Hỏi nhà nghiên cứu Bùi Trọng Hiền nghĩ sao về tên gọi “nhà chứa”, anh đáp đó là từ đúng, chuẩn phương ngữ. Nhà chứa chính là nhà cộng đồng, ngày xưa thường những người giàu có trong làng yêu thích văn nghệ dùng làm nơi cho liền anh liền chị kết nghĩa đến hát giao lưu. Nhà chứa cũng dùng làm nơi truyền dạy cho trẻ nhỏ. Các gia đình có con tới tuổi muốn học Quan họ gửi tới các nhà chứa để học tập và ngủ lại đó luôn.
Nhà nghiên cứu dân gian Nguyễn Hùng Vĩ đồng quan điểm rằng nhà chứa xưa thường là nhà của các ông trùm, bà trùm có điều kiện kinh tế, họ nuôi các nhóm Quan họ, dùng làm nơi tập luyện giao lưu. “Chữ chứa ở đây là anh em tụ họp, ngủ qua đêm, để tập tành hoặc giao lưu bên nam bên nữ”, Nguyễn Hùng Vĩ nói.
Khẳng định nhà chứa là từ đúng, tuy nhiên Nguyễn Hùng Vĩ có chút lăn tăn. “Nếu dùng ở không gian Quan họ, người dân Quan họ thì họ hiểu, nhưng từ nhà chứa theo dòng lịch sử bị biến nghĩa rồi, nhà chứa sau này đồng nghĩa với nhà thổ. Trước nhà chứa thuộc tư nhân, nay nhà nước đầu tư xây dựng nên mang tính chất nhà cộng đồng, theo tôi có thể đổi tên thành nhà CLB Quan họ để mang nghĩa phổ biến, và người ngoài văn hoá Quan họ không hiểu nhầm”, ông nói.
Quan họ gần đây, nhất là sau khi được UNESCO ghi danh di sản văn hoá phi vật thể thì có sự thay đổi mạnh mẽ, có mặt phát triển tích cực nhưng cũng không ít điều xấu xí và phản cảm. “Về bản chất, quan họ cổ truyền tan vỡ, những cuộc chơi Quan họ của những liền anh liền chị kết nghĩa chấm dứt từ lâu. Ngày nay Quan họ trở thành văn nghệ làng, đại trà nên ai cũng có thể hát với nhau, sinh hoạt ở đâu cũng được. Người ta giữ được ít vốn cổ nào là tốt”, Bùi Trọng Hiền nói.
Nguyễn Hùng Vĩ cho rằng trong quá trình gìn giữ quan họ, những điều chưa hay tự rơi rụng đi, những gì giá trị sẽ tồn tại dài lâu. “Chúng ta không nên e ngại sự phát triển. Nhân dân tự chọn lọc những bài hay, cảnh hay, còn về mặt thiết chế, những người có chuyên môn và nhà quản lý dần hướng dẫn về đào tạo, chọn lọc những mặt giá trị của di sản. Chẳng hạn toàn bộ màn Giã bạn vẫn biểu diễn hiện nay, vốn chủ yếu hình thành từ năm 1968, người có công là nghệ nhân Nguyễn Đức Sôi, chứ ngày xưa còn sơ sài lắm”, ông nói.
Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Ninh ký quyết định số 1807 về việc phê duyệt đề xuất chủ trương xây Nhà chứa Quan họ phường Kinh Bắc, thành phố Bắc Ninh, dự kiến kinh phí gần 9 tỷ đồng. Ông Nguyễn Hùng Vĩ cho rằng đây là bước đầu tư mạnh dạn để bảo tồn phát triển và quảng bá Quan họ. “Bắc Ninh đang phát triển các khu công nghiệp mạnh mẽ, không gian làng nông nghiệp cổ truyền ngày càng thu hẹp, kinh tế du lịch dần trở thành mũi nhọn.
Bắc Ninh nằm cạnh Hà Nội với hệ thống chùa chiền và di tích dày đặc, Quan họ chính là tài nguyên du lịch của tỉnh. Tới nay đất Bắc Ninh có hơn 300 nhóm Quan họ, thiết chế văn hoá nhà cộng đồng này cũng cần thiết để họ có nơi giao lưu hát xướng và góp phần bảo tồn phát triển Quan họ”, nhà nghiên cứu Nguyễn Hùng Vĩ nói.
Trong quyết định của lãnh đạo tỉnh Bắc Ninh, Nhà chứa Quan họ do Sở VHTTDL tỉnh Bắc Ninh làm chủ đầu tư, được xây dựng trên diện tích 1.353m2 với các hạng mục như nhà chính 5 gian bằng gỗ lim Nam Phi, nhà ngang 3 gian, các hạng mục phụ trợ như sân, cổng, tường rào, khuôn viên cây xanh. Nhà chứa xây theo lối kiến trúc truyền thống từ cấu kiện cột, dầm, bộ vì, mái lớp ngói mũi hài. Dự kiến thực hiện từ 2018-2019.
