14 n Thứ Hai n Ngày 29/12/2025 ĐỜI SỐNG - XÃ HỘI GIỮ LỬA VĂN HÓA TỪ NHÀ VĂN HÓA THÔN Một buổi chiều muộn ở nhà văn hóa thôn Tân Thượng xã Sơn Dương, tiếng khèn vang lên chậm rãi, lúc trầm, lúc bổng. Các em nhỏ đứng vòng trong, mắt dõi theo từng động tác của người đi trước. Ngoài hiên, những bộ trang phục thêu tay được treo gọn gàng, chờ đến lượt biểu diễn. Không gian ấy không ồn ào, không phô trương, nhưng lại là nơi văn hóa đang được giữ gìn, trao truyền từng ngày, bằng cách giản dị nhất. Câu lạc bộ Văn nghệ truyền thống dân tộc H’Mông thôn Tân Thượng (CLB) chính là “điểm tựa” như thế. Với 28 thành viên sinh hoạt thường xuyên, nay đã phát triển lên hơn 30 người, CLB không chỉ là nơi tập luyện văn nghệ mà dần trở thành một “bảo tàng sống” của cộng đồng, nơi các giá trị văn hóa dân tộc được thực hành, được truyền dạy và lan tỏa. CLB Văn nghệ truyền thống dân tộc H’Mông thôn Tân Thượng được hình thành từ nhu cầu rất tự nhiên của bà con, có một đội văn nghệ để phục vụ các ngày lễ, ngày hội, để con cháu biết múa, biết hát, biết thổi khèn như cha ông. Từ những buổi tập ban đầu, CLB dần đi vào nền nếp, duy trì sinh hoạt đều đặn. Trong quá trình hoạt động, CLB đã tổ chức 30 buổi biểu diễn phục vụ các sự kiện tại thôn, xã; tham gia các hội thi, liên hoan văn nghệ các cấp, thu hút hơn 2.500 lượt người xem. Những con số ấy cho thấy sức sống của văn hóa truyền thống không hề mai một, nếu có không gian và con người để nâng đỡ. Điều đáng nói là các hoạt động của CLB không chỉ gói gọn trong biểu diễn. Đội văn nghệ thôn Tân Thượng còn tham gia tích cực vào các hoạt động cộng đồng như Ngày hội toàn dân đoàn kết, Trung thu, các ngày lễ của phụ nữ; đồng thời lồng ghép tuyên truyền thông điệp xã hội thông qua các mô hình như “Không sinh con thứ ba”, “Thanh niên nói không với tảo hôn”. Văn hóa, vì thế, không đứng ngoài mà đi cùng đời sống. Từ ngày 1/7, sau khi sắp xếp đơn vị hành chính, thôn Tân Thượng (trước đây thuộc xã Phúc Ứng) chính thức trở thành một phần của xã Sơn Dương mới. Việc thay đổi địa giới hành chính đặt ra không ít thách thức trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa vùng cao giữa không gian hành chính rộng hơn. Trong bối cảnh đó, vai trò định hướng của chính quyền địa phương được thể hiện rõ. Thay vì để các CLB văn nghệ hoạt động manh mún, xã Sơn Dương đã tạo điều kiện để các đội văn nghệ thôn, trong đó có CLB Tân Thượng, được kết nối, giao lưu ngay trong cùng một đơn vị hành chính. Không gian sinh hoạt văn hóa vì thế được mở rộng, nhưng bản sắc riêng vẫn được giữ gìn. CLB Tân Thượng đã nhận được sự hỗ trợ thiết thực về cơ sở vật chất. Trang phục biểu diễn, nhạc cụ truyền thống như khèn, sáo, đàn môi, cùng hệ thống loa đài, âm thanh di động được bàn giao. Đây là điều giúp CLB có đủ điều kiện để tự tổ chức các buổi biểu diễn lưu động tại các cụm dân cư, phục vụ các ngày hội lớn của xã Sơn Dương mới. Sự hỗ trợ ấy không chỉ mang ý nghĩa vật chất, mà còn là sự khẳng định, văn hóa cơ sở được coi là một trụ cột quan trọng trong xây dựng đời sống tinh thần ở địa phương sau sáp nhập. TRAO TIẾNG LÒNG CHO THẾ HỆ TRẺ Nếu biểu diễn là “phần nổi”, thì truyền dạy chính là “phần gốc” trong hành trình giữ gìn văn hóa của Câu lạc bộ Văn nghệ truyền thống dân tộc H’Mông thôn Tân Thượng. Bởi với đồng bào Mông, nghệ thuật múa và tiếng khèn không chỉ để giải trí, mà còn được coi là “linh hồn” kết nối con người với tổ tiên, với núi rừng và cộng đồng. Trong những năm qua, CLB Tân Thượng đã mở 5 lớp bồi dưỡng văn hóa, thu hút 50 học viên trẻ tham gia, trong đó phần lớn là con em đồng bào dân tộc thiểu số. Điều đáng nói là nội dung truyền dạy không dừng lại ở những tiết mục quen thuộc mà đi sâu vào các giá trị văn hóa cốt lõi, những loại hình từng đứng trước nguy cơ mai một. Từ các điệu múa đến những giai điệu nhạc cụ truyền thống, tất cả đều được hướng dẫn tỉ mỉ, từ động tác cơ bản đến cách cảm nhạc, giữ nhịp, giữ hồn. Ở đó, người H’Mông vẫn truyền nhau câu nói: “Con trai không biết thổi khèn thì cây ngô không mọc”. Bởi vậy, trong các lớp học, tiếng khèn luôn giữ vị trí trung tâm. Múa khèn được xem là loại hình khó nhất, bởi người diễn vừa phải thổi những bài khèn cổ như khèn gọi bạn, khèn tỏ tình, vừa thực hiện hàng loạt động tác kỹ thuật cao như nhảy đưa chân, xoay người, lăn nghiêng, lăn ngửa hay múa trong tư thế ngồi xổm. Tiếng khèn vang lên không chỉ để nghe, mà là “tiếng lòng” của người H’Mông, là cách họ gửi gắm tâm tư, tình cảm vào không gian núi rừng. Bên cạnh múa khèn là múa sênh tiền, điệu múa thường do các cô gái đảm nhận. Với chiếc gậy gắn những đồng xu nhỏ, mỗi động tác vung gậy, gõ gậy vào tay, vào chân tạo nên âm thanh lách cách vui tai, hòa cùng váy áo sặc sỡ, tạo nên bức tranh văn hóa rực rỡ và đầy sức sống. Múa ô, hay còn gọi là múa dù, lại mang nét duyên dáng, e ấp của thiếu nữ Mông, thường xuất hiện trong các dịp lễ hội, tạo nên sự cân bằng hài hòa giữa nét mềm mại và khỏe khoắn trong không gian trình diễn. Chị Đinh Thúy Lan, Đội trưởng Đội văn nghệ CLB Tân Thượng chia sẻ: “Tôi muốn gìn giữ và lưu truyền bản sắc văn hóa của đồng bào dân tộc H’Mông trên mảnh đất này cho thế hệ mai sau”. Với chị, niềm vui không chỉ nằm ở những tràng pháo tay sau buổi diễn, mà ở việc nhìn thấy các cháu nhỏ dần thuộc động tác, biết thổi khèn, biết yêu những làn điệu của dân tộc mình. “Điệu khèn bây giờ rất ít người biết, trước chỉ có một người thôi. Nhưng giờ đã truyền lại cho các cháu, có cháu đã học được rồi”, chị Lan chia sẻ. Theo đó, điệu khèn, loại hình nghệ thuật từng chỉ còn rất ít người biết, đã được CLB Tân Thượng chú trọng truyền lại cho lớp trẻ. Trước đây, trong CLB có một số ít người biết thổi khèn. Nhưng bằng cách “cầm tay chỉ việc”, kiên nhẫn từng nhịp thở, từng thế đứng, đến nay đã có nhiều em nhỏ làm quen và thực hành được những bài khèn cơ bản. Mỗi buổi tập, tiếng khèn không chỉ là âm thanh, mà trở thành sợi dây nối giữa các thế hệ. Cách “truyền lửa” của CLB Tân Thượng cũng rất gần gũi. Thay vì dạy như một môn học khô cứng, các nghệ nhân thường bắt đầu bằng việc kể cho các em nghe về sự tích chiếc khèn, ý nghĩa hoa văn trên váy áo, để mỗi điệu múa, mỗi âm thanh đều có câu chuyện phía sau. Việc học được gắn với trải nghiệm thực tế. Các lớp bồi dưỡng thường tổ chức vào thời gian rảnh hoặc dịp hè, học viên không chỉ tập múa, tập khèn mà còn tham gia chuẩn bị đạo cụ, học chỉnh lưỡi gà cho khèn, làm quen với kỹ thuật vẽ sáp ong trên vải… Không chỉ truyền dạy kỹ năng biểu diễn, CLB còn lồng ghép giới thiệu nghệ thuật trang trí trên trang phục truyền thống của người Mông Hoa. Những bộ váy áo tự thêu tay được các nghệ nhân trong CLB mặc trong mỗi buổi diễn, vừa để biểu diễn, vừa để “kể chuyện” về hoa văn, màu sắc, về bàn tay và sự kiên nhẫn của người phụ nữ Mông. Sau sáp nhập, CLB Tân Thượng có thêm nhiều “đất diễn”. Các thành viên, trong đó có lớp trẻ, tham gia các buổi diễn văn nghệ chào mừng thành lập xã Sơn Dương mới, giao lưu với các đơn vị để quảng bá rộng hơn văn hóa truyền thống của dân tộc mình. Cảm giác được đứng trên sân khấu, được cộng đồng cổ vũ đã trở thành động lực lớn để các em gắn bó lâu dài với văn hóa truyền thống. Thông qua các hoạt động ấy, CLB Tân Thượng dần được kết nối tham gia biểu diễn tại các sự kiện văn hóa, du lịch lớn. Người trẻ nhận ra rằng biết múa, biết thổi khèn không chỉ để giữ gìn truyền thống, mà còn giúp các em tự tin hơn, có cơ hội tham gia vào đời sống cộng đồng, thậm chí tạo thêm thu nhập. Sự duy trì bền bỉ của CLB Văn nghệ truyền thống dân tộc H’Mông thôn Tân Thượng, với hơn 30 thành viên tâm huyết, cho thấy khi chính quyền địa phương có định hướng đúng, khi cộng đồng là chủ thể, văn hóa sẽ không bị hòa tan sau sáp nhập. Giữa một xã Sơn Dương mới, rộng hơn, đông dân hơn, những buổi tập ở nhà văn hóa thôn, những lớp truyền dạy cho trẻ em, những đêm biểu diễn phục vụ cộng đồng vẫn đang âm thầm “giữ lửa”. Và từ đó, bản sắc văn hóa của đồng bào dân tộc H’Mông không chỉ được giữ lại, mà đang được trao cho thế hệ mai sau, để tiếp tục ngân vang trong đời sống hôm nay và ngày mai. THU HẰNG Giữ lửa văn hóa dân tộc, trao truyền bản sắc cho thế hệ trẻ ở Tân Thượng Sự duy trì bền bỉ của Câu lạc bộ Văn nghệ truyền thống dân tộc H’Mông thôn Tân Thượng, xã Sơn Dương (tỉnh Tuyên Quang), giúp tiếng khèn vùng cao ngân vang mãi trong đời sống hôm nay và ngày mai. Câu lạc bộ Văn nghệ truyền thống dân tộc H’Mông thôn Tân Thượng xã Sơn Dương (tỉnh Tuyên Quang) Lớp trẻ được truyền dạy các điệu múa
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==