9 n Thứ Sáu n Ngày 24/10/2025 VĂN HÓA - GIẢI TRÍ chính xác tuyệt đối để đảm bảo thanh đá có độ dày, mỏng, dài, ngắn phù hợp, từ đó phát ra nốt nhạc chuẩn xác theo hệ thống âm nhạc quốc tế… Việc tìm được đá đã khó, nhưng để bắt đá lên thanh âm còn khó hơn; việc chế tác và thử âm là công đoạn khó khăn nhất. Vì vậy, anh phải kiên nhẫn đẽo gọt, mài giũa từng thanh đá, đồng thời liên tục thử âm bằng búa gõ. Tiếp đó, các thanh đá được ký âm và sắp xếp theo hệ thống thanh âm quốc tế để tạo thành một bộ đàn đá hoàn chỉnh, sẵn sàng ngân lên những giai điệu vĩnh cửu từ thiên nhiên. “Cần 5 công đoạn để tạo ra bộ đàn đá. Đầu tiên là xác định độ vang và âm vực của khối đá. Tiếp đó là các công đoạn: Tìm thớ của đá để tách ra từng thanh đá, đục thô để kiểm tra âm thanh và tinh chỉnh để định vị nốt, dùng máy để đưa đá về nguyên trạng ban đầu và cuối cùng là xóa các vết đẽo, gọt trên đá. Ngoài ra, là người không biết về nhạc lý, ký âm nên tôi phải mày mò và học hỏi thanh nhạc qua bạn bè và trên mạng để dịch ngôn ngữ của đá thành ngôn ngữ của âm nhạc, giúp di sản văn hóa này sống mãi”, anh Nghiệp thổ lộ. Theo ông Nguyễn Danh Hạnh, nguyên Phó Ban quản lý di tích tỉnh Phú Yên, anh Nghiệp không chỉ đam mê nhạc cụ đá mà còn rất chịu khó học hỏi. Từ những phiến đá sưu tập được, anh mang về, đo các loại thang âm, sắp xếp thành nhạc cụ, biểu diễn được những tác phẩm âm nhạc hoàn chỉnh nên rất đáng quý. GÌN GIỮ CHO MAI SAU Tại không gian Cơ sở di sản Hồn Xưa luôn có hàng chục bạn trẻ say sưa, chăm chú luyện tập biểu diễn đàn đá từ những giai điệu đơn giản đến phức tạp nhất để phục vụ du khách. Phạm Thị Mỹ Linh (trú xã Tuy An Đông) là một trong những tay đàn như vậy. Mỹ Linh tâm sự rằng chính âm thanh trong trẻo của những thanh đá đã thu hút em đến với nghệ thuật đàn đá từ hơn 4 năm qua. Hiện tại Linh vẫn chăm chỉ luyện tập đàn đá để phối với những bài hát truyền thống cách mạng như: Cô gái vót chông, Tiếng đàn Ta lư, Đắk Lắk ngày mới… Cả những bài nhạc trẻ mới nổi đều được em biểu diễn một cách thuần thục. Cũng chính vì nét âm thanh trầm bổng của đàn đá, mà cứ mỗi lần đến Tuy Hòa, Hoa hậu Doanh nhân hoàn vũ 2019 Nguyễn Thị Diệu Thúy cứ nằng nặc bảo tôi đưa đi xem biểu diễn đàn đá. Diệu Thúy nói rằng, những thanh âm thánh thót đầy mê hoặc của đàn đá kết hợp với những giai điệu hiện đại đã mang lại những cảm xúc đặc biệt trong lòng cô. Chị Nguyễn Thị Thúy Hằng, một du khách Hà Nội, hào hứng chơi thử đàn đá. Chị cho biết không thể ngờ thứ vật liệu khô khan, cứng rắn như đá lại có thể ngân lên được những giai điệu mềm mại và lay động đến vậy. “Nhờ có những người đam mê đá và bắt đá phải lên thanh âm như anh Nghiệp mà di sản vô giá của cha ông mình vẫn được gìn giữ và hồi sinh. Họ không chỉ chế tác ra nhạc cụ, mà còn truyền cảm hứng, truyền lại kỹ thuật và tình yêu đối với âm nhạc này cho thế hệ sau”, chị Hằng bộc bạch. H.O tạo Hội An trong mối quan hệ với Đà Nẵng đang đứng trước cơ hội định hình mô hình “song trục sáng tạo” đầu tiên ở Việt Nam - một trục di sản và một trục truyền thông, bổ sung cho nhau trong hệ sinh thái sáng tạo vùng duyên hải miền Trung. Khi Đà Nẵng hướng đến lĩnh vực nghệ thuật truyền thông trong kết nối phim ảnh, biểu diễn và công nghệ số, cụm đô thị Hội An có thể đóng vai trò vùng bản sắc, nơi gìn giữ và tái sinh các giá trị thủ công, nghệ thuật dân gian và di sản sống. “Để mô hình này phát huy hiệu quả, cần trước hết hoàn thiện thể chế cho cụm đô thị di sản sáng tạo Hội An trong hệ sinh thái văn hóa sáng tạo Đà Nẵng. Một cơ chế đặc thù nên được ban hành, bảo đảm quyền tự chủ về quản lý văn hóa, quy hoạch và ngân sách ở cấp phường; đồng thời thiết lập cơ quan điều phối vùng sáng tạo Đà Nẵng - Hội An để điều hòa lợi ích và quản lý chiến lược”, PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương cho hay. Cùng quan điểm, bà Phạm Thị Thanh Hường, Trưởng ban Văn hóa (Văn phòng UNESCO tại Hà Nội) nhận định: Hội An từ lâu đã là mô hình mẫu của UNESCO về quản lý di sản - nơi di sản không chỉ là “vật thể” mà còn là “cuộc sống con người, không gian và cộng đồng”. Trong bối cảnh mới, cần có nghị quyết riêng cho Hội An, đồng thời thành lập cơ quan trực tiếp điều phối công tác bảo tồn ở cấp thành phố. “Đà Nẵng cần hướng đến mô hình phát triển đa cực, trong đó Hội An là cực đô thị di sản - sáng tạo, giữ vai trò kết nối giữa quá khứ và tương lai của thành phố mới,” bà Hường nói. HOÀI VĂN Vì đam mê đàn đá, anh Nguyễn Minh Nghiệp phải xoay xở, tính toán và mở thêm nhiều dịch vụ để thu hút khách, kiếm thêm nguồn thu để thuê thầy về dạy nhạc lý và bồi dưỡng thêm cho các bạn trẻ đánh đàn. Anh mong muốn thời gian tới, chính quyền và các ban, ngành ưu đãi cho thuê mặt bằng để anh có một nơi rộng rãi hơn để trưng bày đàn đá, quảng bá loại nhạc cụ độc đáo này đến với du khách, đồng thời cũng là nơi dạy đàn đá miễn phí cho các bạn trẻ yêu thích âm nhạc truyền thống. Nghệ nhân Nguyễn Minh Nghiệp hướng dẫn các bạn trẻ chơi đàn đá ẢNH: HUYỀN OANH Tuần qua, Phòng An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Công an tỉnh Phú Thọ vừa triệt phá một đường dây lừa đảo qua mạng bằng hình thức rao bán “bùa yêu,” “bùa làm ăn”, “bùa đòi nợ.” Các đối tượng lập tài khoản Facebook, Zalo đăng video hành lễ và quảng cáo “làm bùa yêu hiệu nghiệm 100%”, sau đó yêu cầu người mua chuyển khoản từ 500.000 đồng đến 4,5 triệu đồng để “làm lễ từ xa”. Khi nhận tiền, tài khoản lập tức bị chặn liên lạc. Số nạn nhân mắc bẫy ước tính có hơn 100 người, trong đó có nhiều người vì xấu hổ nên không trình báo. Chỉ cần gõ từ khóa “bùa yêu”, trong vòng một giây đã có tới hơn 1.000 kết quả. Ngẫu nhiên dừng lại ở bài đăng mới nhất: “Tìm thầy làm bùa cho người yêu ở xa để họ bứt rứt, nóng lòng, đầu óc chỉ suy nghĩ đến mình và tìm về mình”, trong vòng 2 giờ đồng hồ sau khi bài đăng đã có 359 bình luận phía dưới, đa số là những chỉ dẫn: “nhắn tin riêng, mình đã làm thành công với thầy này, giới thiệu cho bạn”, “trước chồng chị cũng bỏ chị, chị nhờ thầy làm kéo được nó về rồi, em inbox”, “tôi làm thầy dân tộc Khmer được 3 ngày người yêu tự mò về luôn, ai cần nhắn tin riêng tôi chỉ cho mà đi”... Lần theo một địa chỉ “bóc phốt bùa ngải” tôi liên lạc được với chị Th. Theo lời kể của chị, năm ngoái, do làm ăn thua lỗ, vợ chồng chị được giới thiệu một địa chỉ làm bùa Thái Lan có tác dụng “tụ tiền, tụ lộc”. Qua liên lạc, vợ chồng chị Th chốt với “thầy” gói bùa 12,5 triệu đồng. Người này nói rằng chỉ cần một ngày sau làm lễ, tiền tài sẽ tự tìm đến, việc làm ăn của gia đình chị chắc chắn hanh thông. Kết quả, ba tháng sau lễ cúng và đốt bùa online (nơi cúng được giới thiệu là ở Thái Lan), việc làm ăn của vợ chồng chị Th vẫn tiếp tục đi vào bế tắc. Cuối năm, công ty nhà chị phải tuyên bố phá sản. Trong nhóm kín “Thế giới bùa ngải” có gần 36.000 thành viên, những câu chuyện như của chị Th không hiếm. Nhưng có lẽ vì tâm lý ngại ngùng, đa phần nạn nhân đều dùng nick “người dùng ẩn danh” để chia sẻ những kinh nghiệm đau thương của mình khi sa chân vào cuộc chơi này. TIKTOK, PHIM ẢNH CỔ XÚY BÙA CHÚ Theo nhà nghiên cứu Hùng Vĩ, hiện không ít bộ phim, MV ca nhạc cũng sử dụng chi tiết “bùa yêu”, “làm phép” như yếu tố kích thích, gợi tò mò hoặc tạo cú xoay đảo chiều. Những sản phẩm đó có thể không cố ý cổ xúy mê tín, nhưng trong bối cảnh thiếu giáo dục phân biệt niềm tin, lừa đảo, khán giả trẻ rất dễ bị dẫn dắt lệch hướng. Trong loạt phim Scandal: Bí mật thảm đỏ, Người bất tử hay các MV mang màu sắc huyền bí, bùa ngải được thể hiện như một công cụ quyền lực vừa hại người vừa cứu người, mang đến sự hồi hộp hấp dẫn cho khán giả. Ở Thái Lan, các phim như Chơi ngải, Tà chú cấm... thậm chí xây dựng hẳn dòng kinh dị xoay quanh “ngải tình”, “ngải báo thù”. Dù mục đích nghệ thuật là chính, nhưng việc miêu tả lặp lại các nghi lễ, hiệu nghiệm của bùa chú trong một số tác phẩm đã tạo ra ảo tưởng rằng ngải là có thật, thậm chí có thể dùng để thay đổi tình cảm, số phận. Cùng với sự lan truyền của những nội dung này trên mạng, đặc biệt là các video “hành lễ” giả mạo, văn hóa đại chúng đã góp phần nuôi dưỡng tâm lý mê tín và khiến một bộ phận công chúng nhẹ dạ dễ trở thành nạn nhân của các chiêu trò lừa đảo tâm linh trá hình. Tiến sĩ Trần Minh Khôi (Viện Nghiên cứu Văn hóa) cảnh báo: “Chúng ta đang chứng kiến một hiện tượng mất thiêng hóa trong văn hóa tâm linh”. Ông Khôi cho rằng, khi các yếu tố linh thiêng bị biến thành dịch vụ mua bán, như “bùa yêu”, “làm phép từ xa”, hay “bùa đòi nợ”, giá trị cốt lõi của tín ngưỡng dân gian bị xói mòn. Nghi lễ truyền thống vốn gắn liền với cộng đồng, với quy trình khắt khe và sự kính ngưỡng thiêng liêng, nay bị giản lược thành những thao tác giả qua mạng để lừa khách hàng chuyển khoản. Đáng lo ngại hơn, giới trẻ lại tiếp cận những yếu tố này qua lăng kính giải trí: xem MV, phim kinh dị, TikTok đầy hình ảnh “triệu hồi”, “làm phép”, “trói người yêu bằng bùa” thay vì tìm hiểu chiều sâu văn hóa. Tâm linh bị tiêu dùng như món hàng phong thủy rao bán trên mạng, nó không còn là hệ thống giá trị tinh thần mà chỉ còn là công cụ trục lợi. HẠ ĐAN Biến tướng bùa ngải trên mạng Từ chỗ là một phần tín ngưỡng dân gian, các loại “bùa yêu”, “bùa cầu tài”, “bùa đòi nợ”… đang được phù phép thành một dạng hàng hóa tâm linh trên TikTok, Facebook, Zalo. Vô hình trung, văn hóa đại chúng và mạng xã hội đang dung dưỡng cho một hình thức mê tín mới. Chuyên gia văn hóa dân gian Nguyễn Hùng Vĩ chia sẻ: “Tâm linh Việt vốn là hệ thống niềm tin phức hợp, dựa trên nền tảng nghi lễ, đạo đức, triết lý nhân sinh và cả mỹ học. Nhưng khi bị cắt rời khỏi bối cảnh cộng đồng và nghi thức truyền thống, những dịch vụ bùa chú trên mạng chỉ là sự giả mạo”. Bùa yêu được bán với giá 500.000 - 5.000.000 đồng
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==