Theo quan niệm truyền thống của người Việt, giao thừa chính là thời khắc mà các vị quan Hành khiển sẽ bàn giao công việc cai trị trong năm. Chính vì thế mà mâm cúng Giao thừa luôn được đặc biệt chú trọng.
Mỗi gia đình trong thời khắc chuyển giao này phải chuẩn bị 2 mâm cỗ cúng giao thừa. Nếu như mâm cúng giao thừa ngoài trời được ví như buổi tiệc để tiễn các quan hành khiển và phán quan của năm cũ và chào đón vị thần mới; thì mâm cúng Giao thừa trong nhà thể hiện cho sự hiếu thảo biết ơn của con cháu với ông bà tổ tiên, mời ông bà về sum họp cùng con cháu trong thời khắc linh thiêng đón chào năm mới.
Mâm cúng giao thừa ngoài trời
Theo quan niệm thì thời khắc Giao thừa các vị quan sẽ bàn giao công việc của năm cũ nên mọi thứ sẽ diễn ra rất khẩn trương, các vị thần chỉ ăn uống qua loa, đón nhận tấm lòng của gia chủ.
Trên chiếc hương án có bình hương, hai ngọn đèn dầu hoặc hai ngọn nến.'
Lễ vật gồm: Chiếc thủ lợn hoặc con gà, bánh chưng, mứt kẹo, trầu cau, hoa quả, rượu nước và vàng mã. Lễ trừ tịch còn là lễ để "khu trừ ma quỷ", do đó có từ "trừ tịch”
Với lễ cúng giao thừa ngoài trời, mâm lễ chỉ nên đặt ở hướng Bắc hoặc là hướng Đông tùy theo từng gia đình. Sở dĩ như vậy vì hướng Bắc là hướng để cúng Thượng Đế còn hướng Đông để cúng Thiên Tử là vua.
Theo cách bày mâm cúng giao thừa ngoài trời, gia chủ cần chuẩn bị một chiếc bàn đủ lớn để bày mâm lễ. Ở mặt bàn sẽ được trải tấm vải vàng sang trọng. Dưới đất trải một miếng vải đỏ dài như thảm đỏ. Đặt mâm lễ cúng ở nơi sạch sẽ. Cách bày lễ cúng giao thừa ngoài trời đó là đặt trên mâm bát gạo để cắm hương, hai ngọn nến hoặc đèn ở hai bên.
Theo phong tục, trong lễ cúng Giao thừa sẽ chuẩn bị muối và rượu. Muối này được dùng để rắc xung quanh nhà và rót rượu để trừ tịch, tức trừ tà ma.
Mâm cúng giao thừa trong nhà
Việc cúng giao thừa trong nhà là lễ cúng tổ tiên gia đình mình, cầu mong ông bà tổ tiên phù hộ độ trì cho gia đình một năm mới nhiều sức khỏe, gặp nhiều điều tốt lành. Trong mâm cổ cúng giao thừa trong nhà chúng ta cần chuẩn bị những món ăn trong ngày Tết được chế biến cẩn thận, trang nghiêm và sạch sẽ. Mâm cổ sẽ được chia làm 2 phần mâm cỗ mặn, mâm cỗ ngọt và chay.
Phần cỗ mặn gồm bánh chưng, giò – chả, xôi gấc – xôi đậu xanh, thịt gà, canh măng, nem rán và những món mặn khác tùy vào mỗi gia đình.
Phần cỗ ngọt và chay thì bao gồm hương hoa, nến đèn là thứ không thể thiếu, ngoài ra còn có bánh kẹo tết, các loại bia nước ngọt và các loại mứt tết.
Khi cúng Giao thừa tất cả các thành viên trong gia đình phải có mặt đông đủ, đứng trang nghiêm trước bàn thờ, chắp tay và khấn tổ tiên để xin được các cụ phù hộ độ trì trong năm mới được an khang thịnh vượng, sức khỏe tốt.
