Ông Lê Văn Khánh sinh ra và lớn lên tại xã Cẩm Hưng (huyện Cẩm Xuyên, Hà Tĩnh). Năm 1990, sau khi nghỉ hưu một thời gian, ông đưa gia đình vào Đồng Nai sinh sống. Hiện, ông là chủ của một công ty lớn tại đây. Hàng năm ông Khánh thường về thăm quê hương, bộ sưu tập cũng là vật bất ly thân của ông trong những lần về thăm quê.
“Tôi vốn không phải là người say mê sưu tập đồ cổ, cũng chưa bao giờ tôi có ý sẽ sưu tập đồ cổ như một thú chơi của mình”, ông Khánh bắt đầu câu chuyện với chúng tôi.
Mỗi món đồ trong bộ sưu tập của mình đều được ông Khánh cất giữ và gói gém cẩn thận. Bộ sưu tập của ông giáo về hưu có gần 50 hiện vật ở 34 hạng mục gồm: ấn triện, khế ước ruộng đất, đồng bạc, sách giáo khoa, bạc cổ... Phần lớn số hiện vật này có từ 30 đến 50 năm, số còn lại có tuổi trên 200 năm. Ngoài ra các hiện vật này còn được chế tác trên trên nhiều loại vật liệu gỗ, ngà voi, đồng...
 |
Nhiều hiện vật có tuổi thọ gần 200 năm.
Câu chuyện ông Khánh đến với bộ sưu tập của mình cũng bắt đầu từ cái tâm của một người thầy giáo tâm huyết với nghề dạy học. Chỉ vào chiếc thẻ sưu, ông kể: “Đây là món đồ cổ đầu tiên của tôi. Khi ấy tôi đang là giáo viên dạy học tại trường cấp ba Cẩm Bình (huyện Cẩm Xuyên, Hà Tĩnh).
Để dạy chương “Văn học hiện thực phê phán” trong sách giáo khoa lớp 10 (năm 1976) như tiểu thuyết "Tắt đèn" của nhà văn Ngô Tất Tố, thời kỳ sưu cao thuế nặng, nhưng nói về thẻ sưu thế nào rất hiếm học trò biết và hình dung ra. Ý định tìm các hiện vật liên quan để bài giảng thêm sinh động cũng bắt đầu từ đó”.
Sau vài ngày tìm kiếm, dò hỏi, ông Khánh được một người họ Dương tặng cho chiếc thẻ sưu của một người tên Dương Nại ở xã Thạch Hội (huyện Thạch Hà, Hà Tĩnh) vào năm 1943.
 |
Chiếc thẻ sưu - hiện vật đầu tiên trong bộ sưu tập.
Tiếp tục sưu tập các hiện vật, ông Khánh còn phát hiện nhiều nhà tại địa phương còn lưu giữ rất nhiều những hiện vật cổ có giá trị phục vụ trong dạy học. Cùng với học sinh tham gia đóng góp, bộ sưu tập dạy học của ông giáo Lê Văn Khánh ngày càng phong phú và đa dạng hơn.
Nhiều tư liệu quý được tìm thấy như khế ước ruộng đất bằng chữ Hán của các thời vua Quang Trung, vua Gia Long, Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Đức, Thành Thái, Duy Tân, Đồng Khánh, Bảo Đại... hay tấm “Giấy chứng nhận quyền sở hữu ruộng đất” do Chính phủ Việt Nam Dân chủ cộng hòa năm thứ XI (1955) cấp theo Luật Cải cách ruộng đất, có dấu mộc đỏ của “Ủy ban hành chánh tỉnh Hà Tĩnh”.
 |
Khế ước bán ruộng thời vua Quang Trung.
 |
Khế bán ruộng thời vua Gia Long.
 |
Giấy bán ruộng bằng tay bằng chữ Quốc ngữ vào năm 1949.
Ngoài khế ước ruộng đất, bộ sưu tập của ông Khánh còn có 5 chiếc ấn, triện cổ vô với hình thù đa dạng như hình vuông, chữ nhật, bầu dục…
“Cấp thấp nhất là dấu của thôn cái này do tức lý trưởng giữ, sau đó là hộ tịch ấn của xã trưởng, đến chánh tổng, tri huyện và dấu của địa phương ở cấp xã”, ông Khánh giải thích.
 |
Bộ ấn triện với nhiều hình thù khác nhau.
“Cũng trong tác phẩm Tắt đèn có đoạn chị Dậu bán cả con lẫn chó được 2 đồng để nộp một suất thuế sưu mà lý trưởng vẫn thu 1 đồng khi đóng dấu vào đơn. Cái triện lý trưởng quan trọng như thế nên tôi tiếp tục tìm được chiếc triện đồng lý trưởng làng Yên Dưỡng, tổng Vân Tán nay là xã Cẩm Bình”, ông Khánh lần lượt giới thiệu nguồn gốc từng hiện vật.
Về giáo dục, ông Lê Văn Khánh còn sưu tầm nhiều hiện vật có giá trị như cuốn sách giáo khoa địa dư (tức môn Địa lý) in bằng chữ quốc ngữ cách đây hơn 100 năm (in năm 1911, tại Hải Phòng) dùng cho học sinh lớp đệ nhất Tiểu học (lớp 5 hiện nay); bằng Tiểu học yếu lược thời Pháp thuộc của ông Nguyễn Đắc Đằng (sinh năm 1917) tại xã Thạch Khê (tổng Vân Tán, huyện Cẩm Xuyên, Hà Tĩnh). Bằng được cấp ngày 9/8/1930. Một nửa bằng in bằng tiếng Pháp, nửa bên trái in bằng chữ quốc ngữ…
 |
Một số giấy tờ, văn bằng trong bộ sưu tập.
 |
 |
Cuốn sách Địa lý được xuất bản cách đây hơn 100 năm.
 |
Giấy chứng nhận Bình dân học vụ.
Bản thân ông cũng tự lưu giữ được những món đồ “cổ” khá lạ như sổ “Chứng nhận đăng ký máy thu thanh” do Bưu điện tỉnh Hà Tĩnh cấp cho vào tháng 10/1975 hay giấy chứng nhận quyền sở hữu xe đạp năm 1972…
"Trong bộ sưu tập có đến hơn 20 khế bán ruộng viết bằng chữ Hán là của gia đình tôi. Địa chỉ mua bán các khế này là làng Lương Điển, tổng Thổ Ngọa (nay là xã Cẩm Hưng, huyện Cẩm Xuyên, Hà Tĩnh). Phần còn lại là do đóng góp công sức của học sinh và phụ huynh lớp 10A và 10B trong 2 từ năm 1976 đến 1978 trường cấp ba Cẩm Bình", ông Khánh chia sẻ.
 |
Sổ chứng nhận mua máy thu thanh - trên sổ ghi rõ "Cấm nghe đài địch".
 |
Giấy chứng minh năm 1946.
 |
Một số loại tiền cũ ông Khánh sưu tập.
Hiện nay, bộ sưu tập của ông đã được một số cơ quan chức năng như Bảo tàng Lịch sử Việt Nam tại TPHCM; Bảo tàng Hà Tĩnh đến tham quan, khảo sát. Các cơ quan này đều đánh giá cao về góc độ: lịch sử, văn học, giáo dục... của bộ sưu tập.
“Bộ sưu tập này vốn dĩ ra đời để phục vụ cho quá trình dạy học, tôi hoàn toàn không có ý trục lợi từ những món đồ cổ này. Chính vì vậy, tâm nguyện của tôi muốn sẽ có nơi lưu lại các hiện vật này cho thế hệ trẻ mai sau được hiểu rõ hơn về một số thời kỳ lịch sử dân tộc nước ta”, người thầy giáo về hưu bộc bạch.
