màu thời gian, ôn lại câu chuyện của cha ông họ. Đầu năm 1944, cơ sở in tài liệu của cách mạng chuyển từ phường Lương Yên về nhà cụ Vương Văn Tịch ở Bát Tràng để đảm bảo bí mật. Người thợ in lúc đó là đồng chí Văn Lang (Nguyễn Văn Hàm) không biết nhạc. Bản in Tiền quân ca bị sai nhiều chỗ, không khớp được nhạc và lời. Vì vậy, đồng chí Vũ Quý (Xứ ủy Bắc Kỳ) đã bàn với đồng chí Nguyễn Thế Cát phụ trách nhà in - đưa tác giả về cơ sở in ở Làng Bát Tràng để trực tiếp chép bài Tiến quân ca lên hòn đá in. Vào một buổi chiều muộn mùa đông năm 1944, Văn Cao được đồng chí Phí Văn Bái bắt liên lạc từ căn gác 45 Nguyễn Thượng Hiền về làng cổ Bát Tràng. Hai người gọi cút rượu và đĩa thức ăn nhỏ, đợi trời tối hẳn, lên thuyền xuôi sông Hồng từ bến Chương Dương về Bát Tràng. Đến nơi, Văn Cao được một người cầm một chiếc đó đến đón, họ giả làm người đi đơm cá đêm để vào làng… MAI NÀY RA SAO? Ngôi nhà của cha con cụ Tịch, cụ Táo, từ ngày được ông Nguyên chăm sóc cẩn thận, còn khá nguyên vẹn (cụ Táo mất năm 1976). Nhà chính làm nơi thờ gia tộc họ Vương. Sau khi nhận lại nhà, gia đình ông Nguyên cũng không ở đây, ông chỉ chạy qua thăm nom, hương khói cho cha và ông nội. Nhà ngang liền kề phía trong - nơi có căn gác đặt cơ sở in bí mật Phan Chu Trinh được ông Nguyên cho một người thợ vẽ làm cho các lò gốm trong làng ở trọ. Tầng dưới có khu bếp, vệ sinh, nơi làm việc của người thợ vẽ. Những khi rảnh rỗi, ông Nguyên lại cùng người thợ vẽ viết thư pháp. Ông Nguyên dẫn chúng tôi lên “cơ sở in bí mật” bằng chiếc thang gỗ ọp ẹp. Căn gác chục mét vuông, tối và ẩm mốc, có hai ô cửa nhỏ để lấy ánh sáng và thoát hiểm khi có động. Đúng 80 năm trước, nhạc sỹ Văn Cao cùng người thợ in bí mật làm việc, in báo Độc lập và Tiến quân ca ở đây! Nhạc sỹ Văn Thao bồi hồi kể lại hồi ức của cha ông: Trong thời gian in bài Tiến quân ca, Văn Cao và người thợ in chỉ ở trên gác. Cơm nước có người đưa lên. Đứng trên căn gác ẩm thấp chật chội, ông Nguyên chợt húng hắng ho, khó thở... Mấy năm nay sức khỏe ông không tốt. Tôi chạnh nghĩ, sau này, ai sẽ thay ông Nguyên trông nom ngôi nhà số 5 ngõ 19 làng Bát Tràng - Nhà cụ Vương Văn Tịch, nơi in bài Tiến quân ca - Quốc ca của Việt Nam? NGUYỄN MINH TUẤN Cổng nhà cụ Vương Văn Tịch có gắn biển di tích Cách mạng kháng chiến Nhà cụ Vương Văn Tịch Phiến đá in Tiến quân ca Trong số những hiện vật có liên quan đến bài Tiến quân ca, Bảo tàng Cách mạng còn giữ được số báo Việt Nam Độc Lập đầu tiên (Của cơ quan tuyên truyền Việt Minh Cao - Bắc - Lạng) có in bài Tiến quân ca. Nhưng đấy không phải bản Tiến quân ca đầu tiên được in trên báo Độc Lập do chính tay nhạc sỹ Văn Cao và người thợ in khắc chữ tại cơ sở in ở làng Bát Tràng vào mùa đông cuối năm 1944. Bảo tàng lưu giữ được phiến đá đã dùng khắc in bài Tiến quân ca đầu tiên trên báo Độc Lập. Phiến đá này được mài phẳng, rộng chừng 1/2m2. Sau khi in xong Tiến quân ca, phiến đá này được cất giấu rất cẩn thận. Năm 1955, đồng chí Nguyễn Thế Cát, người phụ trách nhà in bí mật đã về làng Bát Tràng đến nhà cụ Táo tìm lại được hòn đá dưới ao mang về tặng cho Bảo tàng Cách mạng. 7 Sau kháng chiến chống Pháp, từ chiến khu Việt Bắc trở về Hà Nội, nhạc sỹ Văn Cao không ở nhà được phân mà cùng gia đình chuyển đến thuê nhà sống tại 108 Yết Kiêu. Từ đây đến căn gác nhỏ ở số 45 phố Nguyễn Thượng Hiền chỉ vài bước chân. Nơi ấy có nhiều kỷ niệm thời hoạt động của Văn Cao và các đồng chí trước và trong những ngày cách mạng tháng Tám sục sôi. Những ngày ấy, ông đã được gặp Vũ Quý, được giao nhiệm vụ làm một bài hát cho các chiến sỹ cách mạng. Văn Cao cũng là người phụ trách đội Danh dự Việt Minh (đội trừ gian), bảo vệ cho Việt Minh diễn thuyết ở chợ Hàng Da, góp phần biến cuộc mít tinh ngày 17/8/1945 tại Nhà hát Lớn ủng hộ chính phủ Trần Trọng Kim thành cuộc mít tinh của ta. Người diễn thuyết là bà Nguyễn Khoa Diệu Hồng. Hôm ấy, trong hào khí sục sôi của bài Tiến quân ca, lần đầu tiên nhân dân Hà Nội được nhìn thấy lá cờ đỏ sao vàng tung bay trên mặt tiền của Nhà hát Lớn. Trong những năm cuối đời, Văn Cao thường cùng vài người bạn cũ đến đối ẩm ở một quán rượu gần rạp xiếc, ôn lại những kỷ niệm xưa. Mỗi lần đi qua căn gác 45 Nguyễn Thượng Hiền ông đều dừng lại thật lâu, bồi hồi xúc động nói với bạn: “Ngôi nhà này có nhiều kỷ niệm với mình, mình đã sống ở đây từ năm 1944 đến ngày Toàn quốc kháng chiến…Có một đêm, thèm thuốc lào quá, không có lửa, ngó xuống thấy một chiếc xe có treo chiếc đèn chai, đỗ dưới đường. Mình chạy xuống xin lửa để hút thuốc, ai ngờ dưới mảnh chiếu rách, mấy cái chân người chết thò ra, hãi quá cả đêm không ngủ được. Bài Chiếc xe xác qua phường Dạ Lạc ra đời đêm đó… Thế rồi mình gặp Vũ Quý. Mình đâu có ngờ bài Tiến quân ca lại được chọn làm Quốc ca - Văn Cao trầm ngâm và lặng đi giây lát-Anh Vũ Quý đã hi sinh trên đường lên chiến khu trước ngày Cách mạng tháng Tám có mấy hôm…”. Văn Cao kể lại hồi ức mùa đông năm 1944: “Khung cảnh ở đây chẳng có gì đặc biệt. Đấy là một căn gác nhỏ, chỉ rộng vài mét vuông, chẳng có đồ đạc gì ngoài một cái bàn làm việc đã cũ đặt bên ô cửa sổ nhỏ mở ra đường, bên kia là mấy hàng cây và một khoảng trời xám…”. Một buổi sáng cuối tháng 8/2024, tôi đến thăm lại ngôi nhà ở 45 Nguyễn Thượng Hiền. Ngôi nhà lịch sử ấy đã trở thành một quán hàng ăn bình dân từ mấy chục năm nay. Đã 80 năm trôi qua kể từ khi Văn Cao viết Tiến quân ca, căn nhà 45 Nguyễn Thượng Hiền vẫn còn đó nhưng đã xây sửa lại. Phố phường ở đây đã khác xưa nhiều, không còn “Căn gác cũ, ọp ẹp với chiếc cửa xộc xệch mở ra đường. Bên kia là mấy hàng cây và một khoảng trời xám…”. Người chủ nhà mở quán ăn bình dân, bán cơm trưa. Nơi ra đời Tiến Quân Ca/ Quốc Ca - ngôi nhà 45 Nguyễn Thượng Hiền là di tích lịch sử trong Cách mạng tháng Tám hào hùng của dân tộc ta. Nơi đây, thời gian có bao giờ lãng quên? N.P. THÚY Bài Tiến quân ca được nhạc sỹ Văn Cao sáng tác tại căn gác số 171 phố Mongrant - bây giờ là 45 Nguyễn Thượng Hiền (Hà Nội). Căn gác ấy giờ ra sao? Nhạc sỹ Văn Cao Nhà 45 Nguyễn Thượng Hiền chụp tháng 8/2004 (trái) và tháng 8/2024 ẢNH: NGUYỄN TUẤN Nhớ nơi ra đời Tiến quân ca CHÀO MỪNG QUỐC KHÁNH 2/9 Tại nhà cụ Vương Văn Tịch, ông Nguyên còn chỉ cho chúng tôi cửa căn hầm bí mật dưới nền bếp. Hầm thông ra bên ngoài thoát hiểm. Hầm bị ngập nước và chưa có khảo sát cụ thể. Giếng trong nhà cụ, nơi từng giấu tài liệu bí mật, cũng không còn. n Số 244+245+246+247
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==