Sau hang Hậu Cần là hang dùng làm nơi ở và làm việc của đồng chí KhămTày Xiphănđon, Tổng chỉ huy tối cao quân đội Lào khi ấy sau này là Bộ trưởng Bộ Quốc phòng. Chầm chậm bên vị đại tá già từng là Chủ nhiệm chính trị Trung đoàn công binh 217, tôi lia vào sổ tay những điều cụ từng thuộc lòng. Tôi hiểu không phải trí nhớ đang làm phận sự của nó mà với cụ lúc này đây có sự trợ giúp bằng xương máu của bao đồng đội. Cụ bồi hồi nhớ lại.
Nhiệm vụ xây dựng công trình cho lãnh tụ và các cơ quan Trung ương (T.Ư) tại Lào tại Viêng Xay là một việc quan trọng, thời gian yêu cầu gấp nhưng phải đảm bảo tính mỹ thuật và an toàn tuyệt đối cho các công trình phòng thủ vĩnh cửu của T.Ư Lào. Trong suốt 6 năm khoét núi khoan hầm phải dùng máy khoan với năng lượng nổ cùng sức người xây dựng được 51 công trình lớn nhỏ. Ngoài ra lực lượng công binh còn cải thiện các hang động khác đảm bảo kịp thời đưa vào sử dụng với khối lượng: đào phá đá 36.796m3 Đổ bê tông 869.000 m3; xây gạch đá 5.606 m3; làm 9.200 m2 nhà.
Anh Bảy Cay Xỏn cùng vợ con ( phải) và đồng chí Chu Huy Mân ( trái) Bí thư Đảng ủy Đoàn chuyên gia Quân sự Việt Nam tại Lào ở căn cứ Sầm Nưa Tôi bám theo Đại tá Quách Đại Hải vào nhà đồng chí Cay Xỏn. Đó là một ngách hang khá lớn. Ngoài khu sinh hoạt của đồng chí và gia đình ( mỗi thành viên có một phòng) một ngách hang dễ phải hơn trăm mét thông sang một vòm hang lớn tại đó có phòng làm việc, phòng họp Bộ Chính trị. Lại thênh thang một vòm hang trong đó bê tông được trám vuông vức. Dưới có bảy hay tám chiếc giuờng. Đó là nơi ngủ lại của các đồng chí Bộ Chính trị mỗi khi làm việc lâu qua đêm với đồng chí Tổng Bí thư Cay Xỏn.
Dậy chút bồi hồi khi ngó những vật dụng còn sót lại. Những chiếc giuờng gỗ mộc xiêu vẹo, những cái phích loại lít rưỡi của nhà máy Bóng đèn Phích nước Rạng Đông sản xuất từ những năm sáu mươi và những chiếc ca uống nước tráng men của nhà máy sứ Hải Dương, nhà máy Sắt Tráng men Hải Phòng cũng từ những năm 60 như thế đã han rỉ cũ kỹ. Lại nữa, sự hiện diện của các đồ vật madeinVietnam một thuở một thời. Tình cảm đặc biệt Việt Lào nhen nhóm tự thuở ấy nay vẫn đượm nồng, son sắt.
Qua một ngách hang khác, cụ Quách Bá Đạt trong tổ cán bộ giúp việc cho đồng chí Cay Xỏn từ năm 1971 đến mãi năm 1988 bồi hồi nhớ lại những lần Anh Bảy (tên thân mật đồng chí Cay Xỏn hồi ấy anh em thường gọi. Anh Tám là đồng chí Khăm Tày. Phúc là tên thân mật của đồng chí Phumivôngvichít. Chu là tên gọi Việt của đồng chí Nuhac Phumsavẳn) thường xuyên ngồi ăn cơm với anh em khi thì với đội bảo vệ khi thì tổ cán bộ giúp việc.
Có một chuyện đại tá Quách Đại Hải kể, sau này tôi lục trong sử chưa thấy? Hay là chưa kịp chép? Chuyện do chính Anh Bảy, đồng chí Cay Xỏn kể cho cán bộ giúp việc Hải.
Năm 1948 phong trào cách mạng Lào lên mạnh nhưng chưa tạo được một căn cứ cách mạng kháng chiến làm chỗ dựa lâu dài cho cuộc kháng chiến. Để giúp Lào có được cơ sở này, Bác Hồ đã chỉ thị cho đồng chí Võ Nguyên Giáp nghiên cứu xây dựng Sầm Nưa thành căn cứ kháng chiến cho cách mạng Lào. Đại tướng Võ Nguyên Giáp nhận lệnh Bác mà rất lo bởi chưa tìm ra được nhân sự. Đó là phải tuyển lựa được những thanh niên Lào có tinh thần yêu nước hăng hái... nhằm đưa về Sầm Nưa hoạt động. Đại tướng cho người tìm hiểu thì được biết, sau cách mạng tháng Tám năm 1945 có một tổ chức thanh niên Lào yêu nước đang nghiên cứu tìm hiểu chủ nghĩa Mác-Lê nin. Nhóm này gồm những thanh niên Lào đang sinh sống học tập ở Hà Nội và một số tỉnh quanh đó. Người phụ trách nhóm có tên là Cay Xỏn Phômvihản. Khi cuộc kháng chiến Toàn quốc bùng nổ, nhóm này cùng với anh em Việt Nam rút khỏi Hà Nội và hiện đang tham gia công tác tại khu 12.
Đại tướng sau khi nghe được đã thân chinh tìm đến Khu bộ 12 đang đóng ở xã Yên Lãng, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên. Đại tướng rất vui mừng khi được tiếp xúc ngay với đồng chí Cay Xỏn khi đó đang làm công tác tuyên truyền ngay tại Khu bộ. Qua tiếp xúc, Đại tướng biết được đồng chí Cay Xỏn là một thanh niên yêu nước thông minh có nhiệt huyết cách mạng đang khao khát được về Lào để tham gia kháng chiến. Đại tướng về báo cáo với Bác và Thường vụ Trung ương Đảng. Bác và Thường vụ nhất trí chọn đồng chí Cay Xỏn phụ trách đưa một đội công tác về Lào. Với quyết định đó đội công tác có tên Đội xung phong Bắc Lào được thành lập và có nhiệm vụ đứng chân ở địa bàn Sầm Nưa để làm công tác tuyên truyền. Đó là ngày 24/8/1948.
Cả sự kiện quan trọng tại Đại hội Đảng Cộng sản Đông dương lần thứ II tháng 2/1951 cũng được Anh Bảy kể lại tường tận. Đó là sự kiện trên cơ sở nền tảng Đảng Cộng sản Đông Dương phát triển thành 3 Đảng để đảm đương lãnh đạo cách mạng ba nước Đông Dương.
Lúc quay ra trên lối đi có một cái tháp nhỏ xây bằng gạch nung. Tấm hình một thanh niên rất đẹp trai hao hao gương mặt của Hoàng thân được gắn lưng thân tháp. Đó là mộ và hình anh Quang (hay Minh? Hoàng thân đặt tên các con theo lối Việt những là Quang, Minh, Chính, Đại... mà tôi không nhớ hết?)
Câu chuyện các cụ kể lại khiến cả đoàn bùi ngùi. Người con trai của Hoàng thân nằm kia vốn đẹp trai thông minh và học rất giỏi. Sau khi tốt nghiệp đại học ở Liên Xô ngành thủy lợi, anh được Nhà nước Liên Xô cho học tiếp ở bậc cao hơn. Nhưng Hoàng thân đã gọi con mình về.
Anh Quang lại có năng khiếu về chính trị. Anh được đưa xuống một đơn vị quân đội để rèn luyện thêm. Đau đớn thay, bom địch từng ném xuống Sầm Nưa dày là thế, thoát chết qua nhiều trận bom nhưng trong một lần xuống cơ sở anh Quang đã bị bọn địch phục kích và hy sinh cách căn cứ chỉ 5 cây số!
Đại tá Vũ Đức Mai, từng là Phó ban xây dựng căn cứ địa Sầm Nưa người trực tiếp thiết kế hai hang lớn của đồng chí Cay Xỏn Phômvihản và Hoàng thân XuPhanuvông. Công binh cũng phải dũi đào hàng nghìn mét khối đá cho tiết diện lẫn độ sâu, độ dài của hang.
