Nắng nóng kèm gió Lào ràn rạt ở Chiến khu xưa Ba Lòng xứ rẻo cao Đakrông như dội lửa trên đầu. Sau nhiều lần hỏi địa điểm tìm kiếm mộ liệt sĩ ở thôn Tân Xá, chúng tôi gặp một tốp cán bộ chiến sĩ Sư đoàn 968 đang mướt mồ hôi đào những cái hố hình chữ nhật cao quá đầu người ở vườn một hộ dân thôn này.
“Thật sự mỗi khi phục dựng di vật của liệt sĩ, em và các anh, các chú đều hồi hộp lắm, bởi di vật mà mình đang làm đó rất thiêng liêng, gắn liền với những con người, những trận đánh cụ thể. Đối với di vật này, khi đến bước sóng rõ nhất, thấy được trên đó là khuôn mặt một cô gái, tự nhiên em cảm xúc sởn da gà, hình dung ra bao nhiêu thứ của chiến tranh, con người và kỷ niệm gắn chặt với nó, với người ra trận và với người ở lại…”
Thượng úy Nguyễn Thị Thanh Huyền
Địa điểm khai quật tìm kiếm, phát hiện, cất bốc được 40 hài cốt liệt sĩ cùng nhiều di vật của bộ đội kèm theo được tiến hành ở một điểm khác trong thôn, từ cuối tháng 3 đến cuối tháng 5/2021. Do không tìm thêm được hài cốt liệt sĩ nào cũng như không tìm thấy dấu vết cho thấy vẫn còn hài cốt liệt sĩ ở đó nên bắt đầu từ 1/6 lực lượng khai quật quyết định tìm kiếm mở rộng khu vực xung quanh. Ban đầu, lực lượng đào các ô theo 2 hàng ngang và dọc để có xác suất phát hiện cao nhất. Các ô được đào theo hình chữ nhật, chiều rộng hơn 1m, chiều dài gần 2m, sâu quá đầu người. Quá trình đào, phát hiện dấu vết khả nghi sẽ dùng máy móc san bớt phần đất mặt trên diện rộng, sau đó tiếp tục đào bằng dụng cụ cầm tay nhằm bảo đảm việc tìm kiếm từng chi tiết nhỏ xương cốt của liệt sĩ cũng như các di vật của bộ đội được chôn kèm theo.
Trở lại bức ảnh chân dung của cô gái được tìm thấy cùng hài cốt liệt sĩ kể trên, không chỉ đơn vị tìm kiếm hài cốt liệt sĩ ở Ba Lòng là Sư đoàn 968, mà sau một tuần lễ kể từ khi thông tin liên quan kèm theo bức ảnh được phát đi, đăng tải trên các phương tiện thông tin đại chúng và các trang mạng xã hội, hiện có một gia đình ở Đức Thọ, Hà Tĩnh lúc nhìn bức ảnh, nghi cô gái chính là người yêu của thân nhân họ là bộ đội đã chiến đấu, hy sinh ở chiến trường Quảng Trị. Người trong ảnh hiện đang sinh sống ở miền Nam. Hiện gia đình này đang tìm cách liên lạc để tìm hiểu thêm về thông tin.
Lực lượng tìm kiếm mừng khôn xiết lúc phát hiện một di vật cá nhân được cất giữ cẩn thận trong nhiều lớp bao nilon, nghi có gắn liền với kỷ niệm của liệt sĩ. Bằng kinh nghiệm dày dặn, lực lượng đã đưa được di vật này lên khỏi mặt đất một cách nguyên vẹn. Sau đó bảo quản cẩn thận và khoa học, nhanh chóng đưa về Phòng Kỹ thuật hình sự Công an tỉnh Quảng Trị để tiến hành phục dựng, tìm kiếm thông tin.
 |
Lực lượng chức năng tiếp tục khai quật, mở rộng tìm kiếm các hài cốt liệt sĩ ở khu vực thôn Tân Xá |
Thượng úy Nguyễn Thị Thanh Huyền, cán bộ Phòng Kỹ thuật hình sự Công an Quảng Trị, nhớ lại: “Tầm 7h30 sáng 28/4, thủ trưởng đơn vị chỉ đạo tiếp nhận một di vật đặc biệt của liệt sĩ để tiến hành phục dựng. Di vật được đựng trong một bao nilon, bên trên buộc cẩn thận. Di vật được chôn lâu ngày dưới lòng đất nên rất dễ bị mục mủn, nhất là khi tiếp xúc với oxy. Bằng kinh nghiệm, chúng tôi đã đưa di vật này vào chỗ kín gió cùng sự hỗ trợ của máy móc sấy khô nó một cách tự nhiên. Vừa sấy vừa mở từng lớp bọc ra một cách cẩn thận và tỉ mẩn. Cứ thế, di vật dần lộ ra qua 2 lớp bọc bên ngoài với lớp ngoài cùng bằng chất liệu nilon cứng dạng như áo mưa ngày xưa, lớp kế tiếp cũng bằng nilon nhưng mỏng, mềm hơn”.
Thượng úy Hiền bảo, di vật được phát hiện là một tấm giấy cỡ nhỏ với hiện trạng đã ố vàng, mục nát vì ẩm ướt lâu ngày, hoàn toàn không nhận ra bất kỳ thông tin nào trên đó. Sau đó, chúng tôi đưa di vật này vào máy chuyên dụng, sử dụng các bước sóng và nguồn sáng thích hợp trên cơ chế vật lý để xử lý phục dựng. Kết quả, sau khi kiểm tra qua rất nhiều bước sóng với thời gian hơn nửa ngày, chúng tôi đã ghi lại được thông tin trên tấm giấy là ảnh chân dung một cô gái khoảng 18 đến 20 tuổi có đôi mắt rất đẹp.
 |
40 hài cốt liệt sĩ được tìm thấy ở chiến khu xưa Ba Lòng |
Trung tá Lê Ngọc Thông, Phó Chủ nhiệm chính trị, Sư đoàn 968 bộc bạch: “Các anh chị ở Phòng Kỹ thuật hình sự Công an Quảng Trị vừa phục dựng di vật đến đâu thì thông tin cho chúng tôi đến đó. Khi được anh chị gửi đến là bức chân dung một cô gái, anh em vỡ òa niềm cảm xúc, mừng lắm. Chúng tôi sau đó đã ngay lập tức phát thông tin tìm kiếm kèm theo bức ảnh trên nhiều phương tiện thông tin đại chúng và các trang mạng xã hội với hy vọng sớm tìm ra manh mối liên quan...”.
Trung tá Thông chia sẻ: “Theo nhiều nguồn tài liệu và các nhân chứng, vào đêm 19 rạng ngày 20/10/1965, Trung đoàn 6 (Đoàn Phú Xuân), Quân khu Trị Thiên đã thực hiện đợt đánh thứ 3 với quyết tâm đẩy bằng hết quân địch ra khỏi đồn Ba Lòng. Tuy nhiên, do gặp phải một số yếu tố bất lợi, 71 chiến sĩ của ta đã anh dũng chiến đấu, hy sinh. Do điều kiện chiến tranh, có 53 chiến sĩ sau đó được chôn cất chung trong các hố chôn tập thể. Kể từ sau giải phóng, Sư đoàn 968 rất nhiều lần phối hợp Ban liên lạc cựu chiến binh (CCB) Trung đoàn 6 và cấp ủy, chính quyền địa phương cùng nhiều cá nhân, tổ chức, tiến hành nhiều đợt khảo sát, tìm kiếm, quy tập. Tuy nhiên, do bom đạn chiến tranh hồi đó đánh phá nhiều lần làm địa hình, địa vật thay đổi. Sau này là sự tái thiết xây dựng nhà cửa, khai hoang, cải tạo đất đai để phát triển sản xuất của người dân địa phương, rồi cộng thêm yếu tố thời gian, tuổi tác làm cho các CCB của đơn vị trên không còn nhớ được một cách chính xác nơi hy sinh, chôn cất của đồng đội. Do đó, mãi đến cuối tháng 3 vừa rồi, qua rất nhiều cuộc hội thảo, nghiên cứu, đối chứng các thông tin từ hai phía bên ta và bên địch, đồng thời tiếp tục tổ chức hàng chục cuộc khai quật, tìm kiếm nữa mới tìm thấy 40 hài cốt liệt sĩ ở đây”.
Trung tá Nguyễn Bá Lê-Đội trưởng Đội tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ Sư đoàn 968 thông tin: “Việc tìm thấy 40 hài cốt liệt sĩ kể trên, hiện tại chưa thể khẳng định được là chiến sĩ của Trung đoàn 6. Chúng tôi đang cần thêm thời gian. Việc tìm kiếm thêm thông tin, manh mối, đồng thời sẽ tổ chức hội thảo khoa học mới mong có thể xác định được đơn vị, danh tính của các liệt sĩ”.
