Chuã nhêåt 19/5/2024 Nhòn ra thïë giúái 12 BAOÁ TIÏNÌ PHONG PHATÁ HAN H TÊTË CA à CACÁ NGAY TRONG TUÊNÌ [ HOAI VY ] (theo Maisara Baroud, theguardian.com, ngaây 14/5/2024) Trong nhiïìu nùm, töi àaä quen vúái viïåc veä tranh haâng ngaây vaâ chia seã nhûäng bûác veä cuãa mònh vúái baån beâ trïn maång xaä höåi. Töi àaä àùng taãi haâng nghòn bûác veä, möîi bûác àïìu coá tiïu àïì vaâ mö taã riïng. Töi rêët thñch laâm àiïìu àoá. Töi cöë duy trò thoái quen naây, bêët chêëp hoaân caãnh khoá khùn vaâ bêët chêëp viïåc mêët vùn phoâng riïng, nhaâ cûãa, xûúãng veä cuäng nhû têët caã saách vaâ duång cuå cuãa töi do chiïën tranh. Veä vaâ àùng lïn maång haâng ngaây àaä trúã thaânh caách duy nhêët àïí töi trêën an baån beâ, sau khi moåi liïn laåc vaâ maång xaä höåi àïìu bõ cùæt, àïí röìi sau àoá chó àûúåc phuåc höìi möåt phêìn. Nhûäng bûác veä laâ caách töi ghi laåi chiïën tranh vaâ têët caã nhûäng caãnh tûúång taân khöëc noá gêy ra. Tiïëp tuåc veä dûúái boáng töëi cuãa chiïën tranh, bêìu khöng khñ maâ thaânh phöë cuãa töi hiïån àang phaãi chõu àûång, khöng phaãi àiïìu dïî daâng. Viïåc coá caác cöng cuå cuäng khöng hïì dïî. Töi bùæt àêìu veä sau khi tòm àûúåc möåt cêy buát chò vaâ möåt ñt giêëy, sau àoá laâ möåt söë buát mûåc àen. Àûúâng neát cuãa töi trúã nïn sùæc neát vaâ cêín thêån hún vúái möîi caãnh töi veä, nhûäng vuâng maâu àen chiïëm hïët bïì mùåt cuãa túâ giêëy trùæng. Bi kõch vaâ moåi chi tiïët cuãa noá, têët caã àûúåc phaãn aánh trïn giêëy. Caác bûác veä naây laâ lúâi kïu goåi tûâ giûäa têm cuöåc chiïën, yïu cêìu chêëm dûát giïët choác… yïu cêìu thïë giúái chuá yá àïën nhûäng gò àang xaãy ra úã Gaza. Nhûäng khung caãnh vaâ sûå kiïån lûúát qua chuáng töi haâng ngaây, caãnh giïët choác, taân phaá, àoái khaát, súå haäi, lo lùæng vaâ buöìn baä. Àêy laâ nhûäng caãnh töi thïí hiïån maâ khöng cêìn phaãi duâng trñ tûúãng tûúång cuãa mònh. Nhûäng khung caãnh chuáng töi àang söëng qua, tûâng khoaãnh khùæc, àaä trúã thaânh hiïån thûåc chiïëm troån khoaãng trùæng trïn túâ giêëy cuãa töi. Töi ghi laåi trong nhêåt kyá cuãa mònh nhûäng cêu chuyïån vïì sûå huãy diïåt, mêët maát, caái chïët, vïì caãm giaác yïëu àuöëi, súå haäi, àau àúán, kiïn nhêîn vaâ kiïn cûúâng. Vaâ töi thïí hiïån cêu chuyïån thöng qua taác phêím cuãa mònh, taách biïåt hoaân toaân khoãi caác hoaåt àöång tuyïn truyïìn chñnh thûác. Àoá laâ cêu chuyïån kïí vïì cuöåc chiïën coá khaã nùng gêy töín haåi to lúán, àaánh baåi khoaãng caách àõa lyá vúái töëc àöå cuãa êm thanh, mang àïën caái chïët cho vö söë ngûúâi trong khoaãng thúâi gian ngùæn nguãi. Hiïån thûåc maâ töi söëng àaä thay àöíi. Töi khöng coân möåt ngöi nhaâ an toaân àïí che chúã cho töi vaâ gia àònh nûäa. Bom lûãa àaä rúi xuöëng xûúãng veä cuãa töi vaâ phaá huãy noá, coân maáy bay àaä xoáa saåch moåi dûå àõnh tûúng lai maâ töi daânh cho caác con mònh. Con chim theáp àaä giïët chïët con meâo nhoã Sarah cuãa töi... Trûúâng àaåi hoåc núi töi laâm giaãng viïn àaä biïën mêët vaâ hiïån nùçm trong àöëng tro taân. Cöî maáy chiïën tranh àaä boáp meáo moåi neát àùåc trûng thaânh phöë nhoã cuãa töi vaâ sûå chiïëm àoáng àaä phaá huãy têët caã veã àeåp, vêåy nïn nhûäng kyá ûác cuãa töi giúâ nùçm meáo moá dûúái àöëng àöí naát. Trong chúáp mùæt, töi trúã thaânh ngûúâi di taãn, túái nhûäng thaânh phöë khöng hïì quen biïët. Töi àaä di chuyïín 10 lêìn àïí tòm kiïëm núi truá êín cho töi vaâ caác con, caách xa trung têm Gaza. Hiïån töi söëng úã phña nam Rafah, trong möåt ngöi nhaâ nhoã vúái 25 ngûúâi khaác. Khöng gian ngaây caâng thu heåp, khi khöng coá nûúác saåch àïí uöëng vaâ tùæm rûãa, khöng coá àiïån hoùåc gas àïí nêëu ùn. Giöëng nhû nhiïìu ngûúâi khaác, töi daânh phêìn lúán thúâi gian trong ngaây àïí chùm lo cho gia àònh, trong khi laåm phaát ngaây caâng tùng cao vaâ haâng hoáa ngaây caâng khan hiïëm. Nhûng khöng chó thïë, baån phaãi cöë gòn giûä sûå an toaân ñt oãi cho mònh vaâ gia àònh vaâ möåt lêìn nûäa bùæt àêìu ngaây múái sau möåt àïm daâi àêìy maáy bay, tïn lûãa vaâ caái chïët úã Gaza. Chiïën tranh àaä nuöët chûãng nhûäng giêëc mú cuãa töi, vaâ moåi thûá xung quanh chuáng töi giúâ àêy àïìu chòm trong boáng töëi. Traái tim nhoã beá dûúâng nhû khöng coân chõu nöíi nûäa. Vúái töi, nöîi buöìn laâ möåt lûåa choån, àûúåc trò hoaän cho àïën sau chiïën tranh; töi quyïët àõnh daânh cho baãn thên chuát thúâi gian vaâo ban àïm sau möåt ngaây daâi vaâ tiïëp tuåc veä bêët chêëp hoaân caãnh. Àöëi vúái töi, veä laâ caách phaá vúä sûå phong toãa, huãy boã vaâ thaách thûác caác biïn giúái cuäng nhû caác raâo caãn do sûå chiïëm àoáng àùåt ra. Àoá cuäng laâ caách duy nhêët àïí thöng baáo: “Töi vêîn coân söëng”. n Nghïå sô Palestine veä haâng ngayâ trong bom àaån Cho du â xûúnã g ve ä cuaã öng bõ san phùnè g, gia àònh öng àa ä phaiã chuyïní nha â 10 lênì va â hiïnå ho å sönë g chung vúiá 25 ngûúiâ khacá , öng Maisara Baroud vênî tòm ra cacá h ghi laiå nöiî sú å haiä va â sû å huyã diïtå ma â öng chûná g kiïnë trong thanâ h phö ë cuaã mònh. Chumâ tacá phêmí “Töi vênî conâ sönë g” cuaã öng Maisara Baroud, àûúcå trûng bayâ taiå Trung têm Vùn hoaá chêu Êu úã Venice, YÁ Tacá phêmí cuaã öng Maisara Baroud thuöcå triïní lamä “Ngûúiâ ngoaiâ ú ã quï hûúng” cuaã Baoã tanâ g Palestine (My)ä Theo nghiïn cûuá àûúcå cöng böë höm 16/5, mötå nhaná h söng daiâ 64 km, tûnâ g chayå qua khu vûcå kim tû å thapá Giza cunâ g vúiá cacá ky â quan khacá , àa ä bõ chön vuiâ dûúiá sa macå va â àêtë nöng nghiïpå trong nhiïuì thiïn niïn ky.ã Sû å tönì taiå cuaã donâ g söng coá thï í giaiã thñch vò sao cacá kim tû å thapá àûúcå xêy dûnå g thanâ h mötå chuöiî docå theo daiã sa macå trong thung lunä g söng Nile tûâ khoanã g tû â 4.700 àïnë 3.700 nùm trûúcá . Daiã àêtë gênì thu ã àö Memphis cuaã Ai Cêpå cö í àaiå bao gömì Kim tû å thapá Giza - cöng trònh kiïnë trucá duy nhêtë conâ sotá laiå trong bayã ky â quan cuaã thï ë giúiá cöí àaiå - cunä g nhû cacá kim tû å thapá Khafre, Cheops vaâ Mykerinos. Tûâ lêu, cacá nha â khaoã cö í tin rùnç g ngûúiâ Ai Cêpå cö í àaiå àaä sû ã dunå g tuyïnë àûúnâ g thuyã gênì ào á di chuyïní nhûnä g vêtå liïuå khöní g lö ì dunâ g àï í xêy dûnå g kim tûå thapá . “Tuy nhiïn, khöng ai chùcæ chùnæ vï ì võ trñ, hònh danå g, kñch thûúcá hoùcå khoanã g cacá h cuaã tuyïnë àûúnâ g thuyã nayâ vúiá kim tû å thapá ”, tacá gia ã chñnh cuaã nghiïn cûuá , ba â Eman Ghoneim thuöcå Àaiå hocå Bùcæ Carolina Wilmington (My)ä , cho biïtë . Nhomá cacá nha â nghiïn cûuá quöcë tï ë àa ä sû ã dunå g hònh anã h vï å tinh radar àïí lêpå banã àö ì nhaná h söng maâ ho å goiå laâ Ahramat - “kim tûå thapá ” trong tiïnë g A à Rêpå . Vï å tinh mang laiå cho ho å “kha ã nùng xuyïn qua bïì mùtå catá va â thu thêpå hònh anã h vï ì nhûnä g àùcå àiïmí bõ êní giêuë , bao gömì nhûnä g donâ g söng bõ chön vuiâ va â cacá cöng trònh kiïnë trucá cöí xûa”, baâ Ghoneim noiá . Theo nghiïn cûáu trïn taåp chñ Communications Earth & Environment (Giao tiïpë Traiá àêtë va â Möi trûúnâ g), cacá cuöcå khaoã satá loiä trêmì tñch taiå khu vûcå nayâ àa ä xacá nhênå sû å hiïnå diïnå cuaã donâ g söng. Cacá nha â khoa hocå cho rùnç g, donâ g söng hunâ g vô mötå thúiâ nayâ co á thï í àa ä bùtæ àêuì bõ catá bao phuã do mötå àútå hanå haná lúná khoanã g 4.200 nùm trûúcá . Kim tû å thapá Giza àûná g trïn mötå cao nguyïn cacá h bú â söng khoanã g 1 km. Ba â Ghoneim cho biïtë , nhiïuì kim tû å thapá co á “löië ài mang tñnh nghi lï”î chayå docå theo donâ g söng, trûúcá khi kïtë thucá taiå àïnì Valley Temple, núi tûnâ g laâ bïnë canã g. Àiïuì nayâ cho thêyë con söng àoná g “vai troâ quan tronå g trong viïcå vênå chuyïní vêtå liïuå xêy dûnå g khöní g lö ì va â nhên cöng cho viïcå xêy dûnå g kim tû å thapá ”, ba â noiá thïm. Lamâ thï ë naoâ ngûúiâ Ai Cêpå cö í àaiå coá thï í xêy dûnå g àûúcå nhûnä g cöng trònh khöní g lö ì va â lêu àúiâ nhû vêyå vênî la â mötå trong nhûnä g bñ êní lúná cuaã lõch sû.ã Theo àönì g tacá gia ã nghiïn cûuá , ba â Suzanne Onstine tûâ Àaiå hocå Memphis, nhûnä g vêtå liïuå nùnå g nayâ , hêuì hïtë àïnë tû â phña Nam, “seä dï î danâ g tröi xuönë g söng hún nhiïuì ” so vúiá cacá h vênå chuyïní trïn àêtë liïnì . Ba â cho rùnç g, bú â söng co á thï í la â núi àoná àoanâ tuyâ tunâ g cho tang lïî cuaã cacá vua Pharaoh, trûúcá khi thi thïí cuaã hoå àûúcå chuyïní àïnë núi chön cêtë cuöië cunâ g bïn trong kim tûå thapá . Con söng cunä g co á thï í la â nguyïn nhên vò sao cacá kim tû å thapá àûúcå xêy dûnå g ú ã nhûnä g võ trñ khacá nhau. “Búiã vò donâ g nûúcá va â khöië lûúnå g cuaã no á thay àöií theo thúiâ gian, cacá võ vua thuöcå triïuì àaiå thû á tû se ä phaiã àûa ra nhûnä g lûaå chonå khacá vúiá cacá võ vua thuöcå triïuì àaiå thû á 12. Khamá pha á nayâ nhùcæ nhú ã töi vï ì möië liïn hï å mêtå thiïtë giûaä àõa ly,á khñ hêuå , möi trûúnâ g va â hanâ h vi cuaã con ngûúiâ ”, ba â noiá . n [ NGOCÅ DIÏPÅ ] (theo earth.com, ngaây 17/5/2024) Nhaná h söng chayå docå theo 31 kim tûå thapá co á thï í giupá giaiã àapá bñ êní vï ì cacá h ngûúiâ Ai Cêpå cö í àaiå vênå chuyïní nhûnä g khöië àa á khöní g lö ì àïí xêy dûnå g cacá di tñch. Phatá hiïån nhaánh söng Nile tûâng giupá xêy kim tûå thapá Kim tû å thapá Khafre - mötå trong nhûnä g kim tûå thapá satá nhaná h söng bõ thêtë lacå - trïn cao nguyïn Giza úã Cairo, Ai Cêpå
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==