“Sơrli và Sun rời làng đi xuống phía ven biển. Họ ăn mặc rất đẹp. Họ mang theo bao nhiêu thứ đẹp để đổi lấy muối và cá của người Việt; họ mang nào gỗ thông, nào ngà voi, nào tấm chăn, họ dắt theo một con dê to… Cuộc đi rất vui, rất nhiều phụ nữ mua đồ trang sức. Những người trai trẻ đùa giỡn với họ… Đến chợ, họ mua đủ thứ cần thiết. Họ mua bát, cúc áo mạ vàng, quần áo đẹp. Trai, gái gặp nhau, nên bạn nên duyên từ những cuộc đi ấy…
Đó là những năm đầu thế kỷ 20, ở vùng núi nam Đông Dương, là Tây Nguyên ngày nay.
Đó là chợ. Phiên chợ như hành trình đời sống kéo dài từ xa xưa còn thảng hoặc giữ gìn được cho đến những thế kỷ sau này. Chúng ta còn gặp ở những vùng núi non Tây Bắc. Những phiên chợ trên sông nước phương Nam. Dưới gốc đa, cổng làng nơi làng mạc châu thổ. Nơi vạn chài lao xao vị biển …
Bản nguyên của chợ Việt là một hình thái lễ hội dân gian. Vui tươi, phồn thực, tràn trề màu sắc, mùi vị. Tràn trề như sức sống sau mỗi mùa màng.
Thế kỷ 21. Không phải ngẫu nhiên giờ đây, chợ thuần chất Việt còn sót lại chỉ ở số ít vùng núi non, làng mạc khuất nẻo nơi nền văn minh vật chất còn chưa kịp chà xát. Còn lại nhiều nơi, thay vào đó là không ít xô bồ, hỗn tạp, đổi chác lừa lọc.
Con người khắp nơi rồi sẽ quen với ánh đèn sáng choang cùng hơi máy lạnh phả ra trong các siêu thị. Sẽ quen mua bán trên chợ - mạng chỉ với một ngón tay ấn nút. Chợ ngày càng phù hoa. Với mọi loại công nghệ mua-bán.
Thế nhưng, lại vẫn biết rằng, trên mảnh đất người đời, luôn có một “mảnh đất huyền ảo” gắn với con người từ thuở sơ sinh, đó là Chợ. Đời sống con người luôn là sự trở về. Từ tót vời văn minh, con người sẽ lại hồi nguyên. Sẽ trở về với bản nguyên chính mình.
Và nơi họ ngồi xuống đầu tiên, chính là cái Chợ Việt, mang hình bóng của tổ tiên.
