Đền ông Hoàng Mười, xã Xuân Hồng (Nghi Xuân, Hà Tĩnh) còn được gọi là đền chợ Củi, được tạo lập vào cuối đời nhà Lê. Tại đây, người dân thường bày bán ngựa giấy ở hai bên lối ra vào.
Ông Nguyễn Long Thiên, Trưởng Ban quản lý đền ông Hoàng Mười cho hay, người dân đi lễ ở Đền ngoài thắp hương còn mua ngựa giấy đốt, mục đích là cầu bình an, gặp nhiều may mắn trong cuộc sống. "Đức Quan Hoàng Mười là tướng trận giỏi, do vậy người dân hóa ngựa để ông cùng quân lính củng cố binh lực, đánh giặc ngoại xâm theo tín ngưỡng từ thời trước truyền lại nay", ông Thiên nói.
Ngựa giấy có nhiều kích thước, con bé cao từ 50 cm đến một m, con lớn cao hơn 2 m. Ngựa được làm từ cốt nứa mua sẵn từ những người dân trong xã. Trung bình mỗi con bán với giá từ 200.000 đến 400.000 đồng tùy kích cỡ.
Vào những ngày giỗ Đức Quan Hoàng Mười hoặc dịp lễ Tết, những người buôn bán ở cửa Đền thường nhập cốt nứa về, sau đó tự dán giấy bồi, quét sơn vàng để trang trí ngựa.
Một bộ ngựa giấy phải đi kèm hình nhân, áo, mũ.
Các con ngựa giấy được trang trí cầu kỳ và bắt mắt. Dù giá tiền dưới một triệu đồng, nhưng người dân địa phương cho biết với thu nhập trung bình ở đây thì thông thường "nhà giàu hoặc khách thập phương mới có điều kiện hóa ngựa giấy".
Ngựa giấy sau khi mua sẽ được đưa đến tiền sảnh của Đền để làm lễ. Những ngày đầu năm, cứ đến chiều tối là ngựa giấy được đặt kín lối lên xuống tiền sảnh Đền.
Làm lễ xong, người dân sẽ đưa ngựa giấy đến lò hóa vàng mã được đặt ở phía tây của đền chợ Củi để đốt.
Theo Trưởng ban quản lý Đền, trung bình mỗi ngày người dân đốt khoảng hơn 50 bộ ngựa giấy. "Chúng tôi đã khuyến cáo người đi lễ không nên đốt ngựa giấy, vì nó ảnh hưởng đến môi trường, song phụ thuộc vào tín ngưỡng và nhu cầu của họ. Để cấm hẳn thì rất khó", ông Thiên nói.
Khi ngựa giấy được hóa, nhiều chủ nhân đã đứng trước đống lửa chắp tay vái lạy để cầu may mắn.
