8 VĂN HÓA - GIẢI TRÍ n Thứ Hai n Ngày 22/12/2025 “BỘ TIÊU CHÍ” CỦA OSCAR Từ góc nhìn của một người theo dõi các mùa Oscar gần đây, nhà phê bình Hoàng Ngọc Kiên cho rằng, phim Việt không thiếu đề tài “toàn cầu”, nhưng lại thiếu niềm tin vào khả năng tự kể của điện ảnh. Chiến tranh, hậu chiến, nghèo đói, đô thị hóa hay khủng hoảng căn cước của người trẻ đều là những vấn đề rất “đúng thời đại”. Tuy nhiên, thay vì để chi tiết, hành động và hình ảnh tự phát ngôn, nhiều phim lại chọn cách nói hộ khán giả bằng lời thoại và thông điệp đóng gói sẵn, khiến trải nghiệm xem trở nên nặng nề và dễ đoán. Trong khi đó, theo ông Kiên, Oscar hơn 10 năm qua lại ưu ái những bộ phim kiểu như Ánh trăng (Moonlight), Vùng đất du mục (Nomadland) hay Ký sinh trùng (Parasite)… Nhân vật hiếm khi phát biểu thông điệp, họ chỉ sống, di chuyển, va chạm để từ đó bi kịch và cấu trúc xã hội tự lộ diện. Điện ảnh có thế mạnh và ngôn ngữ riêng của nó, nếu chỉ giải thích thay vì gợi mở, vô hình trung anh đã tự đánh mất khả năng đối thoại với khán giả toàn cầu - điều mà Oscar coi là tiêu chí then chốt. Một lý do khác khiến phim Việt khó lọt mắt xanh BGK Oscar, theo đạo diễn Trần Lan Anh (sinh sống và làm việc tại Đức) là các nhân vật trong phim thường thiếu vùng mâu thuẫn nội tâm phức tạp. Nhân vật chính hay được xây dựng theo hướng tốt, xấu, đúng, sai rõ ràng, lựa chọn đạo đức ít khi bị đặt trong tình thế giằng co thật sự, còn thất bại chủ yếu đóng vai trò làm nền để tôn vinh phẩm chất. Ví dụ, ở Bố già, nhân vật Ba Sang được xây dựng như một hình mẫu hi sinh gần như tuyệt đối tuy rằng có phần khoa trương. Điều này tạo hiệu quả đại chúng, song lại khiến nhân vật thiếu những “vết nứt” nội tâm vốn được Oscar đặc biệt coi trọng. Lee Chandler của Manchester bên bờ biển (Manchester by the sea) chẳng hạn, anh ta rõ ràng không phải mẫu người tốt theo nghĩa thông thường. Lee lạnh lùng, cộc cằn, né tránh trách nhiệm và gần như bất lực trước các mối quan hệ thân thiết. Lee cũng không vượt qua chấn thương, không “đứng dậy mạnh mẽ”, không có cú chuyển hóa đạo đức trọn vẹn. Song chính vùng xám nội tâm ấy lại là dạng nhân tính phức tạp mà Oscar đặc biệt coi trọng. Một lý do nữa cũng nhận được sự đồng thuận của nhiều nhà nghiên cứu điện ảnh là giải Oscar những năm gần đây thường có xu hướng tôn vinh các đạo diễn có tiếng nói cá nhân nhất quán, được nhận diện rõ ràng qua nhiều tác phẩm, chứ không chỉ một bộ phim đơn lẻ. Viện Hàn lâm ngày càng ưu ái những đạo diễn mà chỉ cần vài khuôn hình, người xem đã có thể nhận ra thế giới nghệ thuật riêng của họ. Trường hợp của Alfonso Cuarón với Roma (Roma) hay bộ đôi Daniel Kwan và Daniel Scheinert với Mọi thứ, mọi nơi, cùng lúc (Everything Everywhere All at Once) chẳng hạn, tính chất không thể thay thế ở họ rất rõ ràng, tức một thế giới nghệ thuật chỉ tồn tại ở đạo diễn đó. Trong khi đó, điện ảnh Việt lại thường vận hành theo logic ngược lại. Nhiều phim được làm theo đơn đặt hàng mùa vụ, chạy theo đề tài đang nóng, theo khẩu hiệu xã hội hoặc kỳ vọng phòng vé ngắn hạn. Đạo diễn vì thế khó hình thành một phong cách ổn định, mỗi phim một giọng, một hướng nhìn, thiếu sự liên tục cần thiết để tạo nên dấu ấn tác giả. BÀI HỌC TỪ THÀNH CÔNG CỦA CHÂU Á TẠI OSCAR Những năm gần đây, nhiều phim châu Á giành tượng vàng Oscar được lý giải là vì họ đều kể những câu chuyện rất địa phương: giai cấp ở Hàn Quốc, gia đình truyền thống, lao động nhập cư, ký ức thuộc địa, thân phận phụ nữ... Và chính sự cụ thể ấy lại mở ra những tầng phổ quát mà khán giả toàn cầu có thể nhận ra mình trong đó. Những kẻ trộm vặt (Shoplifters) của Hirokazu Kore-eda kể một câu chuyện rất Nhật Bản về gia đình bên lề xã hội, sống dựa vào những vụ trộm vặt và những quy tắc đạo đức riêng. Phim không phán xét đúng sai, không xác lập chuẩn mực gia đình, mà chỉ quan sát cách những con người bị bỏ rơi nương tựa vào nhau. Việc đạo diễn Kore-eda từ chối kết luận khiến câu chuyện vượt khỏi biên giới Nhật Bản, trở thành một suy tư phổ quát về gia đình, máu mủ và sự lựa chọn. Lái xe của tôi (Drive my car) của Ryusuke Hamaguchi kể về một người đàn ông mất vợ, lái xe qua những cung đường Hiroshima, nghe kịch Chekhov vang lên trong xe, tưởng như rất riêng tư, rất kén người xem, Mưa đỏ không lọt vòng rút gọn Oscar khiến nhiều người tiếc nuối. Từ trường hợp này, có thể nhìn rõ khoảng cách giữa cách làm phim Việt hiện nay và hệ tiêu chí mà Viện Hàn lâm đã theo đuổi. Trong khi Oscar ngày càng đề cao những câu chuyện nhỏ, cá nhân và nhiều khoảng trống, phim Việt vẫn trung thành với lối kể an toàn, thiên về khẳng định hơn là truy vấn. Việc Mưa đỏ dừng bước sớm tại Oscar khiến nhiều người tiếc nuối Lí do phim Việt chưa lọt Oscar LỘC BIỂN GIỮA SÓNG DỮ Với nhiều làng chài ven biển miền Trung, gió chướng đồng nghĩa với tàu thuyền nằm bờ, với những ngày dài thất nghiệp, nợ nần chồng chất. Nhưng ở Lý Hòa, nơi người dân đã quen sống cùng sóng dữ qua nhiều thế hệ, mùa biển động lại là thời điểm họ “đánh cược” để tìm lộc biển. Đó là một lựa chọn không dễ dàng, bởi mỗi chuyến ra khơi lúc này đều mang theo rủi ro cận kề. Tháng 10 Âm lịch, gió mùa Đông - Bắc tràn về, biển bắt đầu đổi tính. Những cơn sóng cao từ 1-2 mét liên tiếp xô vào bờ, kèm theo mưa phùn, gió lạnh và những cơn giật mạnh bất ngờ. Tàu lớn không thể ra khơi, nhưng với ngư dân Lý Hòa, vùng lộng cách bờ chừng một hải lý lại trở thành “mỏ cá” đặc biệt. Họ sử dụng những chiếc thuyền bơ nan nhỏ, chèo tay, mang theo lưới cước - loại ngư cụ đã gắn bó với làng biển này hàng trăm năm qua. Mỗi thuyền chỉ có từ 1-2 người, thuyền lớn nhất cũng không quá 3-4 lao động, chủ yếu là anh em, cha con trong nhà. Gần trưa, sau hơn 8 giờ vật lộn giữa sóng gió, chiếc thuyền của anh Trần Chung (43 tuổi) mới tìm được thời điểm áp bờ. Sóng lớn liên tục dựng đứng phía sau, đẩy thuyền lao về phía bãi cát. Khi thuyền chạm bờ, vợ anh - chị Liễu đã đứng sẵn nơi mép nước, ánh mắt không rời khoang thuyền. “Chuyến ni được không anh?” - chị hỏi vội. Anh Chung cười, cái cười vừa nhẹ nhõm vừa mệt nhoài sau một buổi sáng căng thẳng. Hơn 10kg cá chòe, cá khoai, cá ngứa, những loài cá “đặc sản” chỉ xuất hiện nhiều vào mùa biển động nằm lấp lánh trong khoang thuyền. “Chuyến ni chắc được 5-6 triệu đồng”, anh nói, giọng lẫn trong tiếng sóng. Không xa đó, anh Phạm Chí Thanh cũng vừa kéo thuyền lên bãi. Hai bàn tay tê dại vì lạnh, áo quần ướt sũng nước biển, nhưng ánh mắt người đàn ông này ánh lên niềm vui. “Sóng to lắm, nhưng cá mắc lưới nhiều. Gỡ mệt nhưng vui” - anh Thanh chia sẻ. Theo các ngư dân làng biển Lý Hòa, mùa gió chướng là mùa của cá bè đưng, cá ngứa, cá khoai, những loại cá có giá bán rất cao. Cá ngứa có thời điểm lên tới gần 1 triệu đồng/kg, cá khoai đầu mùa cũng bán hơn 300.000 đồng/kg. Hải sản vừa lên bờ còn tươi rói, thương lái tranh nhau mua ngay tại bến, giúp giá trị tăng gấp nhiều lần so với ngày thường. Nhưng để có được những mẻ cá ấy, họ phải đánh đổi bằng mồ hôi, sức lực và đôi khi là cả sinh mạng. THUYỀN BƠ NAN VÀ KINH NGHIỆM GIỮ MẠNG Bờ biển Lý Hòa chỉ dài khoảng 2km, nhưng đã chứng kiến không ít vụ lật thuyền, úp thuyền trong mùa biển động. Trước những con sóng cao và gió cấp 5, cấp 6, những chiếc thuyền nhỏ chèo tay tưởng như mong manh đến khó tin. Thế nhưng, điều làm nên “bí Niềm vui của ngư dân Lý Hòa sau một đêm đánh vật với sóng gió trên biển n HOÀNG NAM PHÓNG SỰ Gió mùa Đông Bắc ràn rạt thổi từ ngoài khơi vào bờ, mặt biển cuộn lên những lớp sóng xám chì, mang theo cái lạnh tê buốt cắt vào da thịt. Giữa tiếng sóng gào thét ấy, trong đêm những chiếc thuyền bơ nan nhỏ bé của ngư dân làng biển Lý Hòa, xã Đông Trạch (Quảng Trị) lần lượt được đẩy xuống nước, bắt đầu một ngày mưu sinh giữa mùa gió chướng. Ra biển mưu sinh mùa gió chướng
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==