Phoáng sûå Chuã nhêåt 27/10/2024 5 BAOÁ TIÏNÌ PHONG PHATÁ HAN H TÊTË CA à CACÁ NGAY TRONG TUÊNÌ TÛ Â TRÛÚN G HÚPÅ CUAà BA  TRÊNÌ TÖ Ë NGA Vú ã kõch “Nhûnä g thên thïí nhiïmî àöcå ” cuaã àaoå diïnî ngûúiâ Phapá göcë Viïtå Marine Bachelot Nguyïnî , dûaå theo cêu chuyïnå vï ì cuöcå àúiâ ba â Trênì Töë Nga, mötå nanå nhên bõ phúi nhiïmî chêtë àöcå mauâ da cam trong chiïnë tranh Viïtå Nam va â cuöcå chiïnë àoiâ cöng lyá cho nhûnä g ngûúiâ cunâ g canã h ngö,å seä àûúcå Viïnå Phapá taiå Viïtå Nam va â àoanâ kõch Lumierâ e d’Aout giúiá thiïuå àïnë àöng àaoã khaná gia ã vaoâ thaná g 11 túiá àêy. Trûúcá ào,á taiå Phapá , “Nhûnä g thên thï í nhiïmî àöcå ” àa ä àûúcå cöng diïnî taiå Festival Avignon (lïî höiå sên khêuë lêu àúiâ va â nöií tiïnë g nhêtë taiå Phapá ). Chia se ã vï ì ly á do lamâ tacá phêmí nayâ , àaoå diïnî Marine Bachelot Nguyïnî cho biïtë : “Vaoâ muaâ xuên nùm 2019, töi àaä àocå cuönë “Ma Terre empoisonneeá ” (tamå dõch laâ “Manã h àêtë bõ nhiïmî àöcå cuaã töi”), tûå truyïnå cuaã ba â Trênì Tö ë Nga. Sö ë phênå àêyì biïnë cö ë cuaã ngûúiâ phu å nû ä nayâ àaä lamâ töi rêtë ênë tûúnå g va â camã àönå g. Ào á la â cêu chuyïnå cuaã mötå ngûúiâ àa ä sönë g qua suötë mötå thúiâ ky â lõch sû ã Viïtå Nam, tûâ mötå àûaá tre ã trong cuöcå chiïnë tranh gianâ h àöcå lêpå àïnë mötå chiïnë sô trong cuöcå khaná g chiïnë chönë g My,ä traiã qua thúiâ ky â qua á àö å lïn CNXH sau nùm 1975, röiì sang Phapá sinh sönë g vaoâ nhûnä g nùm 1990. Giönë g nhû hanâ g triïuå ngûúiâ dên khacá bõ nhiïmî chêtë àöcå da cam trong chiïnë tranh Viïtå Nam, ú ã tuöií nghó hûu, baâ nhênå thûcá àûúcå göcë rï î cuaã cacá vênë àï ì sûcá khoeã cuaã mònh va â àa ä tiïnë hanâ h mötå cuöcå àêuë tranh mang tñnh lõch sû:ã Ba â kiïnå 14 cöng ty hoaá chêtë nöng nghiïpå cuaã My,ä àoiâ ho å phaiã chõu tracá h nhiïmå vï ì viïcå sanã xuêtë chêtë àöcå gêy ra ö nhiïmî àêtë vaâ anã h hûúnã g àïnë sûcá khoeã con ngûúiâ qua nhiïuì thï ë hï.å Ba â yïu cêuì böiì thûúnâ g cho banã thên vaâ cho cacá nanå nhên chêtë àöcå da cam khacá . Sû å phanã khaná g cuaã ngûúiâ phu å nûä nayâ , trong suötë ca ã cuöcå àúiâ , àï í chönë g laiå cacá thï ë lûcå thûcå dên, àïë quöcë va â tû banã , àöië vúiá töi, àoá la â mötå mêuî mûcå . Tiïuí sû ã va â cacá cuöcå àêuë tranh cuaã baâ giupá chuná g ta co á thï í tiïpë cênå vúiá cacá trang cú banã cuaã lõch sûã àûúng àaiå , trong sûå àan xen cuaã cacá phûúng diïnå chñnh trõ, kinh tï,ë con ngûúiâ vaâ hï å sinh thaiá . Vúiá sû å can thiïpå cuaã Myä vaoâ Viïtå Nam, vuå diïtå chunã g sinh thaiá àûúcå coi la â àêuì tiïn trong lõch sûã àa ä xayã ra: mötå töiå acá chönë g laiå sû å sönë g, gúiå laiå cacá hoatå àönå g tanâ pha á khacá trong quaá khû á va â hiïnå taiå ”. Vú ã kõch chó coá mötå diïnî viïn laâ Angelá ica Kiyomi Tisseyre-Sekine àan xen vúiá cacá phênì trònh diïnî , vùn banã , video, taiá hiïnå cuöcå chiïnë tranh maâ con ngûúiâ Viïtå Nam, àêtë nûúcá Viïtå Nam àa ä traiã qua thöng qua cuöcå àúiâ baâ Trênì Tö ë Nga. “Nhûnä g thên thïí nhiïmî àöcå ” àûúcå kï í ú ã ngöi thûá nhêtë , taiá hiïnå nhiïuì möcë thúiâ gian, àöå tuöií khacá nhau vaâ cho khaná gia ã thêyë àûúcå sû å khacá biïtå cuaã tûnâ g thúiâ ky.â Khi tham gia vúã kõch nayâ , Angelá ica co á cunâ g àö å tuöií vúiá nhên vêtå Trênì Tö ë Nga khi baâ la â chiïnë sô ú ã vunâ g du kñch, cunâ g àö å tuöií vúiá rêtë nhiïuì thanh niïn cunâ g ba â gia nhêpå Höiå nanå nhên chêtë àöcå da cam/ dioxin Viïtå Nam. “Tiïuí sû ã va â cuöcå chiïnë phapá ly á cuaã ba â Trênì Tö ë Nga la â chu ã àï ì cuaã nhiïuì baiâ baoá cunä g nhû mötå sö ë video hay phim taiâ liïuå gênì àêy. Vúiá tû cacá h la â àaoå diïnî , mucå tiïu cuaã töi la â taoå ra mötå manâ àöcå thoaiå truyïnì camã va â àöcå àaoá , taiá hiïnå xuyïn suötë cacá thúiâ ky,â taoå ra cêuì nöië va â nhûnä g àiïuì bêtë ngú:â àiïuì khiïnë töi quan têm khöng phaiã la â bö å phim tiïuí sû ã àûúcå thênì thaná h hoaá ma â la â cacá h cú thïí vaâ têm hönì cuaã ngûúiâ phu å nû ä nayâ se ä kï í cêu chuyïnå cho khaná gia.ã Lamâ thïë naoâ ma â lõch sû ã va â thï ë giúiá laiå chayã trong cú thïí êyë , trong tûnâ g tï ë baoâ va â ca ã trong trñ tûúnã g tûúnå g cuaã ba”â , biïn kõch, àaoå diïnî Marine Bachelot Nguyïnî noiá thïm. CUÖCÅ CHIÏNË KHÖNG DÏÎ DAN G Cacá h àêy 10 nùm, baâ Trênì Tö ë Nga, cöng dên Phapá göcë Viïtå , la â nanå nhên chêtë àöcå da cam àaä àï å àún kiïnå taiå Toaâ aná Evry ú ã Paris, nhùmç buöcå Dow Chemical, Monsanto, Thomson Hayward, Hercules, Uniroyal, Diamond Shamrock, Occidental Chemical Corporation… töní g cönå g 26 cöng ty hoaá chêtë My ä phaiã chõu tracá h nhiïmå vï ì viïcå sanã xuêtë , cung cêpë chêtë àöcå hoaá hocå trong chiïnë tranh do Myä tiïnë hanâ h ú ã Viïtå Nam. Sau nhûnä g vu å sapá nhêpå va â àöií tïn kïí tû â ào,á vênî conâ 14 cöng ty bõ truy töë trûúcá cöng lyá Phapá . Theo ûúcá tñnh, tû â nùm 1961 àïnë 1971, phña Myä àa ä sû ã dunå g gênì 80 triïuå lñt chêtë àöcå hoaá hocå , 61% töní g sö ë ào á la â chêtë àöcå da cam, chûaá 366kg dioxin àïí raiã lïn rêtë nhiïuì caná h rûnâ g va â manã h àêtë ú ã Viïtå Nam gêy ra thamã hoaå khunã g khiïpë àöië vúiá möi trûúnâ g va â sûcá khoeã con ngûúiâ . Thaná g 4/2014, Toaâ Evry múã phiïn xetá xû ã àêuì tiïn. Tûâ nùm 2014 àïnë nùm 2020, àaä co á 19 phiïn toaâ thu ã tucå . Ngayâ 10/5/2021, Toaâ Àaiå hònh Evry coá kïtë qua ã tra ã lúiâ Phiïn tranh tunå g ngayâ 25/01/2021 giûaä cacá luêtå sû àaiå diïnå cho ba â Trênì Tö ë Nga va â cacá luêtå sû àaiå diïnå cho 14 cöng ty hoaá chêtë My.ä Toaâ khöng chêpë nhênå vu å kiïnå cuaã ba â Trênì Tö ë Nga vúiá phaná quyïtë : “Toaâ khöng co á thêmí quyïnì xetá xû ã do liïn quan túiá hanâ h àönå g cuaã Chñnh phuã My”ä . Thêtë vonå g, nhûng baâ Trênì Tö ë Nga vênî tiïpë tucå àï å àún kiïnå . Ngayâ 7/5/2024, Toaâ phucá thêmí Paris múã Phiïn àiïuì trênì vu å kiïnå cuaã ba â Trênì Tö ë Nga. Trûúcá thïmì sû å kiïnå nayâ , nhiïuì tö í chûcá , àoanâ thï,í … àa ä biïuí tònh rêmì röå taiå Paris, unã g hö å vu å kiïnå cuaã ba.â Ngayâ 22/8/2024, Toaâ phucá thêmí Paris àaä àûa ra phaná quyïtë bacá bo ã vu å kiïnå cuaã ba â Trênì Tö ë Nga àöië vúiá cacá têpå àoanâ hoaá chêtë My ä àa ä sanã xuêtë , cung cêpë chêtë àöcå da cam/dioxin cho quên àöiå nûúcá nayâ àï í sû ã dunå g trong chiïnë tranh Viïtå Nam. Phaná quyïtë nayâ àa ä gêy ra nhiïuì tranh caiä va â phanã ûná g traiá chiïuì . Mùcå du â toaâ aná àa ä dûaå vaoâ cacá quy àõnh quöcë tï ë àï í baoã vï å cacá cöng ty hoaá chêtë My ä khoiã tracá h nhiïmå phapá ly.á Tuy nhiïn, nhiïuì ngûúiâ cho rùnç g viïcå apá dunå g cacá quy àõnh nayâ trong trûúnâ g húpå nayâ la â khöng phuâ húpå , búiã vò hêuå qua ã cuaã chêtë àöcå da cam/dioxin laâ quaá nghiïm tronå g va â keoá daiâ . Ba â Nga cho biïtë : “Töi seä khöng buöng tay maâ tiïpë tucå theo àuöií vu å kiïnå ”. Cacá luêtå sû cuaã ba â Trênì Tö ë Nga cunä g bayâ to ã quyïtë têm tiïpë tucå àönì g hanâ h cunâ g ba:â “Cuöcå chiïnë cuaã chuná g töi thûcå hiïnå khöng kïtë thucá vúiá quyïtë àõnh nayâ . Chuná g töi seä khaná g caoá lïn toaâ giamá àöcë thêmí ”. Theo luêtå sû Nguyïnî Trênì Trung Hiïuë : “Vu å kiïnå cuaã ba â Trênì Tö ë Nga khöng phaiã la â trûúnâ g húpå duy nhêtë trïn thïë giúiá liïn quan àïnë viïcå cacá cöng ty àa quöcë gia bõ kiïnå vò nhûnä g hêuå qua ã nghiïm tronå g do sanã phêmí cuaã ho å gêy ra, àùcå biïtå la â trong lônh vûcå hoaá chêtë . Trûúcá ào,á vu å bï böië nûúcá bêní ú ã Flint (bang Michigan) cunä g tûnâ g gêy chênë àönå g dû luênå höiì 2016. Hay la â vu å kiïnå cuaã rêtë nhiïuì ca á nhên, cönå g àönì g àöië vúiá Cöng ty Monsanto cuaã My ä (nay àöií tïn thanâ h Cöng ty Solutia) keoá daiâ suötë tû â nhûnä g nùm 80 cuaã thï ë ky ã trûúcá cho àïnë nay. Kho á khùn lúná nhêtë cuaã cacá vuå kiïnå liïn quan àïnë chêtë àöcå hoaá hocå la â thúiâ gian keoá daiâ , co á khi lïn àïnë hanâ g thêpå ky,ã do quy trònh töë tunå g phûcá tapå va â cacá cöng ty bõ kiïnå thûúnâ g sû ã dunå g nhiïuì biïnå phapá phapá ly á àï í trò hoanä . Àï í thùnæ g kiïnå , cacá nanå nhên phaiã chûná g minh àûúcå mötå cacá h ro ä ranâ g rùnç g bïnå h têtå cuaã ho å co á liïn quan trûcå tiïpë àïnë viïcå tiïpë xucá vúiá chêtë àöcå hoaá hocå , àêy thûúnâ g la â mötå qua á trònh khoá khùn va â àoiâ hoiã nhiïuì bùnç g chûná g khoa hocå . Mötå raoâ canã lúná nûaä la â quyïnì miïnî trû.â Nhiïuì cöng ty lúná thûúnâ g co á cacá quy àõnh phapá ly á baoã vï å ho å khoiã tracá h nhiïmå phapá ly,á àùcå biïtå la â khi hoatå àönå g ú ã cacá quöcë gia co á quy àõnh phapá luêtå lonã g leoã . Chûa kï,í cacá vu å kiïnå nayâ thûúnâ g rêtë tönë kemá , àoiâ hoiã cacá nanå nhên phaiã co á àu ã taiâ chñnh àïí thuï luêtå sû va â cacá chuyïn gia khacá ”. Cunä g theo luêtå sû Hiïuë , mùcå du â àöië mùtå vúiá nhiïuì kho á khùn, cacá vu å kiïnå nayâ vênî co á y á nghôa rêtë lúná trong viïcå giupá nêng cao nhênå thûcá cuaã cönå g àönì g vï ì nhûnä g nguy haiå cuaã chêtë àöcå hoaá hocå va â têmì quan tronå g cuaã viïcå baoã vï å möi trûúnâ g. Trûúnâ g húpå cacá vu å kiïnå thanâ h cöng coá thï í dênî àïnë nhûnä g thay àöií trong chñnh sacá h va â phapá luêtå , giupá baoã vï å tötë hún cho sûcá khoeã cuaã con ngûúiâ va â möi trûúnâ g. n [ HANÅ H ÀÖ Î ] Ba â Trênì Tö ë Nga tra ã lúiâ phonã g vênë sau phaná quyïtë cuaã Toaâ phucá thêmí Paris “Nhûnä g thên thïí nhiïmî àöcå ” lïn tiïnë g Ba â Nga va â àaoå diïnî Marine (ngoaiâ cunâ g bïn traiá ) trong buöií cöng diïnî “Nhûnä g thên thïí nhiïmî àöcå ” Diïnî viïn Angelá ica-Kiyomi Tisseyre-Seká ine á trong vai baâ Trênì Tö ë Nga “Nhûnä g thên thïí nhiïmî àöcå ” chñnh thûcá cöng diïnî töië 5/11, taiå sên khêuë IDECAF, thanâ h phö ë Höì Chñ Minh; töië 9/11, taiå Nhaâ hatá Tuönì g Nguyïnî Hiïní Dônh, Àaâ Nùné g va â töië 15/11, taiå Trûúnâ g Phapá quöcë tïë Alexandre Yesin, Long Biïn, Ha â Nöiå . Gênì àêy nhêtë , ngayâ 22/8, Toaâ phucá thêmí Paris àaä ra phaná quyïtë bacá bo ã vu å kiïnå cuaã ba â Trênì Tö ë Nga àöië vúiá cacá têpå àoanâ hoaá chêtë Myä àa ä sanã xuêtë , cung cêpë chêtë àöcå da cam/ dioxin cho quên àöiå nûúcá nayâ àï í sûã dunå g trong chiïnë tranh úã Viïtå Nam. Thò úã mötå chiïuì kñch khacá , ba â Trênì Tö ë Nga va â cuöcå chiïnë àoiâ cöng lyá cho nanå nhên chêtë àöcå da cam Viïtå Nam àa ä trúã thanâ h camã hûná g cho cacá nghï å sy ä Phapá danâ dûnå g vú ã kõch “Nhûnä g thên thïí nhiïmî àöcå .”
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==