Tiền Phong số 189

Chuã nhêåt 7/7/2024 Phoáng sûå “ÀÖÅC BANà ” CUAà SÖNG TRA KHUÁC Tû â cao nguyïn Àak Tú Rön (Kon Tum) con nûúcá chayã vï ì àõa phênå Quanã g Ngaiä húpå lûu tû â 4 con söng nho ã la â söng Tang, söng Xaâ Lo,â söng Re va â söng Rin chayã qua cacá huyïnå Sún Ha,â Sún Tõnh, Tû Nghôa vaâ TP Quanã g Ngaiä trûúcá khi àö í ra Biïní Àöng, qua Cûaã Àaiå àï í hònh thanâ h nïn donâ g Tra â Khucá . Khöng nhû bao con söng khacá cuönì cuönå àûa nûúcá vï ì xuöi, söng Tra â chayã gêpë khucá uönë lûúnå qua tûnâ g ngonå nuiá , xomá lanâ g. Trûúcá khi nhêpå vaoâ Biïní Àöng, donâ g söng haoâ sanã nayâ khöng quïn àïí laiå hai bú â cuaã no á àiïpå trunâ g nhûnä g caná h àönì g mauâ múä phu â sa. Ngoaiâ viïcå böiì àùpæ thûúnâ g niïn mötå lûúnå g phu â sa rêtë lúná , donâ g söng Traâ conâ dêng tùnå g cho cû dên ven söng nhûnä g sanã vêtå khöng núi naoâ co.á Ào á la â nhûnä g chu á ca á bönë g chó to bùnç g àêuì àuaä co á mötå hûúng võ rêtë riïng. Nhûng coá le ä àùcå biïtå hún ca ã laâ con don, loaiâ haiã sanã “àöcå banã ” cuaã söng Traâ ma â khöng mötå donâ g söng naoâ ú ã miïnì Trung coá àûúcå . Khi nhûnä g trênå lu ä cuöië cunâ g ú ã miïnì Trung vûaâ dûtá thò ào á cunä g laâ thúiâ àiïmí “höiì hûúng” cuaã mötå sö ë loaiâ thuyã sanã ú ã söng Traâ sau nhûnä g trênå cuönì g lûu phaiã ài laná h nanå núi bú â tre göcë ra å àï í traná h tai ûúng bõ nûúcá lu ä cuönë phùng ra biïní . Donâ g söng chútå hiïnì lanâ h nhû chûa tûnâ g biïtë mònh àaä tûnâ g gêy bao thamã canã h suötë mötå muaâ lu ä dû.ä Cunâ g vúiá nhûnä g baiä catá vanâ g ûúm ma â donâ g söng kõp àïí laiå hai bú,â “phênë hûúng” cuaã cacá loaiâ thaoã möcå núi thûúnå g nguönì cunä g àa ä kõp lùnæ g laiå núi cuöië donâ g söng. Àoá laâ nguönì thûcá ùn vö tênå cuaã loaiâ don. Chuná g vuiâ mònh sêu trong catá àïí tênå hûúnã g nhûnä g “sanã vêtå ” ma â donâ g söng àï í laiå núi cuöië nguönì . Chñnh nguönì thûcá ùn àùcå biïtå tû â “phênë hûúng” cuaã cacá loaiâ thaoã möcå núi dayä Trûúnâ g Sún àaä lamâ nïn hûúng võ cuaã con don. Rêtë kho á ly á giaiã vò sao têtë ca ã cacá con söng úã miïnì Trung àïuì co á àùcå àiïmí , möi trûúnâ g sönë g giönë g nhau nhûng ú ã söng Traâ laiå xuêtë hiïnå con don ma â nhûnä g donâ g söng khacá laiå khöng co.á Khi viïtë vï ì donâ g söng Tra,â nha â thú Thanh Thaoã co á cêu thú: “Laâ con don töi úã söng Tra”â … Àuná g la â chó söng Traâ múiá mang trong lonâ g mötå loaiâ nhuyïnî thï í àùcå biïtå nayâ maâ chùnè g núi naoâ co á àûúcå . DÊMÌ MÒNH CAO DON Nhûnä g ngayâ àêuì thaná g 7, dûúiá caiá nùnæ g thiïu àötë cuaã miïnì Trung, úã cuöië donâ g söng Traâ mïnh möng laâ hònh anã h nhûnä g ngûúiâ àanâ öng, àanâ ba â àang hò hucå caoâ don vúiá khuön mùtå khùcæ khö,í da àen samå , àöiå chiïcë noná la á rönå g vanâ h àï í che bútá caiá nùnæ g. Dunå g cu å cuaã mötå ngûúiâ caoâ don gömì mötå caiá nhuiä , hai chiïcë rö,í mötå ghe nhöm vaâ mötå bao taiã nho.ã Ho å thûcá dêyå trûúcá 5h saná g, chuêní bõ cúm nûúcá mang theo vaâ ra söng khi bònh minh chûa loá danå g va â trú ã vï ì nha â lucá chiïuì ta.â Traiã qua gênì nûaã thï ë ky ã “ùn söng ngu ã nûúcá ” cunâ g don, öng Dûúng Nùm Búiâ (60 tuöií tru á xa ä Nghôa Ha,â TP. Quanã g Ngaiä ) cho biïtë , ú ã xû á ven söng nayâ tre ã con lúná lïn nhúâ con don. “Khi conâ nho ã töi àa ä theo cha ài caoâ don. Hïtë lúpá àïnë lúpá , tû â àúiâ nayâ sang àúiâ khacá va â trú ã thanâ h nghï ì “àöcå quyïnì ” cuaã ngûúiâ dên Quanã g Ngaiä . Donâ g söng Traâ nhû bêuì sûaä me å nuöi sönë g biïtë bao thïë hï å ngûúiâ dên mûu sinh bùnç g nghï ì söng nûúcá …”, öng Búiâ traiã lonâ g. Caoâ don la â cöng viïcå kha á nùnå g nhocå , danâ h cho nhûnä g ngûúiâ co á sûcá khoeã tötë , deoã dai. Àïí caoâ don thanâ h thaoå , co á ngûúiâ chó hocå nghï ì vaiâ ngayâ nhûng cunä g co á ngûúiâ co á khi àïnë 2 thaná g. Va â cunä g co á rêtë nhiïuì ngûúiâ bo ã nghï ì ngay tû â me ã caoâ àêuì tiïn vò khöng àuã kiïn nhênî va â sûcá khoeã . “Àï í hocå àûúcå nghï ì caoâ don ngûúiâ nhanh thò tûâ 5 ngayâ àïnë mötå tuênì , ngûúiâ chêmå co á khi àïnë 2 thaná g. Cunä g co á ngûúiâ bo ã nghï ì vò caoâ don àoiâ hoiã tñnh cênì cu,â kiïn nhênî . Nhòn thò àún gianã vêyå ào,á chû á àï í bùtæ àûúcå con don gian nan lùmæ . Ban àêuì töi theo cha ài chúi, riïtë röiì thêyë ghiïnì caiá nghï ì ngêm mònh dûúiá nûúcá nayâ . Mêtë ca ã nùm trúiâ “hocå viïcå ” töi múiá biïtë caoâ don àêyë ”, öng Búiâ cûúiâ noiá . Theo cacá bêcå cao niïn, con don chó ú ã nûúcá lú,å vuiâ thên trong catá , ùn toanâ phênë hûúng núi thûúnå g nguönì theo nûúcá àö í vï ì nïn cunâ g vúiá ca á bönë g, don laâ loaiâ thuyã sanã sacå h nhêtë söng Traâ nayâ . Töi thùcæ mùcæ : “Cunä g cunâ g mötå loaiâ gênì giönë g nhau ma â sao don thò “caoâ ”, hïnë laiå “xucá ”?”. Öng Búiâ giaiã thñch: “Hïnë úã nûúcá ngotå , nùmç trïn canå nïn “xucá ” la â àûúcå , conâ don ú ã nûúcá lú,å nùmç sêu trong catá nïn “caoâ ” thò múiá bùtæ àûúcå no,á thõt don chùcæ , ngotå , thúm vaâ àêmå võ hún hïnë ”. Nhòn àönì g hö ì àa ä chó sang gênì 10h saná g, nhiïtå àö å tùng dênì , öng Nguyïnî Ngocå Thuyã (tru á xa ä Nghôa Ha)â rûaã me ã don cuöië cunâ g, thu gom dunå g cu å caoâ don lïn chiïcë thuyïnì bùnç g nhöm röiì hûúná g muiä vï ì phña bú â nam söng Tra.â Chó vaoâ chiïcë thau àûnå g don, öng Thuyã noiá : “höm nay àûúcå gênì 30 lon, ñt hún moiå höm. Nghï ì nayâ thu nhêpå thò vö chûnâ g lùmæ , co á khi mötå , hai trùm nghòn, coá ngayâ kha á hún thò bönë trùm nghòn”. Lon la â àún võ tñnh cuaã dên chuyïn lamâ nghï ì caoâ don trïn söng Tra.â Cû á àong gênì 4 lon sûaä bo â thò àûúcå khoanã g 1kg don. Thoiá quen lêu nay cuaã dên vunâ g söng nûúcá nayâ khöng goiå ky á ma â la â tñnh bùnç g lon möiî khi noiá àïnë “thanâ h qua”ã sau nhiïuì giúâ ngêm mònh trong nûúcá . “Nùnæ g àïnë mûcá co á thï í camã nhênå nûúcá dûúiá söng noná g dênì lïn. Mùtå trúiâ trutá lûaã trïn àêuì , nûúcá dûúiá söng thò hêmì hêpå theo con nûúcá thuyã triïuì rutá xuönë g. Trïn nùnæ g, dûúiá noná g, rutá quên chûá khöng chõu thêuë ”, öng Thuyã noiá ly á do thu gom dunå g cu å caoâ don ra vï.ì So vúiá cacá nghï ì söng nûúcá khacá , nghï ì nayâ tuy thu nhêpå cao hún nhûng gùpå khöng ñt ruiã ro. Nhiïuì ngûúiâ khi àang caoâ don giêmî phaiã manã h chai vú,ä co á khi bõ chuötå rutá chên, supå xuönë g vunâ g nûúcá xoayá ... Thûúnâ g xuyïn dêmì ngûúiâ dûúiá nûúcá , tay chên cuaã nhûnä g “thú å sùn” don co á mauâ xanh taiá , chi chñt seoå docå ngang lúná nho,ã ky ã niïmå cuaã nhûnä g lênì àunå g phaiã manã h chai vú.ä Àöií laiå nhûnä g vêtë va ã ào á la â rö í don àêyì , nguönì thu chñnh cuaã gia àònh. Xoeâ àöi banâ tay chai sênì , àêyì vïtë seoå , öng Nguyïnî Hoaâ cho biïtë ào á laâ “ky ã niïmå ” cuaã nhûnä g lênì àunå g phaiã me ã chai. Coá khöng ñt ngûúiâ suytá bo ã manå g. Dêuî hiïmí nguy nhûng ngûúiâ dên ú ã ven söng Traâ Khucá quyïtë giû ä nghï ì cha öng àïí laiå . Àöië vúiá chuná g töi nöiî lo lúná nhêtë hiïnå nay la â con don ngayâ mötå ñt dênì . “Moná don àa ä trú ã thanâ h àùcå sanã Quanã g Ngaiä . Mong cho möi trûúnâ g söng nûúcá trong lanâ h àï í con don sinh söi nayã nú,ã àï í giû ä tiïnë g thúm moná don xûá Quanã g bao àúiâ ”, öng Hoaâ noiá . Tûâ con don beá tñ, ngûúâi Quaãng Ngaäi àaä laâm nïn moán ùn nûác tiïëng gêìn xa, in maäi trong têm trñ nhûäng ngûúâi con xa quï vaâ laâm say loâng bao thûåc khaách. Don bêy giúâ thaânh àùåc saãn, duâ khöng laâ cao lûúng, sún haâo haãi võ, maâ laâ moán ngon àêåm àaâ tònh quï. Moán don àûúåc chïë biïën khöng cêìu kyâ, khoá nhêët laâ laâm saåch don cho hïët àêët caát loâng söng vaâ àaäi lêëy ruöåt, röìi cûá thïë thïm gia võ, haânh toãi vaâ ùn vúái baánh traáng laâ coá möåt baát don thanh ngoåt. Moán don nhû àùåc tñnh cuãa ngûúâi àêët Quaãng, khöng cêìu kyâ, khöng àùæt àoã, caái ngon tûå nhiïn àïën tûâ võ ngoåt thanh laå cuãa con don trïn maãnh àêët quï hûúng àaä taåo nïn möåt àùåc saãn, möåt niïìm tûå haâo cuãa êím thûåc Quaãng Ngaäi. n [ NGUYÏNÎ NGOCÅ ] Thúå “sùn” don trïn doâng Traâ Khucá Trïn hanâ h trònh 130km, söng Traâ Khucá (tónh Quanã g Ngaiä ) chayã qua bao thacá ghïnì h röiì hoaâ vaoâ biïní meå núi Cûaã Àaiå . Taiå vunâ g nûúcá mùnå pha ngotå nayâ àa ä sanã sinh ra mötå loaiå nhuyïnî thï í rêtë àùcå biïtå va â “àöcå banã ” ma â khöng mötå donâ g söng naoâ ú ã miïnì Trung coá àûúcå , ào á la â con don. 4 BAOÁ TIÏNÌ PHONG PHATÁ HAN H TÊTË CA à CACÁ NGAY TRONG TUÊNÌ Moná don àùcå sanã Quanã g Ngaiä ANà H: NN Öng Dûúng Nùm Búiâ co á hanâ g chucå nùm gùnæ bo á vúiá nghï ì caoâ don ANà H: NN Caoâ don trïn söng Traâ Khucá ANà H: BUI THANH TRUNG Dunå g cu å caoâ don ANà H: NN Don vûaâ àûúcå bùtæ lïn

RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==