Miên man núi. Trập trùng mây. Cây nối cây, rừng nối rừng, loang ra một màu xanh ngắt. Màu xanh mỗi lúc một dày lên, hút mắt. Không chỉ có thông mà còn nhiều loài cây khác chen chúc nhau, nép vào nhau vươn mình đón gió, trải ra chiếc thảm xanh dài rộng đến vô cùng. Càng vào sâu khu sinh quyển Núi Bà - Bidoup của núi rừng Tây Nguyên, không khí càng loãng dần. Lạnh. Cái lạnh phả ra từ vòm miệng vô hình của núi rừng, tinh khiết thanh sạch, ngấm vào người như một sự thanh tẩy. Mưa lất phất, phủ một màu trắng đục lên núi đồi trùng điệp. Đi thêm một quãng, mưa ngớt hạt nhường chỗ cho ánh nắng lấp lóa sau những đụn mây xám bạc. Cây cối vẫn ướt sũng, bầu trời chín mọng hơi nước, sương phảng phất khắp nơi, níu mây níu trời. Rừng chuyển sang màu khói sương huyền ảo. Ôi chao! Đẹp! Tôi có cảm giác như đang lạc vào một không gian nào khác. Làn sương khói ấy cứ là đà qua thung qua suối, song hành cùng tôi suốt chặng đường rừng. Xe chạy qua nhiều trạm kiểm lâm, buôn làng thấp thoáng như những chấm mờ giữa màu xanh đại ngàn, giữa tầng tầng mây phủ. Lọt thỏm giữa màu xanh bất tận ấy mới cảm nhận hết sự bé nhỏ của con người trước thiên nhiên hoang dã, giữa điệp trùng núi non. Tôi chợt bật ra câu hỏi, tự bao đời nay con người đã ứng xử thế nào với rừng, đã làm gì với đại ngàn mênh mang? Tôi nghĩ về những tộc người ẩn náu giữa đại ngàn. Họ sinh ra từ rừng, sống dựa vào rừng, được rừng chở che nuôi dưỡng. Họ ở đó từ khi ánh sáng văn minh chưa chiếu rọi. Họ ngủ trong hang, kiếm ăn từ sản vật của rừng. Ngọn lửa đầu tiên của nhân loại đến từ hòn đá của rừng, tấm áo đầu tiên con người mặc từ cây lá rừng cho. Ngày nay con người có mặt trên khắp năm châu bốn bể, đều có nguồn gốc từ rừng mà ra. Cuộc sống có đổi thay, thì rừng vẫn là không gian sinh tồn của những tộc người sống dưới tán rừng. Với họ rừng chính là linh hồn là máu thịt. Họ xem mình là một phần, là một giống loài của rừng. Họ kính ngưỡng rừng, tôn trọng rừng, tìm cách hòa hợp với rừng. Người ta thường nói đến tập tục du canh du cư đốt rừng làm rẫy của đồng bào, nhưng họ chỉ đốt những khoảng rừng nghèo, rừng thưa, vừa đủ cho cuộc sinh nhai của dòng tộc, cộng đồng. Họ chỉ lấy từ rừng những gì mình cần, vừa đủ, không phí phạm. Họ chia sẻ những gì kiếm được, không giữ cho mình thứ gì. Họ không phá rừng đầu nguồn, bởi đó là nơi Yàng Bri (Thần Rừng) trú ngụ, là chốn linh thiêng không thể chạm đến. Muốn có cây lớn làm nhà cho người sống, làm quan tài cho người chết, họ phải làm lễ cúng. Nếu vi phạm sẽ bị phạt, nhẹ thì với cá nhân gia đình, nặng thì cả buôn làng đều gánh tai ương dịch họa. Đó là tín ngưỡng văn hóa, cũng là lối ứng xử minh triết để bảo tồn rừng. Người Cơ Ho có câu hát: Sông suối là của chung Cá dưới suối ai xúc cũng được Bắt ếch con còn chừa ếch mẹ Chặt cây tre phải chừa cây măng Ðốt tổ ong phải chừa ong chúa Bẫy cá bằng thuốc sẽ làm suối nghèo… Luật tục người Mạ cũng phân định rõ về rừng: “Brê krong, cau dồs. Brê Yàng, cau dồs. Brê rơlau, ờ dồs…” (Rừng thiêng, bị phạt. Rừng thần, bị phạt. Rừng thường, cứ việc…). Theo quan niệm của những tộc người sống ở đại ngàn Tây Nguyên thì chết là hết, là tiêu tan, không còn thể xác không còn hồn phách. Sau lễ Pơthi (lễ bỏ mả) thì người sống và người chết không còn vương vấn gì nhau, người chết trở về với núi thẳm rừng thiêng để chuẩn bị cho cuộc tái sinh. Có lẽ chính vì quan niệm ấy, mà cuộc sống của họ thật giản đơn, nhẹ nhàng. Rừng thiêng liêng với những người con của rừng nhưng lại là nguồn lợi vô tận của những kẻ tham lam. Tôi từng chứng kiến đôi mắt đau đáu của người đồng bào nhìn cánh rừng gắn bó với mình bị tàn phá, ngơ ngác khi cây rừng gục xuống, khi khoảng xanh biến thành đồi trọc. Họ chỉ biết khấn cầu thần linh bớt cơn thịnh nộ. Họ bất lực trước lòng tham của những con người văn minh. Những con người ấy đi qua và để lại những vết thương nham nhở trên cơ thể núi rừng. Tôi đã nhìn thấy những đồi núi trọc, những trận lũ kinh hoàng mà mỗi năm đều thiết lập kỷ lục mới, những vụ sạt lở vùi lấp bao nhân mạng, như cơn thịnh nộ của núi rừng, như lời cảnh tỉnh của thiên nhiên. Tôi cũng nhìn thấy những đồi thông xanh mướt nơi tôi đang sống bị đốn hạ, thay bằng công viên, nhà lồng, dự án. Những điều đó đã khiến tôi từng nghĩ về rừng như một miền hoài niệm… Thế nhưng khi đến với miền rừng này, niềm tin trong tôi trỗi dậy, thật mãnh liệt, về một đại ngàn thẳm xanh, về cuộc sống bình yên ở chốn núi rừng. Giữa lõi rừng già, buôn Đưng K’Nớ của người Cơ Ho hiện ra trước mắt. Trẻ con chạy nhảy nô đùa, bò heo gà vịt nhởn nhơ qua lại, ung dung như chốn không người. Vài chú heo tộc lắc mông ủn ỉn sang đường mặc kệ những chiếc máy kéo xình xịch lên xuống dốc. Khi tôi vừa đến buôn trời lại đổ mưa. Tôi ghé vào quán nhỏ trú. Quán khá đơn sơ nhưng có tầm nhìn đẹp, dãy bàn ghế trông ra cánh rừng mênh mông đã kín chỗ, đàn ông đàn bà, người lớn trẻ con đủ cả, đều là người của làng. Thì ra sống giữa núi rừng con người vẫn thèm rừng, vẫn muốn ngắm rừng cho no con mắt. Trước khi vào Đưng K’Nớ tôi được biết, cả buôn đều tham gia giữ rừng, mỗi gia đình là một lá chắn bảo vệ rừng. Không chỉ ở đây mà nhiều miền rừng khác đều làm như thế. Bởi không ai yêu rừng bằng những người con của rừng, không ai giữ rừng tốt hơn họ. Họ giữ rừng bằng tình cảm, bằng nỗi kính sợ rừng. Giữ rừng là nhiệm vụ. Và rừng cho họ nguồn thu nhập. Tôi vào thăm ngôi nhà ba tầng bề thế với vài chiếc ô tô đậu ngoài sân của thầy giáo Ha Húy. Độ mười lăm năm trước, khi vừa xây xong, nhà anh là căn to nhất buôn. Đến giờ, có thêm nhiều nhà to như thế mọc lên khắp buôn. Ha Húy kể anh dạy học, thời gian rảnh thì làm rẫy, làm nương, tham gia giữ rừng. “Bây giờ không ai chặt phá cây rừng đâu, ai cũng quý rừng, rừng là nguồn thu nhập của mọi người mà.” Dọc con đường bê tông dẫn vào buôn, không còn cảnh nhà sàn xập xệ, thay vào đó là nhà tường khang trang xen vài nếp nhà gỗ, trước mỗi nhà dựng vài xe máy. Tôi nhìn thấy một chiếc ô tô nằm dưới căn nhà sàn, bất giác mỉm cười, cuộc sống mới ở buôn làng chính là đây… Lại nhớ những cánh rừng mà tôi có dịp đi qua, Nam Cát Tiên, Bù Gia Mập, Côn Đảo, Núi Chúa, Sơn Trà, Phong Nha - Kẻ Bàng… với những hoạt động trồng rừng, những tour du lịch sinh thái, dã ngoại, đạp xe, trekking, ngắm cụ cây ngàn năm tuổi. Nhớ những lần đi vỏ lãi trên kênh rạch xanh ngát bèo hoa ở cánh rừng tràm miền Tây sông nước, những lúc đứng trên tháp canh nhô cao giữa rừng dõi mắt trông về bốn hướng, ngắm màu xanh hun hút đến tận chân trời, ngắm chim cò tự do bay lượn… Qua đó tôi nhìn thấy một tâm thức chuyển dịch từ rừng. Rừng không còn là nơi tận thu cây cối. Giữ rừng mang lại nguồn thu từ nhiều hoạt động khác nhau. Từ chỗ kính ngưỡng, sợ hãi, rừng trở nên gần gũi, rừng là nơi bảo vệ sự sống cho cộng đồng, tạo ra sinh kế cho buôn làng, người dân. Đời sống thay đổi, nhận thức thay đổi, con người cũng thay đổi phương thức để hòa hợp, để người và rừng cùng nhau sinh tồn, bảo vệ lẫn nhau. Để cây nối cây, rừng nối rừng, màu xanh lại nối liền giữa những cánh rừng miên viễn… n MINH HỌA: VŨ XUÂN TIẾN www.tienphong.vn SÁNG TÁC 14 6-7/12/2025 THIÊNG LIÊNG Tản văn của HOÀNG NGỌC THANH
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==