Ô nhiễm rác thải nhựa đã và đang là thách thức lớn tại Việt Nam, với khoảng 2,9-3,7 triệu tấn bị thải bỏ mỗi năm, nhưng chỉ 11% được thu gom để tái chế, theo Chương trình Đối tác hành động quốc gia về nhựa (NPAP) năm 2022. Điều này không chỉ gây ra ô nhiễm môi trường mà còn tổn thất kinh tế, ước tính 2,2-2,9 tỷ USD mỗi năm, do chưa tận dụng và tái chế nguồn chất thải đúng cách, theo Ngân hàng Thế giới năm 2021. Để giải quyết vấn đề này, Việt Nam đã tiên phong trong ASEAN với nhiều chính sách thúc đẩy kinh tế tuần hoàn mảng nhựa. UNDP đã khởi xướng và triển khai Dự án Thử thách đổi mới sáng tạo chấm dứt ô nhiễm rác thải nhựa (EPPIC), dưới sự hỗ trợ của Đơn vị Phát triển Na Uy (Norad). Trong hành trình 5 năm (2020 - 2025), xin ông cho biết những phát hiện chính của UNDP từ những sáng kiến đổi mới sáng tạo mảng nhựa tại Việt Nam? Ông Vũ Thái Trường: Dự án EPPIC đã góp phần thúc đẩy đổi mới sáng tạo, kết nối nguồn lực giải quyết thách thức tại 6 quốc gia ASEAN (Việt Nam, Thái Lan, Indonesia, Lào, Campuchia và Philippines). Từ hơn 350 ý tưởng ban đầu, EPPIC đã giúp thử nghiệm, thương mại hóa các giải pháp, và nghiên cứu tổng quan bức tranh về sáng kiến giảm thiểu rác thải nhựa tại Việt Nam. Bức tranh này nổi bật với các đặc điểm chính sau: Thứ nhất, đổi mới sáng tạo mảng nhựa đang có sự phát triển mạnh mẽ với tổng 448 ý tưởng trải dài từ ươm mầm - thử nghiệm và hoàn thiện - tới mở rộng thị trường. Dù 60% vẫn ở giai đoạn nghiên cứu, phát triển, tỷ lệ các ý tưởng đổi mới được nhân rộng và thương mại hóa đã đạt 22%, nhờ sự hỗ trợ tích cực của các Trung tâm đổi mới sáng tạo, chương trình hợp tác quốc tế như Dự án EPPIC, Sáng kiến giảm nhựa của WWF Việt Nam… Thứ hai, động lực chính thúc đẩy đổi mới sáng tạo mảng nhựa giai đoạn này đến từ khung chính sách (Luật Bảo vệ môi trường 2020, các kế hoạch hành động quốc gia giảm thiểu ô nhiễm rác thải nhựa đại dương đến năm 2030, thực hiện kinh tế tuần hoàn đến năm 2035, những nghị định hướng dẫn một số điều trong Luật Bảo vệ môi trường, trong đó có trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất - EPR), tạo thị trường cho tái chế và kinh tế tuần hoàn. Thứ ba, các sáng kiến xuyên suốt như hệ thống dữ liệu quản lý chất thải, giải pháp tài chính xanh đã bắt đầu được quan tâm thử nghiệm và thúc đẩy. Tuy nhiên, những ý tưởng cần vượt qua khoảng trống “thung lũng tử thần” để có thể thương mại hóa thành công. Điều này đòi hỏi cơ chế mở khóa tài chính phù hợp, thúc đẩy chuyển đổi xanh. Thứ tư, các mô hình hợp tác công-tư và quốc tế đóng vai trò quan trọng, với 24/40 chương trình hỗ trợ ươm mầm, tăng tốc, nâng cao năng lực khởi nghiệp. Điển hình như: Mô hình hợp tác công tư (Quyết định số 1150/ QĐ-BTNMT, 2020) giữa Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Unilever, Dow và SCG; hợp tác giữa các tập đoàn đa quốc gia (Coca-Cola, Lavie, Unilever, Central Retail…), các tổ chức tài chính (như ADB, IFC), các liên minh và hiệp hội với những đối tác liên quan… đã thúc đẩy thu gom, tái chế, hỗ trợ tiếp cận nguồn vốn xanh. Những phát hiện này cho thấy Việt Nam có một nền tảng chính sách tương đối vững chắc, nhưng cần tập trung hơn vào cầu nối công nghệ - vốn và thị trường để các giải pháp đổi mới sáng tạo mang lại tác động thực tế. Tỷ lệ ý tưởng thực sự được thương mại hóa chiếm 22% trong tổng số giải pháp đổi mới mảng nhựa giai đoạn 2020-2025? Theo ông, tỷ lệ này của Việt Nam là trung bình hay thấp và phản ánh điều gì? Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới năm 2025, chỉ 16% ý tưởng đổi mới sáng tạo về quản lý chất thải tại ASEAN có thể sẵn sàng nhân rộng, trong khi Việt Nam đạt 22% trên tổng 448 ý tưởng - đây là một con số tích cực so với mặt bằng chung trong khu vực, cho thấy nỗ lực thúc đẩy sáng kiến đổi mới một cách thiết thực. Như đề cập trong cuốn sách “Chuyển đổi đổi mới sáng tạo mảng nhựa tại Việt Nam giai đoạn 2020 - 2025: Phân tích và Kiến nghị” được giới thiệu tại Hội thảo tổng kết dự án EPPIC tháng 9/2025, gần một nửa số sáng kiến được thương mại hóa tập trung vào ba nhóm chính, gồm: vật liệu thay thế, thiết kế sinh thái và công nghệ tái chế, bên cạnh các giải pháp thu gom và nền tảng số. Vai trò dẫn dắt của các tập đoàn đa quốc gia rất quan trọng, từ phát triển sản phẩm đến giai đoạn cung ứng và tiêu dùng. Ở một khía cạnh khác, tỷ lệ này phản ánh phần nào khoảng cách cần thu hẹp giữa nghiên cứu và ứng dụng. Các nền tảng như EPPIC, NPAP đã tích cực mở rộng kết nối giữa nhà nghiên cứu - doanh nghiệp - nhà đầu tư, tuy nhiên hoạt động này cần sự phối hợp hiệu quả hơn giữa các bên. Chất lượng của ý tưởng đề xuất cần được tập trung từ giai đoạn ươm mầm sớm, khả thi để nhân rộng. Động lực thị trường liên quan mảng vật liệu nhựa có đủ lớn để tạo cú huých cho các nỗ lực và sáng kiến đổi mới sáng tạo mảng nhựa? Động lực thị trường cho mảng vật liệu nhựa tại Việt Nam đang tăng rõ rệt. Theo công ty nghiên cứu thị trường Mordor Intelligence, tốc độ tăng trưởng dự kiến 8,43%/năm giai đoạn 2022-2027, nhờ sự kết hợp của nhiều yếu tố như: khung chính sách về quản lý chất thải, kinh tế tuần hoàn, EPR; cam kết bền vững của doanh nghiệp; cơ hội xuất khẩu sản phẩm tái chế sang thị trường yêu cầu về tiêu chuẩn xanh. Tuy nhiên, thị trường này vẫn đối mặt với các rào cản lớn: chi phí tái chế cao hơn 15-30% so với nhựa nguyên sinh khiến doanh nghiệp khó cạnh tranh; thiếu vốn đầu tư và cơ chế tài chính ưu đãi cho công nghệ tái chế; nguồn cung nguyên vật liệu tái chế chưa ổn định dẫn đến chất lượng sản phẩm không đồng đều. Điều này đặt ra nhu cầu giải pháp đồng bộ về hạ tầng, tài chính và công nghệ, giúp biến tiềm năng thành cơ hội thực sự cho đổi mới sáng tạo. UNDP Việt Nam nhìn nhận như thế nào để doanh nghiệp đổi mới sáng tạo nhựa tại Việt Nam có thể vượt qua “thung lũng tử thần”, tiếp cận nguồn quỹ và vốn đầu tư? Đâu là những tín hiệu của tài chính xanh? “Thung lũng tử thần” là giai đoạn khó khăn khi ý tưởng đã hình thành nhưng thiếu vốn để thương mại hóa. Hiện 94% vốn đầu tư tập trung vào dự án quy mô lớn, trong khi phân khúc dưới 1 triệu USD vốn mồi cho nhân rộng gần như bị bỏ trống. UNDP nhìn nhận vấn đề này theo hướng bắc cầu tài chính và khuyến nghị như sau: - Thiết lập Quỹ đầu tư công nghệ xanh theo mô hình đồng đầu tư 1:1 với tư nhân, kết hợp vốn mạo hiểm, tư vấn kỹ thuật và kết nối thị trường. - Học hỏi mô hình Fraunhofer của Đức để tạo trung tâm chuyển giao công nghệ, kéo nghiên cứu vào ứng dụng thực tế, giảm khoảng cách giữa phòng thí nghiệm và thị trường. - Tăng cường cơ chế tài chính linh hoạt cho giai đoạn đầu, bao gồm bảo lãnh tín dụng, ưu đãi thuế và hỗ trợ tiếp cận nguồn tài chính quốc tế. Những tín hiệu tích cực của tài chính xanh đã xuất hiện qua các khoản vay ưu đãi, trách nhiệm xã hội (CSR), kết hợp với mục tiêu môi trường, xã hội và quản trị doanh nghiệp (ESG). Tuy nhiên, để dòng vốn thực sự đến đến được các doanh nghiệp khởi nghiệp ở giai đoạn đầu, cần cơ chế minh bạch và hợp tác chặt chẽ giữa Nhà nước, nhà đầu tư, và tổ chức quốc tế như UNDP. Tập trung vào các hoạt động hỗ trợ đổi mới sáng tạo mảng nhựa, giai đoạn 5 năm qua đã có những chuyển biến tích cực như thế nào, theo ông? Liệu còn thiếu những yếu tố nào để duy trì và phát triển? Trong giai đoạn 2020-2025, hoạt động hỗ trợ đổi mới sáng tạo mảng nhựa phát triển mạnh với 84 vườn ươm và 40 chương trình tăng tốc, đến từ các sáng kiến trong và ngoài nước như TECHFEST, EPPIC, UNDP Plastic Innovation Network (2025), IPPIN-CSIRO, WWF Huế 2023, cùng các chương trình hợp tác của tập đoàn đa quốc gia. Các chương trình này cung cấp vốn mồi, đào tạo, kết nối thị trường và tạo mạng lưới hợp tác xuyên biên giới, giúp startup Việt tiếp cận công nghệ và nguồn lực toàn cầu. Tuy nhiên, để duy trì và phát triển bền vững, vẫn còn thiếu một số yếu tố quan trọng: - Nâng cao năng lực cho vườn ươm, chương trình tăng tốc về nhựa và kinh tế tuần hoàn. - Thiết lập quỹ đầu tư công nghệ xanh với cơ chế đồng đầu tư, hỗ trợ vốn mạo hiểm. - Xây dựng trung tâm chuyển giao công nghệ theo mô hình quốc tế (như Fraunhofer…). - Thúc đẩy hợp tác quốc tế, và hợp tác công-tư để huy động nguồn lực và nhân rộng mô hình. Cảm ơn ông. THÁI AN (thực hiện) UNDP cam kết đồng hành với Việt Nam, thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong hành trình quản lý nhựa và chất thải, vì một tương lai xanh - phát triển bền vững. 15 nThứ Hai n Ngày 24/11/2025 Việt Nam đã tiên phong trong ASEAN với nhiều chính sách thúc đẩy kinh tế tuần hoàn mảng nhựa, có nhiều sáng kiến giảm thiểu rác thải nhựa, ông Vũ Thái Trường (ảnh), Trợ lý Đại diện Thường trú, Trưởng ban Biến đổi khí hậu, Năng lượng và Môi trường, Chương trình Phát triển của Liên Hợp Quốc (UNDP) tại Việt Nam, nói với Tiền Phong ngày 23/11. Mỗi năm Việt Nam có thêm 2,9-3,7 triệu tấn rác thải (ảnh dự thi EPPIC-UNDP, 2021) ẢNH: TRẦN TAM MỸ Đốt rác thải nhựa ở Hà Nội ngày 23/11/2025 gây ô nhiễm không khí ẢNH: THÁI AN Thúc đẩy kinh tế tuần hoàn mảng nhựa
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==