Chạm vào hiện vật ngàn năm

Tái tạo lịch sử từ những mảnh vỡ

Cuối tháng 4/2021, Sen Heritage công bố bản phỏng dựng Đài đèn thời Lý và Tu Di tòa Thích Ca sơ sinh thời Lý. Trên cơ sở nghiên cứu mối liên hệ giữa các hiện vật khảo cổ như trụ đá Ngọc Hà, chân Tu Di tòa chùa Phật Tích, đỉnh hoa sen tại Bảo tàng Bắc Ninh…, nhóm nghiên cứu đã phỏng dựng lại hoàn toàn cấu trúc Tu Di tòa Thích Ca sơ sinh thời Lý với ba phần: phần chân trụ gồm phiến đá bát giác, giật tam cấp; phần thân trụ gồm trụ đá Phật tích tạc cửu sơn bát hải, song long hiến châu và bệ đỡ tòa sen; phía trên là tượng Thích Ca sơ sinh. Sen Heritage còn tạo ra bản phối đặt Tu Di tòa Thích Ca sơ sinh vào bối cảnh chùa Diên Hựu trong không gian VR (không gian thực tế ảo). Từ đây, người xem vừa được tham quan ngôi chùa cổ, vừa có thể hình dung về nơi diễn ra những nghi lễ Phật giáo.

PGS.TS Trần Trọng Dương thuyết trình về số hóa di sản

Vừa qua, bản phục dựng này đã được Sen Heritage thực hiện theo tỷ lệ 1/1 và được chọn đặt ở trung tâm pháp hội Tắm Phật 2021 trong lễ Phật đản 2021 của Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam tại chùa Quán Sứ. Bản phỏng dựng VR Tu Di tòa Thích Ca sơ sinh thời Lý đặt trong không gian chùa Diên Hựu cũng được Butta- mạng xã hội của Phật giáo Việt Nam chính thức sử dụng trong chiến dịch “Tắm Phật online- nhân hai công đức” năm 2021 để gây quỹ ủng hộ phòng, chống dịch COVID-19.

Đây không không phải là sản phẩm đầu tiên của Sen Heritage trong dự án tái lập các di sản kiến trúc, mỹ thuật thời Lý - Trần. Tháng 10/2020, Sen Heritage từng công bố dự án mô phỏng kiến trúc Chùa Diên Hựu - Một Cột thời Lý bằng công nghệ thực tế ảo, mang đến sự ngạc nhiên và thán phục cho nhiều nhà nghiên cứu, chuyên gia văn hóa lịch sử trong và ngoài nước. Chỉ với một chiếc kính 3D, người xem đã được “xuyên không” trở về với không gian lộng lẫy của phong cách kiến trúc Phật giáo hoàng gia triều Lý. Ngôi chùa vốn đã bị phá hủy hoàn toàn từ nhiều thế kỷ trước bỗng hiện lên đầy sống động với tháp chuông Quy Điền, hồ Bích Trì, tháp Bạch Manh… như nhiều tư liệu Hán Nôm mô tả. Dù tái hiện bằng công nghệ thực tế ảo nhưng các thành phần kiến trúc và tỷ lệ kiến trúc đều được xử lý, tính toán dựa trên số liệu cụ thể nhằm mang đến cảm nhận chân thực và sinh động nhất.

Theo PGS.TS Trần Trọng Dương, đồng sáng lập nhóm Sen Heritage cho biết, dự án sẽ còn hướng tới phỏng dựng nhiều kiến trúc cổ như: Đài đèn Quảng Chiếu, chùa tháp Sùng Thiện Diên Linh, tháp Báo Thiên, chùa Ngưỡng Sơn Linh Xứng, An Nam tứ đại khí... Đây là những phương án phỏng dựng dựa trên cơ sở nghiên cứu nên chưa thể chính xác tuyệt đối, song việc tái lập những di sản kiến trúc văn hóa dựa trên các tư liệu bi ký, khảo cổ, sử liệu, đưa ra các giả thuyết khoa học và hiện thực hóa các giả thuyết bằng công nghệ là hướng đi thể hiện sự nỗ lực đáng ghi nhận. Đây cũng là hướng đi mang đến nhiều kỳ vọng cho công tác lưu trữ, trưng bày tại bảo tàng; hoạt động tham quan, du lịch bằng công nghệ thực tế ảo; làm phim hay giáo dục văn hóa lịch sử, quảng bá di sản trong nhà trường…

“Một lần enter bằng 4.000 năm đọc sách”

Dự án Sen Heritage theo đuổi việc nghiên cứu ứng dụng di sản vào đời sống. Nhóm gồm các nhà nghiên cứu, kiến trúc sư, họa sĩ và người yêu văn hóa cổ. Thành viên chủ chốt của nhóm gồm nhà nghiên cứu Hán Nôm PGS.TS Trần Trọng Dương, kiến trúc sư Đinh Anh Tuấn, họa sĩ Trần Thanh Tùng và các thành viên khác như: Duy Nguyễn, Hiệu Sicula, Lê Minh Quân, Phạm Minh Tùng, Nguyễn Huy...

Tu di tòa Thích Ca sơ sinh thời Lý đặt trong không gian chùa Diên Hựu thời Lý được phỏng dựng bằng công nghệ thực tế ảo Ảnh: Sen Heritage

Họ đều là những người có chung niềm đam mê với văn hóa Đại Việt. PGS.TS Trần Trọng Dương đã nghiên cứu kiến trúc thời Lý từ những năm 2011, 2012. Kiến trúc sư Đinh Anh Tuấn từng số hóa Hoàng thành Thăng Long từ năm 2008. Họa sĩ, nhà thiết kế Trần Thanh Tùng cũng đã có hơn 10 năm phục dựng các vật phẩm thời Lý và các biểu tượng của văn hóa Đại Việt. Gặp nhau ở Sen Heritege, họ cùng nhau hướng đến mục tiêu giúp người Việt Nam của thế kỷ 21 có thể “bước vào lịch sử”, có thể đi dạo trong không gian lộng lẫy của di sản, “đưa tay chạm vào hiện vật ngàn năm”, để hiểu bàn tay tài hoa của cha ông thể hiện qua từng nét chạm nét khắc trên từng đường nét kiến trúc.

“Trong thời đại 4.0, việc số hóa khiến con người thay đổi toàn bộ triết lý, phương thức hoạt động của nền khoa học. Ví dụ, tôi tìm một từ khóa “rồng” chẳng hạn, sẽ có vài ngàn kết quả ngữ liệu. Tôi hay nói đùa với mọi người rằng, một lần enter bằng 4.000 năm đọc sách. Chính vì thế, tôi đã dần chuyển sang việc áp dụng công nghệ để hiện thực hóa các giả thuyết khoa học, tái lập lại các công trình kiến trúc cổ không còn tồn tại trên mặt đất”, PGS.TS Trần Trọng Dương chia sẻ thêm.

Từ những ý tưởng ban đầu, Sen Heritage đã tổ chức những chuyến đi điền dã để thu thập thông tin cũng như tham khảo các nguồn sử liệu. Nhóm của Trần Trọng Dương phụ trách về nghiên cứu khoa học; nhóm của Đinh Anh Tuấn chịu trách nhiệm về kiến trúc, công nghệ; nhóm của Trần Thanh Tùng lo khâu “biến từ ảo thành thật”, đưa những sản phẩm VR thành hiện vật thực tế. Đặc biệt, nhóm nghiên cứu đã nhận được sự tham gia cố vấn của các nhà nghiên cứu như nhà sử học Dương Trung Quốc, PGS.TS Nguyễn Văn Huy, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Hùng Vỹ…

Nói về lý do chọn kiến trúc thời Lý để mở đầu dự án, TS Trần Trọng Dương cho biết: “Nghệ thuật Lý Trần, theo chúng tôi, là một đỉnh cao của văn hóa Đại Việt và Đông Á vào giai đoạn đó. Nghệ thuật thời Lý tinh mỹ về chi tiết, thống nhất về tư tưởng, giàu có về nội hàm, hùng tráng về quy mô. Đó là một nền văn hóa đã phai tàn, đã trở thành cát bụi, đến mức người Việt hiện nay đa phần xa lạ với nó. Vì thế, Sen Heritage mới lấy chủ trương tái lập văn minh Đại Việt, nhằm để lan tỏa các nét đẹp văn hóa thời Lý đến với xã hội ngày nay”.

Tuy nhiên, cũng vì lựa chọn văn hóa thời Lý để tái hiện nên Sen Heritage phải đối mặt vô vàn khó khăn, nhất là khi các di tích kiến trúc, đền đài thuộc thời kỳ văn hóa này chỉ còn là phế tích, thậm chí chỉ là mảnh vụn. Một thách thức lớn nữa là mọi công tác từ điền dã, viết lách, phiên dịch (từ tiếng Hán, Anh, Trung, Pháp…), sản xuất phỏng dựng các mô hình 3D trong môi trường thực tế ảo… đến tổ chức triển lãm, hội thảo, tọa đàm… đều là công việc phi lợi nhuận. Bởi thế, đến với “cuộc chơi văn hoá” này, hầu như các thành viên đều phải tự bỏ tiền túi để làm kinh phí.