Một buổi sáng mát mẻ, âm u ở thủ đô Nairobi, cô Ruth Kamande đang ngồi trước máy tính, tập trung cao độ. Bên cạnh cô là một cuốn sách bìa cứng có tựa đề Luật Kenya. Cô Kamande, 30 tuổi, lấy bằng cử nhân luật tại Đại học London năm 2024 và làm việc với những phụ nữ bị giam giữ. Văn phòng của cô, nơi cô dùng chung với khoảng 10 người khác, nằm trong nhà tù nữ an ninh tối đa Lang’ata, nơi cô đang thụ án chung thân vì tội giết người. “Tôi rất ngưỡng mộ luật sư”, cô nói. “Tôi rất ấn tượng khi thấy họ trong phim đấu tranh với những vụ án lớn, nhưng cũng đấu tranh cho những người yếu thế trong xã hội. Tôi không ngờ rằng một ngày nào đó, trong những hoàn cảnh rất khó khăn và bất thường, tôi lại trở thành một luật sư”. TỪ ÁN TỬ HÌNH XUỐNG CHUNG THÂN Năm 2018, Kamande bị kết án tử hình sau khi tòa án kết tội cô đâm bạn trai, anh Farid Mohammed, tại nhà riêng của họ ở Nairobi vào tháng 9/2015. Vụ án được báo chí Kenya, nước ngoài và mạng xã hội đưa tin rộng rãi. Mọi người bày tỏ sự kinh hoàng; làm sao một cô gái 21 tuổi nhỏ nhắn, xinh xắn và ăn nói nhỏ nhẹ như vậy lại có thể gây ra một vụ giết người tàn bạo như vậy? Kamande không nói chi tiết về nguyên nhân dẫn đến việc cô đâm anh Mohammed, 24 tuổi, cũng như không nói nhiều về những sự kiện diễn ra ngày hôm đó. Cô hy vọng sẽ tự bào chữa tại phiên tòa phúc thẩm, và không muốn làm ảnh hưởng đến cơ hội đó. Án tử hình được áp dụng ở Kenya đối với các tội danh như giết người, cướp có vũ trang và phản quốc, mặc dù không có vụ hành quyết nào kể từ năm 1987. Bản án của cô Kamande đã được đổi thành tù chung thân vào năm 2023. Theo tình hình hiện tại, cô sẽ phải ngồi tù suốt quãng đời còn lại. Tại phiên tòa, cô Kamande nói với tòa rằng cô đã hành động để tự vệ sau khi phát hiện ra tình trạng nhiễm HIV của anh Mohammed. Sau khi bị kết án, cô nộp đơn kháng cáo nhưng bị bác bỏ vào năm 2020. “Thật lòng mà nói, tôi nhận ra mình đã sai”, cô nói. “Dù tôi có lý do riêng, và lúc đó tôi cảm thấy bị đe dọa và sợ hãi vô cùng. Tôi cảm thấy như mạng sống của mình có thể bị cướp đi. Ai cũng phải chiến đấu vì mạng sống của mình. Ngay cả bây giờ, nếu tôi đứng đó và chĩa dao vào anh, anh sẽ làm gì? Anh sẽ tự vệ, nhưng sau đó anh cũng sẽ nói ‘có lẽ tôi không nên làm thế’”. Năm 2023, cô kháng cáo lên Tòa án Tối cao, yêu cầu được tự bào chữa với lý do mắc hội chứng phụ nữ bị bạo hành, một tình trạng tâm lý của những người đã phải chịu đựng sự ngược đãi kéo dài và nghiêm trọng từ bạn tình. Đơn kháng cáo bị bác bỏ vào tháng 4/2025. Chính mong muốn hiểu rõ trường hợp của mình đã thúc đẩy cô Kamande tìm đến hệ thống pháp luật. Justice Defenders, một tổ chức phi lợi nhuận hoạt động tại các nhà tù ở Kenya, Uganda và Gambia, tổ chức các buổi thảo luận về quyền pháp lý và một ngày nọ vào năm 2016, một đại diện tuyên bố rằng ông đang tuyển dụng nhân viên trợ lý pháp lý. “Đó là lúc tôi quyết định tôi phải thử việc này, vì tôi cần kiến thức cơ bản đó để tự giúp mình”, cô nói. “Tôi cảm thấy các luật sư của mình không lắng nghe tôi và tôi không biết gì về luật pháp. Tôi không đủ khả năng thuyết phục họ. Tôi khao khát được giúp đỡ”. Cô bắt đầu tìm hiểu về Hiến pháp Kenya. Đồng thời, cô nhận ra rằng hầu hết những phụ nữ ở cùng cô trong khu tạm giam của nhà tù nữ Lang’ata đều không đủ khả năng thuê luật sư. Cô nói: “Tôi cảm thấy nếu tôi có người đại diện mà vẫn còn lo lắng, thì người này không có luật sư thì sao?”. Tại Kenya, 19.387 phụ nữ đang ngồi tù, chiếm 9% dân số nhà tù, theo số liệu mới nhất từ Cục Thống kê Quốc gia Kenya. Hầu hết bị bắt vì những tội nhẹ như bán hàng rong hoặc nấu rượu lậu. Không có khả năng chi trả cho đại diện pháp lý hoặc bảo lãnh, họ bị giam giữ trước khi xét xử trong thời gian dài. “Tôi đã bắt đầu giúp đỡ họ”, cô Kamande nói. “Cố gắng cùng họ xem xét các biên bản tòa án, tìm hiểu vụ án của họ và soạn thảo các bản thẩm vấn chéo. Tôi chỉ cho họ những câu hỏi cần hỏi nhân chứng và giúp họ viết các bản trình bày. Đó là cách tôi bắt đầu”. Người phụ nữ đầu tiên được cô giúp đỡ đã được trắng án về tội danh lừa đảo chiếm đoạt tiền, và từ đó, cô Kamande bị cuốn hút bởi nghề này. “Cảm giác thật tuyệt vời”, cô nói. “Và nó đã khuyến khích tôi tiếp tục”. “NHÀ TÙ LÀ ĐỂ CẢI TẠO” Cô Kamande hối hận về những gì mình đã làm vào năm 2017; cô liên lạc với gia đình anh Mohammed. “Tôi nhận ra rằng tôi nên quay lại với gia đình và tìm kiếm sự tha thứ và giải thích câu chuyện của mình”, cô nói. Ban đầu, gia đình từ chối. “Họ vẫn đang đau buồn và tôi hiểu”. Nhưng sau đó, vào năm 2021, mẹ của anh Mohammed gọi đến nhà tù. Bà nói với cô Kamande rằng bà đã tha thứ cho cô và rằng cô nên tiếp tục cuộc sống của mình. “Tôi đã khóc”, cô Kamande kể lại. “Họ xứng đáng nhận được lời xin lỗi. Tôi biết tôi không thể đem ai đó trở lại, nhưng ít nhất cố gắng chấp nhận lỗi lầm của mình và cầu xin sự tha thứ có thể chữa lành một phần nỗi đau buồn của ai đó”. Cô Kamande đã được một số người thân của anh Mohammed đến thăm. Khi cô Kamande mới đến, án tử hình đồng nghĩa với việc cô không được phép giao tiếp với người khác và luôn phải có lính canh đi kèm. “An ninh chặt chẽ như vậy có thể làm xáo trộn cảm xúc và thậm chí cả cách suy nghĩ của bạn”, cô nói. “Tôi đã bị choáng ngợp và đôi khi tôi mất tập trung. Tôi tự hỏi tại sao mọi thứ tôi làm đều thất bại”. Sĩ quan Madame Jackie là người mà cô Kamande ghi nhận đã giúp cô thay đổi cuộc đời. Bà đã thúc đẩy cô Kamande tham gia các lớp học quản lý cơn giận và các buổi tư vấn, sau đó học lấy bằng luật, do Justice Defenders cung cấp. “Bà ấy nhắc nhở tôi rằng mọi chuyện không chỉ xoay quanh bản thân tôi. Bà ấy nói, ‘Đúng là cô đang đau khổ vì những gì đã xảy ra, nhưng cô có thể dùng cột mốc này để giúp đỡ người khác’”. Cô Kamande đăng ký khóa học vào năm 2019 và hoàn thành chương trình học vào năm 2022. Vào lễ tốt nghiệp tháng 11/2024, cô trở thành thủ khoa. Hiện nay, cô áp dụng kiến thức đã học vào cuộc sống. “Tôi hiểu rõ hơn về trường hợp của mình”, cô nói. “Tôi đã bỏ lỡ rất nhiều điều”. Gần đây, cô tham gia một nhóm làm việc để vận động cải cách, đặt câu hỏi về chính sách và xác định những lỗ hổng trong luật pháp. n Bà Norma Listman và ông Saqib Keval, chủ sở hữu kiêm đầu bếp tại Masala y Maiz (Mexico), nổi tiếng với sáng kiến đột phá “Ăn thỏa thích, trả thỏa sức” của nhà hàng. Tuy nhiên, cặp vợ chồng này tâm huyết với việc hỗ trợ cộng đồng hơn là những danh hiệu. Nhiều lần trong năm, thực đơn gồm các món ăn Mexico, châu Phi và Ấn Độ đặc trưng của nhà hàng sẽ đi kèm một phong bì để khách bỏ vào đó bất kỳ khoản thanh toán nào họ muốn. Không có hóa đơn hay đặt chỗ trước, khách phải xếp hàng để được phục vụ. Nhưng có một yêu cầu: thực khách phải ghi rõ số tiền họ để lại dành cho nhân viên, chứ không phải cho nhà hàng. Điều này nhằm đảm bảo rằng tất cả mọi người trong thành phố, từ mọi hoàn cảnh kinh tế, đều có thể thưởng thức các món ăn tại đây, như tôm nấu với vani, chanh và bơ ghee, gà rán ăn kèm phô mai, rau diếp và sốt me… Chúng được chế biến giống hệt như ngày thường về cả kích thước và chất lượng, nhưng không kèm theo giá. Hầu hết khách hàng đều tặng một món gì đó, như một bức tranh nguyên bản cho nhân viên, hoặc một số người khác đã trả nhiều hơn, đôi khi gấp ba lần giá thông thường. Năm nay, lần đầu tiên, 20 nhà hàng khác tại Mexico đã tham gia ngày “Ăn thỏa thích, trả thỏa sức” vào ngày 27/ 8 theo mô hình của Masala y Maiz. Đây là sự kiện đầu tiên mà ông Keval hy vọng sẽ trở thành một truyền thống trên toàn thế giới. “Chúng tôi đã nhận được liên hệ từ Chile, Colombia, các vùng khác của Mexico, Peru, và họ đều muốn tham gia”, ông nói. n _______ Ảnh: Masala y Maiz ở Mexico nổi tiếng với ẩm thực kết hợp giữa Mexico, châu Phi và Ấn Độ HOÀI VY (theo theguardian.com, ngày 2/12/2025) HÀ MY (theo bbc.com, ngày 26/8/2025) SAU KHI BỊ GIAM GIỮ VÌ TỘI GIẾT BẠN ĐỜI, CÔ RUTH KAMANDE NGHIÊN CỨU HỆ THỐNG PHÁP LUẬT ĐỂ HIỂU RÕ VỤ ÁN CỦA CHÍNH MÌNH. GIỜ ĐÂY, CÔ ĐANG ĐẤU TRANH ĐỂ CẢI CÁCH LUẬT PHÁP KENYA. NHIỀU LẦN TRONG NĂM, NHÀ HÀNG MASALA Y MAIZ TẠI MEXICO CHO PHÉP THỰC KHÁCH TRẢ TIỀN MÓN ĂN TÙY THEO NGUYỆN VỌNG CỦA HỌ. Trở thành luật sư khi đang thụ án chung thân vì giết bạn trai www.tienphong.vn NHÌN RA THẾ GIỚI 16 13-14/12/2025 Cô Ruth Kamande, một tù nhân tại Lang’ata - nhà tù an ninh tối đa dành cho phụ nữ ở Kenya, giúp đỡ những phụ nữ bị giam giữ khác thắng kiện Nhà hàng Mexico cho phép ăn thỏa thích, trả thỏa sức “Nhà tù là để cải tạo, chứ không phải để hủy hoại”. TÙ NHÂN - CỬ NHÂN LUẬT RUTH KAMANDE
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==