14 KHOA GIÁO Sau khi kết thúc lễ kỉ niệm 50 năm Việt Nam tham gia Olympic Toán học quốc tế (IMO), tôi gọi điện nói chuyện với TS Lê Bá Khánh Trình. Bài giải của cựu thành viên IMO Lê Bá Khánh Trình năm 1979 được trao giải đặc biệt trở thành một câu đố trong hoạt động của sự kiện. TS Trình không chia sẻ về lời giải bài toán giúp ông ghi danh đất nước Việt Nam vào lịch sử IMO mà kể về cuộc hội ngộ bất ngờ sau 40 năm trên đất nước Anh với GS Tony Gardiner, vị giám khảo trong kì thi năm 1979. Năm 2019, GS Tony Gardiner đã nhiều tuổi nhưng vẫn tham gia chấm hình học ở bài 2. Còn cậu học sinh 17 tuổi ngày ấy đã là vị phó Trưởng đoàn Việt Nam tham dự IMO. GS Tony nghe nói có đoàn Việt Nam, liền hỏi thăm và được biết người được trao giải thưởng đặc biệt năm 1979 tham gia dẫn đoàn. “Tôi cũng không ngờ gặp được ông ấy, bởi bối cảnh gặp nhau là khi đó tôi đi chấm thi. GS Tony Gardiner có thể biết đoàn Việt Nam sẽ đi qua khu vực đó nên đã đứng lại ở trước phòng chấm và chờ. Và có thể ông thấy tôi là người lớn tuổi nhất trong đoàn nên đã đến gặp tôi”, TS Lê Bá Khánh Trình nhớ lại. Hai người từng là giám khảo - thí sinh, giờ tóc đã điểm bạc cùng ôn lại chuyện ngày xưa. GS Tony chia sẻ năm 1979, ông chưa biết Việt Nam là quốc gia nào đến khi cầm bài của thí sinh Lê Bá Khánh Trình. Ngày đó ban giám khảo đã tính hết các nước cho lời giải bài hình. Khi xem một lời giải quá ngắn, ban giám khảo đều cười và nói rằng chắc chắn lời giải sai. Ai cũng nghĩ chắc là học sinh này làm bậy làm bạ. Nhưng sau khi xem kĩ, họ bất ngờ và dần hiểu rằng không thể tìm ra chỗ sai. Điều mà ông ấy ấn tượng và nhớ nhất là lời giải bài toán đó. Khi ấy GS Tony Gardiner là một thành viên trong nhóm chấm hình học. Và sau khi kiểm tra kĩ ông đã đề xuất trao giải đặc biệt cho lời giải này. Năm nay, TS Trình có cơ hội quay lại Anh cùng đội tuyển IMO Việt Nam mang theo hi vọng sẽ được gặp lại GS Tony, bởi một con người nhiệt huyết như thế sẽ tiếp tục tham gia chấm thi. Nhưng đến nơi, ông nhận được tin GS Tony đã mất hồi đầu năm. Buồn và hụt hẫng ập đến trong ông, cuộc gặp gỡ sau 40 năm trở thành cuộc gặp cuối cùng. Ông đi lại hành lang nơi có phòng chấm, mọi thứ vẫn y nguyên như năm 2019 chỉ khác là người xưa không còn. Trong đoàn IMO, TS Trình luôn giống một “mụ gà mái mẹ” luôn xòe lông xòe cánh bảo vệ đàn con, bình thường kiệm lời, nhưng khi quyền lợi bài thi của học sinh bị ảnh hưởng, có lẽ không ai trong đoàn “cãi” ban giám khảo “hăng” bằng ông. Ông chăm chút, lo ăn, lo mặc, nhắc nhở các em học sinh khi ở xứ lạ. Ông luôn dạy học trò của mình khi đã ra nước ngoài thi đấu, nhất quyết không được tự ti, yếu thế mà luôn sẵn sàng đón thời cơ để bứt phá đi lên. TS Lê Bá Khánh Trình được tôn vinh là cậu bé vàng Toán học Việt Nam. Ở IMO 1979, cậu đạt điểm tuyệt đối 40/40, nhận giải đặc biệt cho thí sinh có lời giải đẹp. 50 mùa IMO đã qua, Lê Bá Khánh Trình vẫn là thí sinh duy nhất của Việt Nam giành được giải thưởng này. Học ĐH và tiến sĩ tại Nga, sau đó, trở về Việt Nam làm việc. TS Lê Bá Khánh Trình cũng không chọn hướng nghiên cứu Toán học mà chọn nghề dạy học. Ông giáo Trình luôn làm với tinh thần trách nhiệm, nhiệt huyết và đầy cảm hứng. 40 năm học tập, sống và làm việc với TS Lê Bá Khánh Trình, TS Trần Nam Dũng, Phó Hiệu trưởng Trường Phổ thông Năng khiếu, ĐH Quốc gia TPHCM chia sẻ TS Trình ít viết bài, nhưng đã viết thì là tuyệt phẩm. “Hình học tĩnh và động” của ông viết năm 2008 cho đến nay vẫn là bài viết kinh điển về phép biến hình trong Toán học. Mỗi mùa giải IMO đi qua hay mỗi năm tốt nghiệp, TS Lê Bá Khánh Trình đều mong học trò của mình ai say mê sẽ theo Toán học để phát triển, còn ai không đủ đam mê, có thể sử dụng phương pháp tư duy của Toán để giải quyết vấn đề ở các ngành học khác. Đấy cũng là niềm vui nho nhỏ của ông. CHỌN ĐƯỜNG ĐI PHÙ HỢP Nói về các nhà Toán học Việt Nam không thể không kể đến GS Ngô Bảo Châu, ĐH Chicago, Mỹ. GS Ngô Bảo Châu là người Việt Nam đầu tiên và duy nhất cho đến thời điểm hiện tại giành giải thưởng Fields (được coi là giải Nobel về Toán học). Ông cũng từng 2 lần tham gia IMO và đều giành Huy chương Vàng, trong đó có 1 lần đạt điểm tuyệt đối 40/40. GS Ngô Bảo Châu từng bày tỏ lo lắng khi Việt Nam với hơn 400 trường ĐH nhưng chỉ có khoảng 5 khoa Toán hoạt động một cách đúng nghĩa, có nhiều sinh viên theo học. Theo GS Ngô Bảo Châu, việc dạy Toán hiện nay có rất nhiều vấn đề. Trong đó, cơ bản nhất là việc dạy chưa bắt nhịp với tốc độ phát triển của xã hội. GS Ngô Bảo Châu đề xuất cần phải nghiên cứu thay đổi giáo trình dạy Toán để đáp ứng yêu cầu, tập trung vào việc dạy những vấn đề cần thiết. Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Hoàng Minh Sơn chia sẻ, Bộ luôn đề cao vai trò môn Toán, từ phổ thông đến đào tạo ĐH, sau ĐH, nghiên cứu. Tuy nhiên, thực tế đâu đó trong trường ĐH, ở một số ngành, lĩnh vực có sự coi nhẹ đối với môn học này. Việc giảng dạy Toán ngay trong nhiều trường kĩ thuật cũng giảm tính hấp dẫn… Ông Sơn nêu một thông tin mà theo ông là đáng buồn khi tỉ lệ học sinh trường THPT chuyên chọn các ngành đào tạo STEM (Khoa học, Kĩ thuật, Công nghệ, Toán) ở ĐH chỉ hơn 25,6% trong khi trung bình toàn quốc là hơn 31%... Để duy trì, nâng cao thành tích của đội tuyển Toán Việt Nam, thúc đẩy dạy học Toán, theo Thứ trưởng Sơn, phải bắt đầu từ phổ thông từ đó nghiên cứu mới tốt hơn ở ĐH. Đối với việc thu hút các nhà Toán học người Việt đang làm việc tại nước ngoài về nước làm việc cần thêm thời gian hoàn thiện chính sách nhưng việc này các trường ĐH có thể triển khai luôn vì có cơ chế tự chủ. GS Ngô Bảo Châu cho rằng đào tạo nhân lực cho trí tuệ nhân tạo, bán dẫn đang được nói rất nhiều. Nhưng làm sao có thể làm chủ được nếu như thời lượng các môn Toán và có lẽ nhiều môn học cơ bản khác bị cắt giảm, cả ở bậc phổ thông lẫn ĐH? “Trong thời đại bùng nổ công nghệ, tôi cho rằng cần tránh nhồi nhét thêm những kiến thức mới, mà cần trở về với những nền tảng cơ bản, với những nguyên tắc lập luận, tư duy cơ bản”, GS Ngô Bảo Châu nói, đồng thời cho rằng đầu tư cho Toán học, IMO, học sinh giỏi là đầu tư xứng đáng cho tương lai về phát triển KH-CN của đất nước. NGHIÊM HUÊ “Một lứa ngang trời” chúng tôi luôn coi Toán học là “đài thiêng” trong các môn khoa học cơ bản. Các nhà Toán học luôn ở một tầm cao và có một sự nghiêm cẩn mà những ngành khác không bao giờ có được. 6 học sinh Việt Nam tham gia IMO năm 2024. TS Lê Bá Khánh Trình (ngoài cùng bên trái) là Phó đoàn ẢNH: MOET Phạm Kim Hùng, nhà sáng lập & CEO Base Inc - nền tảng SaaS (Softwareas-a-Service), chủ nhân 1 tấm Huy chương Vàng, 1 tấm Huy chương Bạc IMO năm 2024, 2025, cho hay, quay trở lại Việt Nam sau khi tốt nghiệp ĐH Stanford bắt đầu từ số 0 là một lựa chọn khó khăn. Toán học luôn mong muốn có được đáp số tuyệt đối, còn làm kinh doanh, có vô số số ẩn, chọn lời giải nào, làm thế nào chọn được bài toán đúng. Hùng mất 7 năm để lựa chọn được bài toán đúng cho mình. Giá trị lớn nhất khi học Toán là có sự kiên trì. Đẹp - trong sáng là 2 từ Hùng thích nhất khi học Toán. Hùng có cơ hội để tìm sự trong sáng trong cuộc sống hằng ngày. Bằng một cách nào đó, cuối cùng Hùng vẫn gắn rất chặt với IMO ngày xưa. “Đài thiêng” một thuở, bây giờ… GS Ngô Bảo Châu TS Lê Bá Khánh Trình trò chuyện cùng GS Tony Gardiner tại cuộc hội ngộ 40 n SÕ 244+245+246+247
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==