắt cao tốc, cung cấp lựa chọn cạnh tranh về chi phí cho các nước đang phát triển như Indonesia, Ai Cập… Tuyến đường sắt cao tốc Jakarta-Bandung, hợp tác với Trung Quốc, là dự án đầu tiên thuộc loại này ở Đông Nam Á. Chính phủ Trung Quốc cung cấp tài chính, chuyên môn kỹ thuật, bao gồm thiết kế và xây dựng. THÁI AN Chuyển giao công nghệ trong lĩnh vực đường sắt cao tốc là một quá trình phức tạp nhưng rất hiệu quả nhằm hỗ trợ phát triển hạ tầng ở các thị trường mới nổi. Tàu hỏa cao tốc TGV ở Paris, Pháp ẢNH: MARKUS MAINKA Chính phủ và các bộ ngành tạo cơ chế. Theo lãnh đạo doanh nghiệp, bên cạnh các quy định cụ thể trong gói thầu, chương trình, dự án trọng điểm, Chính phủ cần có quy định đưa vào luật liên quan đến tỷ lệ nội địa hóa, sử dụng nguyên phụ liệu trong nước. Bên cạnh đó, cần tăng tỷ lệ đặt hàng của Nhà nước để thúc đẩy sự phát triển của doanh nghiệp. Việc này ở các nước đã thực hiện. Nếu có cơ chế, doanh nghiệp Việt sẽ làm được. “Với ngành cơ khí, tôi đã đề nghị rất nhiều lần nhưng không được lắng nghe, tiền thuê đất của doanh nghiệp cơ khí phải thấp xuống. Thuế thu nhập doanh nghiệp ngành cơ khí hiện áp dụng như tất cả các ngành khác, cùng 20%/năm. Chúng ta cứ nói nhiều đến phát triển công nghiệp nền tảng, công nghiệp gốc, công nghiệp cơ bản nhưng không có bất cứ ưu đãi gì thì làm sao phát triển? Cùng đầu tư vào một khu công nghiệp nhưng doanh nghiệp cơ khí cũng giống như doanh nghiệp dệt may, xà phòng, giấy, hóa chất. Tất cả như nhau hết. Trong khi doanh nghiệp FDI trong lĩnh vực cơ khí hay là lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ vào đầu tư ở các địa phương được hưởng đủ loại ưu đãi từ thuế kéo dài nhiều năm đến đất đai và cả vay vốn. Như vậy không thể cạnh tranh được”, vị này phân tích. Chia sẻ với báo chí, ông Trần Đình Long - Chủ tịch Tập đoàn Hòa Phát cho biết, ước tính dự án đường sắt cao tốc cần khoảng 6 triệu tấn thép các loại và đây là các loại thép Việt Nam sản xuất được. Bản thân tập đoàn đã nghiên cứu về dòng sản phẩm thép ray nên việc sản xuất thép ray cho đường sắt cao tốc hoàn toàn nằm trong khả năng của doanh nghiệp, cả về số lượng cũng như chất lượng của các chủng loại thép, phù hợp với yêu cầu kỹ thuật của các gói thầu. Thép sản xuất ra sẽ được đảm bảo tiến độ giao hàng với giá cả cạnh tranh, thấp hơn giá thép nhập khẩu. Theo Chủ tịch Hòa Phát, tập đoàn đang khảo sát, đề xuất phương án đầu tư một số dự án lớn tại tỉnh Phú Yên với tổng vốn đầu tư dự kiến 86.000 tỷ đồng, trong đó có dự án Khu liên hợp sản xuất gang thép. Nhà máy này có khả năng sản xuất các thanh ray dành cho tuyến đường sắt cao tốc Bắc - Nam, đáp ứng yêu cầu kỹ thuật đặc biệt của dự án. PHẠM TUYÊN 3 xu hướng trong tương lai Khi công nghệ đường sắt cao tốc tiếp tục phát triển, các hoạt động chuyển giao công nghệ trong tương lai có khả năng tập trung vào ba lĩnh vực, gồm tính bền vững môi trường, đường sắt kỹ thuật số và thông minh, và mở rộng hợp tác với các thị trường mới nổi. Các công nghệ mới sẽ tập trung nhiều hơn vào giảm phát thải carbon, tàu tiết kiệm năng lượng và hệ thống chạy bằng năng lượng tái tạo. Nhật Bản đang nghiên cứu các đoàn tàu chạy bằng hydro, có thể được tích hợp vào các thỏa thuận chuyển giao công nghệ trong tương lai. Trong khi đó, việc tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT) và bảo trì dự đoán trong hệ thống đường sắt đang ngày càng phát triển, với các công ty châu Âu và Nhật Bản dẫn đầu trong lĩnh vực này. Chuyển giao công nghệ đường sắt cao tốc trên thế giới
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==