12 13.10.2024 DOANH NHÂN VIỆT NAM Sách mới? Giá lại đắt hơn giá bìa. Giá lại cao so với mặt bằng sách cũ ở tiệm này? Chừng như nhận ra người quen là ông bạn dẫn tôi đi, ông chủ tiệm cười cười trước những băn khoăn của tôi “đợi chút đi..” Một lúc đợi khách vãn, ông cởi mở rành rẽ với cả hai như này. … Bản của NXB Đà Nẵng in năm 1996. Nhưng in lại từ bản in năm 1964 của một nhà xuất bản Hà Nội. Tác giả là Quang Uyển, người Quảng Nam cháu họ xa đời với cụ Phạm Phú Thứ tập kết ra Bắc. Ông Quang Uyển đã dịch tác phẩm này từ bản tiếng Pháp. Mà các ông có biết ai dịch tác phẩm của cụ Thứ ra tiếng Pháp không? Bây giờ trong không khí cởi mở của Đổi mới thì nói được rồi. Người dịch là ông Ngô Đình Diệm khi ấy 19 tuổi. Năm 1919, trong cuốn “Nội san của Hội đô thành hiếu cổ” (Bulletin des Amis du vieux Huế) xuất bản tại Huế, người ta đã dịch ra tiếng Pháp cuốn Nhật ký đi Tây này gồm quyển Thượng và quyển Trung dưới tiêu đề “L’Ambassade de Phan Thanh Giản” (Sứ bộ Phan Thanh Giản). Người hướng dẫn và hiệu đính cho ông Diệm là cụ Nguyễn Văn Hòe, một yếu nhân của Trường Hậu bổ một ông thầy của các quan. Trường Hậu bổ, ngôi trường lo việc dạy kiến thức mới về Pháp văn, hành chánh và pháp luật cho các đại khoa trước khi họ được chính thức bổ dụng làm quan, trong đó có Ngô Đình Diệm. (Xem bản chụp in kèm bài) Về nhà, hối hả tôi lật giở cuốn Nhật ký đi Tây. Cứ như lời ông chủ tiệm sách sở dĩ sách hiếm, sách đắt vì ngoài NXB Đà Nẵng với bản in lần đầu chưa có NXB nào in cả. Trong niên biểu Phạm Phú Thứ ghi rõ, năm 1864, sau khi đi sứ ở Pháp về Phạm Phú Thứ có dâng 2 tập: “Tây hành nhật ký” và “Tây phù thi thảo”, lên vua Tự Đức. Nhà vua rất thích và tặng ông một bài thơ. Hóa ra cuốn “Nhật ký đi Tây” chính là cuốn “Tây hành nhật ký” mà tôi đang cầm trên tay đây. Chắc bạn đọc từng tiếp cận và làm quen với những thông tin về vị quan tài năng Phạm Phú Thứ. Vị quan mà Phan Bội Châu từng thở dài lẫn tấm tắc “sĩ hữu ngạnh, trực cảm ngôn chi khí” (kẻ sĩ ương bướng, luôn nói lời thẳng thắn khí khái) cùng những chuyện “lên bờ xuống ruộng”. Một Phạm Phú Thứ cương trực, năng động. Thấy việc trái, việc cần làm là ông can thiệp ngay dù có thể gặp nguy hiểm. Trong triều ông là người hay tấu trình lên nhà vua nhất. Suốt 37 năm làm quan (1844 - 1881) ông có gần 30 năm ở triều, làm việc ở cả 3 bộ Hộ, Lại, Binh nên có dịp gần gũi nhà vua. Vua đây là Tự Đức. Có hai lần Phạm Phú Thứ đã “chỉ trích” và “khuyên can” vua Tự Đức bằng thái độ thẳng thắn! Lần đầu khi ấy vua Tự Đức mới 21 tuổi và mới lên ngôi được 3 năm nên trước những lời khuyên can ngài rất tức giận. Mặc dù được triều thần xin khoan tha cho lời nói ngay của Phạm Phú Thứ, nhà vua vẫn quyết định lột hết chức vụ của ông và đưa đi làm lính ở trạm Thừa Nông (Huế). Người cứu Phạm Phú Thứ chính là một phụ nữ sáng suốt nhân hậu. Người đó là Bà Từ Cung, mẹ vua, Bà Từ Cung đã dùng những lời lẽ khôn ngoan sáng suốt khuyên nhủ con trai nghĩ lại. Nhờ vậy, năm 1852, Tự Đức cho Phạm Phú Thứ về kinh, phục lại chức Biên tu, chức vụ mà ông đảm nhận trước đó… 8 năm, khi mới ra làm quan. Dù bị Phạm Phú Thứ mấy lần “phê bình” nặng nề nhưng dưới mắt Tự Đức, họ Phạm luôn là “người tham bồi lâu năm, đáng tin cậy”! Phần lớn những tấu trình của ông đều được nhà vua nghe theo và ra lệnh cho triều đình thực hiện. Cũng cần nói thêm, nhật ký đi Tây (gồm 360 trang in) là cuốn rất khó đọc! Tôi đã quên không hỏi ông chủ tiệm sách, lần in đầu tiên năm 1964, NXB nào ở miền Bắc ấn hành? Liệu có đầy đủ những chú giải của dịch giả lẫn người hiệu đính và có đoạn chua thêm chữ Hán, chữ Pháp như cuốn của NXB Đà Nẵng? Cũng có thể nói đây là công trình xiết kể mấy mươi. Tác phẩm Phạm Phú Thứ từ bản khắc gỗ ngót 6 vạn chữ, một trăm bốn mươi bốn (144) tờ, chia làm 3 quyển chữ Hán nguyên tác được thầy trò Nguyễn Văn Hòe và Ngô Đình Diệm chuyển ngữ sang tiếng Pháp. Và rồi được dịch giả kiêm nhà nghiên cứu Quang Uyển chuyển sang quốc ngữ. Nhật ký đi Tây như một cuốn bách khoa hiếm hoi đầu tiên của Việt Nam ghi chép về những kiến thức phổ thông mới lạ của thế giới phương Tây. Sách đề cập đến nhiều lĩnh vực: Địa lý, sử, dân tộc học, chính trị học, tôn giáo khoa học, kỹ thuật… Những ghi chép ấy không thô cứng mà hồn cốt sinh sắc bởi ý tưởng, động cơ canh tân luôn quán xuyến, soi rọi. Nhật ký đi Tây như minh chứng sinh động thêm tính cách, nhân cách và tầm nhìn khoát hoạt năng động của một nhà nho, một ông quan đại thần. Hơn thế nữa, Phạm Phú Thứ còn là nhà kỹ trị, một thương nhân. Quán sách cũ ở một con hẻm Sài Gòn, trong những bộn bề mê cung sách vẫn có một chỗ thoáng, trên đó những cuốn sách được cẩn thận lồng trong túi ny lon. Tôi cầm lên cuốn “Nhật ký đi Tây” của Phạm Phú Thứ do NXB Đà Nẵng in năm 1996. Thương nhân Phạm Phú ThƄ Chân dung Phạm Phú Thứ XUÂN BA VÀ HƠN THẾ NỮA Bài thơ Phú lãng Sa hỏa xa đạo trung thư sự. Thủ bút của Xuân Ba Nội san “Hội đô thành hiếu cổ” (Bulletin des Amis du vieux Huế) đăng bản tiếng Pháp, tác phẩm Phạm Phú Thứ KỶ NGUYÊN VƯƠN MÌNH Cuốn Nhật Ký đi Tây
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==