NHÛNÄ G THÖNG TIN “LAÅ” Tû â lêu, sû ã sacá h triïuì Nguyïnî (trong àoá co á Àaåi Nam liïåt truyïån tiïìn biïn, Àaåi Nam Nhêët thöëng chñ) va â gia pha ã ho å Trênì Àûcá ú ã Hoaiâ Nhún (Bònh Àõnh) àïuì cho biïtë : Trênì Àûcá Hoaâ la â ngûúiâ ú ã xa ä Bö ì Àï,ì huyïnå Bönì g Sún, phuã Quy Nhún; nay la â thön Hy Vùn, xaä Hoaiâ Sún, thõ xa ä Hoaiâ Nhún, tónh Bònh Àõnh. Öng àûúcå chuaá Nguyïnî phong giûä chûác Khaám lyá phuã Quy Nhún, tûúác Cöëng Quêån cöng. Nùm 1627, öng coá cöng phaát hiïån vaâ tiïën cûã nhên taâi Àaâo Duy Tûâ vúái chuáa Saäi Nguyïîn Phûúác Nguyïn… Thï ë nhûng, gênì àêy trïn mötå sö ë baoá chñ, sacá h baoá , höiå thaoã àa ä xuêtë hiïnå nhûnä g thöng tin vïì Khamá ly á – Cönë g Quênå cöng Trênì Àûcá Hoaâ , vúiá nhûnä g chûcá tûúcá va â cöng tranå g “múiá la”å , nhû: Tuênì phu ã Quy Nhún, Trênë thu ã Quy Nhún, Tri phuã Quy Nhún, Quan trênë tónh Quy Nhún, “baâ àú”ä khai sinh chûä quöcë ngû…ä PGS.TS Àöî Bang la â mötå trong nhûnä g ngûúiâ àêuì tiïn àûa thöng tin “múiá la”å vï ì Khamá ly á Trênì Àûcá Hoaâ . Vúiá tû cacá h Chu ã biïn têpå Àõa chñ Bònh Àõnh (NXB Àa â Nùné g – 2006), öng Àöî Bang cho biïtë : “Nùm 1618, Khamá ly á Trênì Àûcá Hoaâ múiâ giaoá sô Borri àïnë lêpå giaoá xû á ú ã phö ë Nûúcá Mùnå ”. Tiïpë àïnë la â linh mucå Vo ä Àònh Àï,å trong cuönë Bònh Àõnh vúái chûä quöëc ngû ä (NXB Töní g húpå TPHCM - 2016), cho biïtë : “Viïcå khúiã àêuì saná g taoå chû ä quöcë ngû ä la â saná g kiïnë cuaã cacá thûaâ sai Donâ g Tïn phatá xuêtë tû â viïcå truyïnì giaoá cho ngûúiâ Viïtå . Ngoaiâ ra,… ngûúiâ àêuì tiïn phaiã kï í àïnë la â öng Trênì Àûcá Hoaâ , quan phuã Quy Nhún”. Tûúng tû,å trong têpå sacá h Möåt söë vêën àïì vïì chûä quöëc ngûä (NXB KH-XH va â tapå chñ Xûa & Nay–2020), tacá gia ã Nguyïnî Thanh Quang viïtë : “Trênì Àûcá Hoaâ la â Tuênì phu ã khamá ly á phuã Quy Nhún… Àùcå biïtå la â sû å àoná g gopá mang tñnh quyïtë àõnh cuaã quan trênë thu ã Quy Nhún Trênì Àûcá Hoaâ ”. Àaná g lûu y,á trong cuönë Chûä quöëc ngûä - Tûâ Nûúác Mùån àïën Laâng Söng (NXB Àönì g Nai – 2016), nhaâ sû ã hocå Phan Huy Lï cho biïtë : “Chû ä Quöcë ngû ä xuêtë hiïnå súmá ú ã Nûúcá Mùnå thuöcå phu ã Quy Nhún, conâ nhú â coá vai tro â cuaã Khamá ly á (nhû Trênë thu)ã Trênì Àûcá Hoaâ . Àiïuì nayâ àûúcå miïu ta ã rêtë cu å thï í trong sacá h cuaã Borri”. Conâ nha â sû ã hocå Dûúng Trung Quöcë , khi giúiá thiïuå vï ì têpå sacá h Möåt söë vêën àïì vïì chûä quöëc ngûä thò khùnè g àõnh:“Àùcå biïtå , trong hanâ h trònh chûä viïtë cuaã tiïnë g Viïtå … co á sû å àoná g gopá khöng nhoã cuaã àêtë va â ngûúiâ Bònh Àõnh… Àoá la â viïcå quan Trênë thuã Quy Nhún -Trênì Àûcá Hoaâ , cacá vùn nhên taiå Nûúcá Mùnå ”…, v.v… Trong khi baoá Tiïnì Phong àiïnå tû ã ngayâ 30/10/2023, baiâ Nhûäng nhêìm lêîn, ngöå nhêån vïì Khaám lyá Trêìn Àûác Hoâa àa ä chó ro ä àêy la â sai sotá , nhêmì lênî . Àaná g tiïcë , nhûnä g tacá gia ã va â cú quan hûuä quan àïuì khöng phanã höiì . Va â ngay trong thúiâ gian nayâ , taiå Trung têm Lûu trûä lõch sû ã (LTLS) tónh Bònh Àõnh hiïnå àang diïnî ra triïní lamä Sûå hònh thaânh chûä quöëc ngûä taåi Bònh Àõnh, triïní lamä se ä keoá daiâ àïnë cuöië thaná g 6/2024. Trong ào á tiïpë tucå cho rùnç g Khamá ly á Trênì Àûcá Hoaâ co á vai tro â “ba â àú”ä phöi thai chû ä quöcë ngû ä taiå Bònh Àõnh vúiá tû cacá h Tuênì phu/ã trênë phu ã Quy Nhún. Múiá àêy nhêtë , tapå chñ Xûa vaâ Nay (Höiå Khoa hocå lõch sûã Viïtå Nam sö ë 560 thaná g 2/2024) coá baiâ viïtë cuaã tacá gia ã Nguyïnî Cöng Thanâ h, vúiá tiïu àï ì Chûác quan, phêím tûúác cuãa Trêìn Àûác Hoâa qua sûã liïåu cunä g mang tñnh khùnè g àõnh àiïuì nayâ . KHAÁM LYÁ TRÊNÌ ÀÛÁC HOA VA TUÊNÌ PHU à QUY NHÚN LA HAI NGÛÚI KHAÁC NHAU! Trong baiâ viïtë Chûác quan, phêím tûúác cuãa Trêìn Àûác Hoâa qua sûã liïåu, tacá gia ã Nguyïnî Cöng Thanâ h dênî nguönì tû â sacá h Àaåi Nam nhêët thöëng chñ, röiì ly á giaiã mötå cacá h mú hö,ì rùnç g “Chûcá quan àûná g àêuì phu ã Quy Nhún co á thï í la â “Tuênì phu ã khamá ly”á , “Tuênì phu ã va â Khamá ly”á , thêmå chñ co á thï í la â “Tuênì phu ã hoùcå Khamá ly”á . Àï í ài àïnë kïtë luênå rùnç g: “Àêy la â mötå trong nhûnä g cú sú ã gopá phênì xacá àõnh: Khamá ly á Trênì Àûcá Hoaâ co á phaiã la â viïn quan àûná g àêuì phu ã Quy Nhún (province de Pulucambi) nhû ghi chepá cuaã Borri hay khöng?”. Trong khi trïn thûcå tï,ë cuönë sacá h Tûúâng trònh vïì khu truyïìn giaáo Àaâng Trong cuaã giaoá sô ngûúiâ YÁ Christoforo Borri khöng hïì co á àoanå naoâ ghi quan Tuênì phu ã Quy Nhún laâ Trênì Àûcá Hoaâ . Rêtë nhiïuì sû ã liïuå maâ chuná g töi dênî trong baiâ vï ì nhên vêtå “Tuênì phu ã Quy Nhún” duâ co á mötå sö ë thöng tin vïì gia àònh, nùm mêtë … nhûng laiå hoanâ toanâ khöng ghi tïn. Àêy chñnh laâ lö î höní g àï í co á nhûnä g suy diïnî rùnç g Tuênì phu ã Quy Nhún chñnh laâ Trênì Àûcá Hoa.â Àaåi Nam nhêët thöëng chñ cunä g ghi ro:ä “Nùm Nhêm Dênì Thaiá Tö í Gia Du å Hoanâ g Àï ë thû á 45 (Lï Hoanâ g Àõnh thû á 2 – 1602) àöií phu ã Hoaiâ Nhên lamâ phu ã Quy Nhên (Nhún), àùtå cacá chûcá Tuênì phu,ã Khamá ly,á vênî lï å vaoâ dinh Quanã g Nam”. Àiïuì ào á co á nghôa Tuênì phu,ã Khamá ly á la â hai chûcá vu å khacá nhau. Àaná g lûu y,á theo quy àõnh quan chïë nha â Nguyïnî , Tuênì phu ã la â chûcá thuöcå Vùn giai, conâ Khamá ly á thuöcå Vo ä giai. Chûcá Tuênì phu ã thuöcå hamâ Tonâ g nhõ phêmí , trong khi Khamá ly á thuöcå hamâ Tonâ g thêtë phêmí … Tû â ào á cho thêyë : Trênì Àûcá Hoaâ la â Khamá ly á - Cönë g Quênå cöng, vaâ öng chûa bao giúâ àamã nhiïmå chûcá Tuênì phu ã Quy Nhún. Vaâ trïn bia möå cuaã öng ú ã Hoaiâ Nhún tûâ xûa cunä g ghi ro:ä “Cönë g quênå cöng Trênì Àûcá Hoaâ – Khamá ly á phu ã Quy Nhún”. Ngoaiâ ra, conâ nhiïuì àiïmí khacá biïtå giûaä Khamá ly á - Cönë g Quênå cöng Trênì Àûcá Hoaâ va â viïn quan Tuênì phu ã cai quanã Quy Nhún giai àoanå trïn, cho thêyë àêy khöng phaiã la â mötå ngûúiâ . Vï ì quï quaná : cacá nguönì sû ã liïuå va â gia pha ã Trênì Àûcá cho biïtë Trênì Àûcá Hoaâ la â ngûúiâ ú ã xa ä Bö ì Àï,ì huyïnå Bönì g Sún, phuã Quy Nhún. Conâ theo Christoforo Borri thò quï cuaã quan Tuênì phu ã Quy Nhún laâ ú ã Chifu â (tiïnë g Y Á àocå la â Ky Su) - Nûúcá Mùnå (hai àõa àiïmí cacá h nhau khoanã g 70 km). Vï ì nùm sinh nùm mêtë : Theo nhiïuì nguönì sû ã liïuå , trong àoá co á Àaåi Nam Thûåc Luåc thò nùm Àinh Maoä (1627) Trênì Àûcá Hoaâ vênî conâ sönë g va â tiïnë cû ã Àaoâ Duy Tû â lïn chuaá Saiä … Thï ë nhûng, theo Borri thò quan Tuênì phuã Quy Nhún qua àúiâ vaoâ nùm 1619. Vï ì gia àònh: Theo gia phaã töcå Trênì Àûcá thò Trênì Àûcá Hoaâ khöng coá anh, chõ em; conâ theo Borri thò gia àònh quan Tuênì phu ã co á mötå sö ë anh chõ em, trong àoá co á ngûúiâ chõ gaiá . Theo sû ã sacá h triïuì Nguyïnî va â gia pha ã hoå Trênì Àûcá thò Khamá ly á Trênì Àûcá Hoaâ co á ngûúiâ con gaiá la â Trênì Thõ Chï,ë quï ú ã Bö ì Àï ì (Bönì g Sún), gaã cho Àaoâ Duy Tû.â Conâ theo Borri thò ngûúiâ con gaiá cuaã quan Tuênì phu ã Quy Nhún quï úã Nûúcá Mùnå , co á chönì g la â Sû á thênì triïuì Nguyïnî , tûnâ g ài sû á Cao Miïn. Àönì g thúiâ , ca ã con gaiá va â con rï í quan Tuênì phu ã àïuì theo àaoå Cöng giaoá , trong àoá ngûúiâ con gaiá co á tïn thaná h la â Ursula, con rïí tïn thaná h la â Ignatio… Cunä g theo sûã sacá h va â gia pha ã hoå Trênì Àûcá thò Khamá ly á Trênì Àûcá Hoaâ co á ngûúiâ con trai tïn laâ Trênì Àûcá Nghi, lamâ Pho á Àï ì àöcë phu ã Quy Ninh. Conâ theo Borri thò ngûúiâ con cuaã quan Tuênì phu ã Quy Nhún (khöng phaiã Trênì Àûcá Hoaâ ) tûnâ g giû ä chûcá Hiïpå Trênë . Sau khi quan Tuênì phuã Quy Nhún qua àúiâ vaoâ nùm 1619 thò ngûúiâ con àûúcå cû ã giû ä chûcá Pho á Tuênì phu ã va â sau 3 nùm thò thay cha giû ä chûcá Tuênì phu ã Quy Nhún… n [ VIÏTË HIÏNÌ ] Qua nhûnä g cû á liïuå trònh bayâ ú ã trïn, coá thï í kïtë luênå : Khamá ly á Trênì Àûcá Hoaâ va â Tuênì phu ã Quy Nhún laâ hai ngûúiâ khacá nhau hoanâ toanâ . Va â nhû vêyå , öng Trênì Àûcá Hoaâ khöng phaiã la â ngûúiâ co á “vai troâ ba â àú”ä phöi thai chûä quöcë ngû ä úã Nûúcá Mùnå - Quy Nhún… Thiïtë nghô, àaä àïnë lucá cacá ban nganâ h liïn quan cênì thêmí àõnh, àaná h gia á laiå cacá nguönì sû ã liïuå liïn quan àïnë Khamá ly á Trênì Àûcá Hoaâ , àönì g thúiâ àñnh chñnh, loaiå bo ã nhûnä g nöiå dung nhêmì lênî , sai lïcå h, phi lõch sû.ã Khu lûu niïmå Khamá ly á - Cönë g quênå cöng Trênì Àûcá Hoaâ taiå quï nhaâ Bönì g Sún - Hoaiâ Nhún, Bònh Àõnh Sacá h“Tûúnâ g trònh vïì khu truyïnì giaoá Àanâ g Trong” cuaã Christoforo Borri (mötå trong nhûnä g banã in àêuì tiïn bùnç g tiïnë g Y Á – 1631) giúiá thiïuå vï ì quan Tuênì phu ã Quy Nhún, trong àoá khöng hïì co á tïn Khamá ly á Trênì Àûcá Hoaâ Tiïëp tucå nhêìm lêîn vïì nhên vêtå lõch sûã Trêìn Àûcá Hoâa BAOÁ TIÏNÌ PHONG PHATÁ HAN H TÊTË CA à CACÁ NGAY TRONG TUÊNÌ Lùng kñnh “Gaiá giaâ lùmæ chiïu” Khi “Traåm cûáu höå traái tim” lïn soáng, cûá tûúãng Höìng Diïîm laåi gêy söët nhû thuúã chõ àoáng “Cêìu vöìng tònh yïu” hay “Caã möåt àúâi ên oaán”… Nhûng khöng, lêìn naây nûä diïîn viïn vöën xuêët thên tûâ ngûúâi mêîu phaãi nhûúâng têm àiïím chuá yá cho àaân chõ, NSND Thu Haâ. Ngaây trûúác, diïîn bïn caånh Höìng Àùng, ngûúâi ta khöng chï Höìng Diïîm nhaåt, bêy giúâ diïîn cuâng vúái “caânh vaâng laá ngoåc” möåt thúâi, chõ phaãi hûáng khöng ñt lúâi chï: Nhaåt nheäo, möåt maâu, lúâ àúâ, thiïëu sûác söëng… Ngûúåc laåi, “àaân chõ” nhêån vïì vö söë lúâi khen, thêåm chñ rêët nhiïìu yá kiïën cho rùçng: NSND Thu Haâ cûáu caã “Traåm cûáu höå traái tim”. Vöën laâ caái tïn quen thuöåc tûâ thuúã vaâng son cuãa doâng phim bõ goåi laâ “mò ùn liïìn”, Thu Haâ laâ “ngöi sao” nûä hiïëm hoi cuãa thúâi êëy coân hoaåt àöång söi nöíi àïën bêy giúâ. Khi phim “mò ùn liïìn” thêët thïë, chõ trúã vïì sên khêëu kõch, tiïëp tuåc toãa saáng. Sau nhiïìu nùm Thu Haâ múái trúã laåi phim truyïìn hònh vúái vai Baåch Cuác, möåt ngûúâi àaân baâ sùæc saão, quyïìn lûåc, toan tñnh trong phim “Hûúáng dûúng ngûúåc nùæng”. Àêy laâ daång vai maâ nûä diïîn viïn chûa tûâng thïí hiïån song chõ laåi thaânh cöng hún mong àúåi. Lêìn naây, tham gia “Traåm cûáu höå traái tim” trong vai baâ Haå Lan, Thu Haâ tiïëp tuåc nöíi bêåt, lêën aát nûä chñnh. Ai baão sûác hêëp dêîn cuãa diïîn viïn nûä chó nùçm úã tuöíi treã vaâ nhan sùæc? Khöng riïng NSND Thu Haâ chûáng minh tuöíi taác khöng phaãi dêëu hiïåu cuãa haâo quang luåi tùæt. NSND Lï Khanh vêîn laâm nïn chuyïån úã maân aãnh röång. Chõ rinh Böng Sen Vaâng daânh cho nûä diïîn viïn chñnh xuêët sùæc, vúái vai Lyá Lïå Haâ trong phim “Gaái giaâ lùæm chiïu 5”, taåi Liïn hoan phim Viïåt Nam lêìn thûá 22, diïîn ra taåi Huïë, thaáng 11/2021. Têët nhiïn khöng phaãi luác naâo baãn lônh cuãa “gaái giaâ lùæm chiïu” cuäng thùæng. Khi Lï Khanh trúã laåi maân aãnh nhoã vúái vai baâ Lan, phim “Núi giêëc mú tòm vïì”, khöng nhêån àûúåc phaãn höìi tñch cûåc tûâ khaán giaã. Múái àêy, “Lêåt mùåt 7: Möåt àiïìu ûúác”, àaä àûa nûä diïîn viïn tuöíi 70 lïn haâng sao. Àoá laâ diïîn viïn chuyïn vai phuå Thanh Hiïìn. Baâ àûúåc ghi nhêån laâ nûä chñnh àöng tuöíi nhêët trong series “Lêåt mùåt”. “Lêåt mùåt 7: Möåt àiïìu ûúác” àaåt doanh thu cao nhêët trong chuöîi “Lêåt mùåt” cuãa Lyá Haãi coá sûå àoáng goáp khöng nhoã cuãa Thanh Hiïìn. Nhòn ra laâng giaãi trñ thïë giúái, caâng thêëy sûác maånh “Gaái giaâ lùæm chiïu”. Úà tuöíi 60, Dûúng Tûã Quyânh giaânh giaãi nûä diïîn viïn chñnh xuêët sùæc nhêët Oscar lêìn thûá 95. Trong giêy phuát xuác àöång baâ nhùæn nhuã phuå nûä: “Àûâng àïí bêët kyâ ai noái vúái baån rùçng baån àaä bûúác qua thúâi kyâ àónh cao cuãa mònh”. Nhûäng ngaây naây, khaán giaã hêm möå gioång ca “La Isla Bonita” caâng phêën khñch khi Madonna úã tuöíi 66 àaä lêåp kyâ tñch, huát 1,6 triïåu khaán giaã bêët chêëp caái noáng túái xem concert miïîn phñ cuãa mònh, trïn baäi biïín Copacabana, thaânh phöë Rio de Janeiro, Brazil. n [ MIU MIU ] Trênì Àûcá Hoaâ la â mötå nhên vêtå lõch sûã nöií tiïnë g ú ã Bònh Àõnh. Öng àûúcå chuaá Nguyïnî phong chûcá Khamá ly á phu ã Quy Nhún, tûúcá Cönë g Quênå cöng-mötå chûcá quan lamâ pho á cho cacá Chaná h hö å thu thuï.ë Thïë nhûng gênì àêy nhên vêtå Trênì Àûcá Hoaâ laiå àûúcå mötå sö ë nha â nghiïn cûuá “phong tùnå g thïm” nhiïuì chûcá tûúcá , cöng tranå g, trong ào á co á chûcá Trênë thu ã Quy Nhún vúiá vai troâ “ba â àú”ä khai sinh chûä quöcë ngû…ä 10 Chuã nhêåt 12/5/2024 Vùn hoáa - Vùn nghïå
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==