Phim Việt ra khỏi “VÙNG TRŨNG” CHÂU Á HÀNH TRÌNH RA THẾ GIỚI Năm nay, giới mộ phim phải nín thở chờ đến tận tháng 10 mới lại được một phen nức lòng khi Quán Kỳ Nam của đạo diễn Leon Lê được giải Sao Băng tại Liên hoan phim quốc tế Hawaii lần thứ 45 (HIFF45). Quán Kỳ Nam thậm chí còn chưa công chiếu ở Việt Nam. Hội đồng giám khảo nhận định: “Bộ phim nói được nhiều điều bằng rất ít lời, gợi lại cho khán giả hôm nay một thời đại và trật tự xã hội khác”. Trước đó chỉ vài tuần, nam diễn viên Liên Bỉnh Phát sắm vai bác sĩ Phạm Văn Ninh trong phim Bác sĩ tha hương đã trở thành nghệ sĩ Việt đầu tiên được xướng tên tại hạng mục Nam chính xuất sắc nhất của Giải thưởng Kim Chung (Đài Loan, Trung Quốc). China Times gọi anh là “Lương Triều Vỹ của Việt Nam”, còn Marie Claire Taiwan mô tả chiến thắng này là “chưa từng có trong lịch sử 60 năm của giải Kim Chung”. Nếu nhìn lại quá khứ, điện ảnh Việt từng phải loay hoay trong rất nhiều rào cản: nguồn lực hạn chế, hệ thống phát hành quốc tế yếu, và rất ít nhà làm phim đặt mục tiêu ra ngoài biên giới. Trong khi một số nền điện ảnh châu Á như Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc đã sớm chiếm một số vị trí quan trọng trên bản đồ phim thế giới thì Việt Nam vẫn bị coi là “khiêm tốn, ít được chú ý”. Tuy nhiên, dấu hiệu chuyển mình bắt đầu rõ ràng trong khoảng hai thập kỷ trở lại đây. Năm 2004, Mùa len trâu của đạo diễn Nguyễn Võ Nghiêm Minh tạo nên tiếng vang lớn khi ra mắt tại Liên hoan phim Toronto và đã giành được những giải thưởng đáng kể: Giải đặc biệt ở LHP Cocarno (Thụy Sĩ), Giải đạo diễn mới xuất sắc nhất ở LHP Chicago (Mỹ), Giải Kỳ Lân Vàng của LHP Amiens (Pháp). Lý giải về sự thành công này, giới phê bình điện ảnh cho rằng khán giả quốc tế thích vẻ đẹp thuần Việt ở Mùa len trâu, bởi đây là chất liệu điện ảnh hiếm thấy giữa thời kỳ cả châu Á vẫn đang chuộng những bộ phim bom tấn. Đến năm 2005, Hạt mưa rơi bao lâu của Đoàn Minh Phượng tiếp tục nối dài mạch phim Việt được vinh danh. Tác phẩm giành giải Phim ASEAN xuất sắc nhất và được mời chiếu ở nhiều liên hoan phim quốc tế. Và phải đến 10 năm sau, phim Việt mới trở lại mạnh mẽ khi Cha và con và… của Phan Đăng Di được xướng tên thắng giải của Ban giám khảo trẻ tại Festival des 3 Continents 2015 (Pháp). Trước đó, Di còn có Bi đừng sợ giành hai giải lớn: Phim đầu tay xuất sắc và Quay phim xuất sắc tại LHP Quốc tế Stockholm Thụy Điển cho dù thành tích phòng vé ở Việt Nam của tác phẩm này chỉ dừng ở con số 600 triệu đồng. Ba năm sau, Song Lang (2018) của đạo diễn Leon Lê tiếp tục ghi điểm cho phim Việt sau khi giành hơn 50 giải thưởng tại hơn 90 liên hoan phim toàn cầu. Đây cũng được coi là bộ phim Việt giữ kỷ lục cao nhất về số giải thưởng quốc tế tính cho đến thời điểm hiện tại. Nhà phê bình Elizabeth Kerr của The Hollywood Reporter ví tác phẩm đầu tay của đạo diễn Leon Lê như “một sự hòa quyện đặc biệt giữa Tâm trạng khi yêu của Vương Gia Vệ và Trước lúc bình minh của Richard Linklater mà vẫn mang đậm tinh thần Việt Nam”. Tiếp đó là Ròm (2019) của Trần Thanh Huy, bộ phim đầu tiên của Việt Nam giành giải New Currents tại Liên hoan phim quốc tế Busan (BIFF 24). Ý nghĩa của chiến thắng này được nhấn mạnh ở chỗ BIFF chính là Liên hoan phim lớn nhất và uy tín nhất tại châu Á, được xem là cửa ngõ quan trọng để các phim và đạo diễn châu Á tiếp cận với thị trường quốc tế. Lại bẵng đi 4 năm, bước qua thời Covid, năm 2023, Bên trong vỏ kén vàng của đạo diễn Phạm Thiên Ân đánh dấu một bước nhảy vọt mới. Tác phẩm ra mắt tại hạng mục phim đầu tay xuất sắc nhất của Liên hoan phim Cannes và giành giải Camera Vàng. Hãy nhớ rằng, mức độ uy tín của Cannes trong điện ảnh có thể sánh ngang với Nobel của văn chương và Grammy của âm nhạc. Giới phê bình điện ảnh Pháp gọi đây là “cú chạm kỳ diệu” của điện ảnh Việt bởi nó vừa tối giản, vừa thấm đẫm tinh thần Á Đông. Cũng năm này, Tro tàn rực rỡ của đạo diễn Bùi Thạc Chuyên đã có một màn chào sân vô cùng ngoạn mục khi vượt qua 1.700 đối thủ, trở thành tác phẩm đầu tiên của điện ảnh Việt được ra mắt toàn cầu, tranh giải ở hạng mục chính tại LHP quốc tế Tokyo lần thứ 35 (LHP châu Á lớn nhất hiện nay) và sau đó đoạt giải Khinh khí cầu vàng cho phim hay nhất tại LHP quốc tế 3 châu lục (LHP của các nước châu Á, châu Phi, châu Mỹ la tinh, có lịch sử từ năm 1979, từng tôn vinh những tác giả lớn của châu Á như: Hầu Hiếu Hiền, Vương Gia Vệ, Kore-eda...). Mùa giải 2024, Mưa trên cánh bướm của Dương Diệu Linh tiếp tục khẳng định vị thế phim Việt trong dòng phim nghệ thuật quốc tế khi cùng lúc đoạt hai giải thưởng lớn tại Tuần phim của Hiệp hội Phê bình Quốc tế (Venice Film Festival 2024): giải Phim hay nhất và giải Phim sáng tạo nhất. Trong năm 2024 còn có một thành tích nổi bật nữa là Cu Li không bao giờ khóc của Phạm Ngọc Lân giành chiến thắng hạng mục Phim đầu tay xuất sắc nhất tại LHP Quốc tế Berlin lần thứ 74. Bộ phim được khen ngợi vì sự tinh tế và nhân bản trong cách thể hiện mối quan hệ giữa con người và ký ức, đồng thời đánh dấu một thế hệ đạo diễn Việt trẻ dám kể chuyện bằng tiết tấu riêng, không chiều theo quy tắc công nghiệp. THẾ GIỚI BẮT ĐẦU LẮNG NGHE NHỮNG CÂU CHUYỆN CỦA VIỆT NAM Điều thú vị là, càng ít phô trương, phim Việt có vẻ càng được chú ý. Những cú nổ choang choang của Bố già hay Mai của Trấn Thành có vẻ không vào mắt các giám khảo quốc tế dù trong nước nó là bom tấn phòng vé. Trái lại, những bộ phim bỏ qua sự choáng ngợp, tập trung vào cảm giác đồng cảm lại được ưa thích hơn. Có người lý giải đây chính là thứ mà khán giả quốc tế vẫn khao khát tìm lại giữa rừng hình ảnh được chế tác hoàn hảo đến mức lạnh lẽo. Lý do sâu xa hơn, theo nhà phê bình Nguyễn Duy Lê: “Việt Nam từng là điểm nhìn trong mắt thế giới, nhưng đó là qua ống kính của người khác. Từ Đông Dương, cho đến Người Mỹ trầm lặng và kể cả Trời và Đất... hình ảnh Việt Nam luôn được tái hiện bằng đôi mắt ngoại quốc, nó gắn liền với chiến tranh, nạn nhân, khói lửa và nỗi buồn nhiệt đới. Giờ thì người Việt tự kể câu chuyện của mình, nhưng chính cái riêng đó lại chạm đến cái phổ quát kiểu như đi đến tận cùng dân tộc sẽ gặp nhân loại”. Ông Duy Lê cũng cho rằng điện ảnh thế giới hiện nay đã bước qua thời kỳ của những “cỗ máy” kể chuyện khổng lồ. Khi công nghệ, tiền bạc và kỹ thuật đạt đến đỉnh cao, điều còn thiếu lại chính là sự chân thật. Đó cũng là lý do phim Việt, với nhịp kể chậm, tiết chế, và cách nhìn nhân bản, bắt đầu được để mắt tới. Cái “tôi” Việt, sau nhiều năm bị mặc cảm là nhỏ bé, giờ đã đủ tự tin để đứng cạnh nhiều “ông lớn”. Trên bình diện rộng hơn, cái nhìn của thế giới cũng đang thay đổi. Liên hoan Cannes, Venice hay thậm chí Oscar giờ đều tìm kiếm những câu chuyện bản địa, những góc nhìn “ngoài trung tâm”. Điều này cũng lý giải vì sao gần đây danh sách những bộ phim về các “số phận nhỏ bé” kiểu như Parasite, Coda hay Muôn kiếp nhân duyên lại chiếm tượng vàng Oscar thay vì bom tấn như Avatar giai đoạn trước. Giữa bối cảnh công nghiệp điện ảnh lớn đã bão hòa, thế giới bắt đầu tò mò với những tiếng nói đến từ các quốc gia “bên rìa” mà ở đó con người vẫn còn vật lộn với những điều cơ bản nhất: yêu thương, mất mát, lòng tin, bản ngã. Việt Nam, sau nhiều năm im tiếng, trở thành một mảnh đất chứa đựng những chất liệu nguyên sơ mà điện ảnh thế giới đang thiếu. n 1-2/11/2025 www.tienphong.vn VĂN HÓA 5 HẠ ĐAN ĐIỆN ẢNH VIỆT NAM TỪNG BỊ XEM LÀ “VÙNG TRŨNG” CỦA CHÂU Á BỞI ÍT CÓ NHỮNG TÊN TUỔI ĐÁNG KỂ CÓ THỂ ĐI RA NGOÀI BIÊN GIỚI, VÀ NHỮNG SẢN PHẨM CHỦ YẾU ĐÁP ỨNG NHU CẦU TRONG NƯỚC HƠN LÀ ĐƯỢC QUỐC TẾ NHÌN NHẬN. THẾ NHƯNG TRONG KHOẢNG CHỤC NĂM GẦN ĐÂY, MỘT LÀN SÓNG MỚI ĐÃ XUẤT HIỆN: CÁC BỘ PHIM “MADE IN VIETNAM” LIÊN TIẾP ĐƯỢC TRÌNH CHIẾU Ở NHỮNG LIÊN HOAN PHIM LỚN, LỌT MẮT XANH CỦA NHỮNG BAN GIÁM KHẢO DANH GIÁ NHƯ CANNES, VENICE... KHIẾN HÀNH TRÌNH RA BIỂN LỚN CỦA PHIM VIỆT ĐANG TỪNG BƯỚC ĐƯỢC NỚI RỘNG. Liên Bỉnh Phát là diễn viên Việt Nam đầu tiên được xướng tên tại hạng mục Nam chính xuất sắc nhất của Giải thưởng Kim Chung (Đài Loan, Trung Quốc) “Cũng cần nói rằng sự trỗi dậy của điện ảnh Việt không đến từ một cú bứt phá đột ngột, mà từ một quá trình dài tích tụ. Không thể phủ nhận công lao của thế hệ đạo diễn như Trần Anh Hùng, Nguyễn Võ Nghiêm Minh, Đoàn Minh Phượng đã mở đường cho phim Việt đi xa, dù họ chủ yếu sống và làm việc ở nước ngoài. Thành công của những đàn anh, đàn chị này đã đặt những viên gạch đầu tiên cho thế hệ sau như: Phan Đăng Di, Leon Lê, Phạm Thiên Ân, Phạm Ngọc Lân... có thể tự tin đem những câu chuyện Việt đi chinh phục khán giả toàn cầu” . NHÀ PHÊ BÌNH NGUYỄN DUY LÊ Quán Kỳ Nam vừa giành giải Sao băng tại Liên hoan phim quốc tế Hawaii trước khi ra rạp tại Việt Nam
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==