Dân than trời
Trời đứng bóng, nắng nóng của những ngày cuối tháng 3 ở lưu vực sông Đồng Nai thiêu cháy da thịt. Chòng chành trên sông nước gần 1 giờ, chúng tôi có mặt tại một nhánh sông thuộc xã Nam Cát Tiên, huyện Tân Phú. Dọc hai bên bờ sông, nhiều nơi sạt lở khiến đất canh tác của người dân bị nhấn chìm. Chỉ tay về các “ốc đảo” mọc đầy cây dại nằm giữa lòng sông, ông H. một người dân địa phương nói: “Mấy đảo hoang diện tích vài chục mét vuông đó là minh chứng rõ nhất về tình trạng khai thác cát bừa bãi gây ra ở khu vực này. Các “ốc đảo” đó ngày trước là bờ sông, nhưng do tình trạng khai thác cát vô tội vạ khiến bờ sông trở thành lòng sông”.
Theo bà T. một người dân bị mất đất do tình trạng khai thác cát, gần 10 năm qua, nhiều đoạn sông Đồng Nai đã biến mất do đáy sông hết cát, các đơn vị khai thác chọc vòi hút vào bờ khiến bờ bị rỗng, đất sụp xuống khiến rẫy, ruộng của gia đình bà trôi ra sông. “Dân kiến nghị thì chính quyền không giải quyết đến nơi đến chốn, còn các đơn vị hút cát thì cho rằng họ có giấy phép khai thác. Nhiều lúc uất ức bà con dùng gạch đá ném vào các phương tiện khai thác cát để xua đuổi mỗi khi tàu hút cát vào bờ”.
Xuôi về lưu vực sông Đồng Nai thuộc địa phận xã Núi Tượng, huyện Tân Phú chúng tôi không khó để nhận ra tiếng động cơ của các phương tiện thuộc HTX Công nghiệp và Xây dựng Phú Thịnh (HTX Phú Thịnh) đang hút cát từ phía xa vọng lại ầm ầm. Còn cạnh bờ sông, các sà lan vận chuyển cát neo đậu để chờ vận chuyển đi hoạt động tấp nập. Điều đáng nói, các ghe hút cát của đơn vị này không có phao hay cọc tiêu để đánh dấu phạm vi được phép hút. Theo giấy đăng kí khai thác cát, đơn vị này chỉ được khai thác cách bờ sông Đồng Nai 20m thuộc địa phận Đồng Nai, nhưng ghi nhận cho thấy, ghe hút cát của HTX Phú Thịnh hút cả cát ở bờ sông thuộc tỉnh Lâm Đồng. Dọc đoạn sông này thuộc Lâm Đồng, chúng tôi ghi nhận có hơn 10 đơn vị khác của địa phương này đang khai thác cát rầm rộ.
 |
Ghe hút cát của HTX Phú Thịnh đang khai thác gần Vườn Quốc gia Cát Tiên không có phao đánh dấu.
Ông B. một người dân bị mất đất bởi tình trạng khai thác cát than thở: “Hai năm nay, gần một héc ta đất trồng bắp, khoai mì, cỏ cho bò của gia đình tôi bị chìm cả xuống sông. Tôi đã cố hết cách để giữ lấy đất nhưng vô phương, mình trồng cây, chắn bờ bao ở trên, nhưng họ dùng vòi thọc ở dưới móng hút… thì chỉ biết khoanh tay đứng nhìn”.
Tình trạng khai thác cát không những ảnh hưởng đến cuộc sống, tài sản của người dân ở các địa phương trên, xuôi dọc sông Đồng Nai hơn 40 km, chúng tôi ghi nhận dọc hai bờ sông thuộc xã Núi Tượng, Tà Lài… người dân cũng đồng cảnh ngộ mất đất, bờ sông bị sạt lở.
 |
Do người dân phản ứng quyết liệt, các đơn vị khai thác rút đi để lại các ụ cát nằm chắn ngang trên sông.
Bất lực
Trao đổi với phóng viên, ông Mai Ngọc Huế - Chủ tịch UBND xã Núi Tượng, huyện Tân Phú khẳng định, dọc bờ sông thuộc địa phận xã Núi Tượng sạt lở là có. Theo ông, người dân cho rằng nguyên nhân là do tình trạng khai thác cát. “Hiện trên địa bàn của xã chỉ có một đơn vị khai thác cát là Cty Phú Thịnh, ngày trước đơn vị này có 6 ghe khai thác, thì nay giảm xuống còn 3 ghe khai thác theo yêu cầu của huyện. Thẩm quyền của xã cũng ở mức nhất định, bởi họ được Sở Tài nguyên và Môi trường Đồng Nai cấp giấy phép”- ông thừa nhận.
Ông Trần Văn Bình – Hạt trưởng Hạt Kiểm lâm Vườn Quốc gia Cát Tiên thẳng thắn: “Tình trạng khai thác cát trên lưu vực đã diễn ra trong nhiều năm nay, một số điểm khai thác cát trái phép trên lại nằm trong khu vực vùng đệm của vườn. Nạn khai thác cát làm thay đổi dòng chảy gây sạt lở và ảnh hưởng trực tiếp đến hệ sinh thái tự nhiên vốn có ở nơi đây hàng trăm năm qua”. Không chỉ gây ảnh hưởng đến thay đổi dòng chảy, ông Bình nói tiếng ồn và khói bụi khiến cho môi trường sống của một số loài động vật trong khu bảo tồn bị ảnh hưởng. “Trước thực trạng này, lãnh đạo Vườn nhiều lần gửi đơn kiến nghị địa phương nhưng rồi sự việc rơi vào im lặng”- ông Bình nói.
Theo ông Bình, cũng giống như các đối tượng săn thú, chặt phá cây rừng, khai thác cát cũng “chiêu trò” không kém. “Chúng luôn cử người theo dõi lực lượng đi tuần tra bảo vệ, nếu thấy bóng dáng anh em kiểm lâm là chúng điện thoại cho phương tiện rời khỏi khu vực đi đến đoạn sông khác để tiếp tục khai thác nên rất khó bắt quả tang. Đối tượng khai thác cát trái phép thường chọn vị trí chính giữa hai chốt để hút cát nên rất khó để bắt quả tang”, ông Bình cho biết thêm.
 |
Một đoạn bờ sông thuộc xã Núi Tượng bị “hà bá” nuốt chửng.
Ông Nguyễn Văn Diện - Giám đốc Vườn Quốc gia Cát Tiên thừa nhận tình trạng khai thác cát gây sạt lở khiến hàng ngàn mét vuông đất của vườn, thảm thực vật của vườn đang mất đi. Vườn xác định có 18 vị trí bị sạt lở với tổng diện tích 13.800m2, phần lớn các điểm sạt lở tập trung ở khu vực giáp ranh giữa Trạm Đà Cộ và Đà Mí thuộc xã Đạ Kho, huyện Đạ Tẻh, tỉnh Lâm Đồng. Còn phía bờ sông thuộc UBND huyện Đạ Tẻh quản lý có 34 vị trí sạt lở đất, các vị trí sạt lở có mức độ khác nhau nhưng nguyên nhân chính là do tình trạng khai thác cát.
Cũng theo ông Diện, nhiều trường hợp các ghe thuyền đang khai thác cát trái phép ở các tuyến sông nằm trong sự quản lý của VQG Cát Tiên phát hiện lực lượng kiểm lâm đi tuần tra thì các chủ phương tiện liền đánh sang bờ bên kia không thuộc sự quản lý của vườn để tiếp tục khai thác. Vì vậy, để ngăn chặn một cách triệt để, cần có sự phối hợp đồng bộ của các ban ngành liên quan.
Để khách quan thông tin về tình trạng khai thác cát gây sụt lún, ảnh hưởng đến môi trường, đời sống người dân. Sau nhiều ngày liên lạc lãnh đạo Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Đồng Nai đặt lịch, nhưng lãnh đạo Sở đều từ chối gặp phóng viên. Ngày 27/3, phóng viên tiếp tục liên lạc, một lãnh đạo của Sở này chỉ định Phòng khoáng sản thuộc Sở trả lời, nhưng khi phóng viên đến làm việc thì lại bị từ chối…
Theo nguồn tin của Tiền Phong, hiện trên địa bàn tỉnh Đồng Nai có 6 đơn vị được cấp phép khai thác cát (chưa kể 15 giấy phép nạo vét do Bộ GTVT cấp) trên sông Đồng Nai. Ngoài HTX Phú Thịnh được khai thác trữ lượng trên 1 triệu m3 (thời hạn đến 22/10/2031), Công ty Cổ phần công trình giao thông Đồng Nai khai thác trữ lượng 917.080m3(kéo dài đến ngày 4/4/2025) tại khu vực đoạn giáp ranh giữa H.Nam Cát Tiên (Lâm Đồng) và Tân Phú (Đồng Nai). Công ty TNHH MTV Đồng Tân được cấp đến 3 giấy phép khai thác, một giấp phép trên sông Đồng Nai, đoạn qua H.Định Quán và Tân Phú với diện tích 43,7 ha với trữ lượng 377.931m3 (thời hạn đến ngày 31/8/2019); 2 giấy phép còn lại thì khai thác ở lòng hồ Trị An thuộc H.Vĩnh Cửu và Định Quán với diện tích trên 173 ha, trữ lượng 3,3 triệu m3.
Tại buổi làm việc với tỉnh Đồng Nai về tình hình kinh tế - xã hội trong năm 2016 và đầu năm 2017. Phó Thủ tướng Trương Hòa Bình yêu cầu Bộ GTVT rà soát, chấn chỉnh lại việc cấp phép nạo vét thông luồng trên sông. Phó Thủ tướng cũng nhấn mạnh, từ trung ương đến địa phương phải vào cuộc quyết liệt, không để người dân phàn nàn về tình trạng khai thác cát.
