Không đi cũng phải trả phí
Ngày 21/2, đoàn giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội làm việc với KTNN về việc thực hiện chính sách pháp luật trong đầu tư và khai thác các công trình giao thông theo hình thức hợp đồng xây dựng - kinh doanh - chuyển giao (BOT). Phó tổng KTNN Nguyễn Quang Thành cho biết, theo quy định, vị trí trạm thu phí phải có khoảng cách 70 km, nhưng thực tế xảy ra hai tình trạng.
Một là, trạm thu phí cho dự án nhưng đặt trên tuyến đường khác và không gắn với dự án, dẫn đến tình trạng người dân không đi trên đường được đầu tư bằng BOT nhưng vẫn phải trả phí cho nhà đầu tư. Tình trạng thứ hai là, khoảng cách giữa các trạm thu phí không đảm bảo tối thiểu 70 km, nhưng đều được sự chấp thuận giữa Bộ GTVT, Bộ Tài chính và địa phương. Việc này làm cho mật độ trạm thu phí càng dày đặc thêm. KTNN đề nghị cần quy định rõ ràng hơn về vị trí đặt các trạm thu phí đúng trên tuyến đường trên dự án thực hiện, khoảng cách giữa các trạm tối thiểu 70 km.
Cùng với đó, KTNN cũng nêu lên tình trạng cứ qua trạm là thu phí, không kể chiều dài đi được bao nhiêu đều có mức thu như nhau. Việc này đã gây khó khăn cho người dân và doanh nghiệp tại địa phương nơi đặt trạm thu phí hàng ngày phải di chuyển qua lại trạm thu phí dù đi quãng đường rất ngắn, nhưng lại trả phí rất cao. Do vậy cần quy định mức thu phí với người dân địa phương nơi đặt trạm thu phí.
Theo ông Thành, lợi nhuận của nhà đầu tư được xác định qua hai trường hợp đấu thầu và chỉ định thầu, tuy nhiên đều rất khó khăn cho quản lý, kiểm tra kiểm soát. Thực tế thì, hầu hết các dự án BOT đều theo hình thức chỉ định thầu. Kết quả kiểm toán cho thấy, việc tính toán xác định tổng mức đầu tư của 11/27 dự án còn chưa chính xác, làm tăng tổng mức đầu tư bất hợp lý giá trị hơn 465 tỷ đồng. Nguyên nhân do tính toán dự phòng trượt giá chưa phù hợp, áp dụng lương công nhân không đúng quy định, áp sai giá vật liệu, tính sai khối lượng. Sau khi rà soát các chỉ tiêu đầu vào, tính toán lại phương án tài chính sát thực tế, phù hợp quy định, KTNN đã đề nghị giảm thời gian thu phí hoàn vốn của các dự án từ 10 tháng - 13 năm so với phương án tài chính ban đầu.
Phải đấu thầu để đảm bảo công khai
Theo ông Nguyễn Ngọc Long, Phó Chủ tịch Hiệp hội Kỹ thuật cầu đường Việt Nam, cần phải xem xét làm rõ thêm tiêu chí lựa chọn dự án BOT, trong đó có trạm thu phí. Các nước làm một việc quan trọng mà chúng ta không làm là giám sát, đánh giá hiệu quả đầu tư như thế nào để có điều chỉnh cần thiết. Ông Long cho rằng, các quy định, vai trò của cấp thẩm quyền quyết định đầu tư có dấu hiệu “hữu danh vô thực”, làm cho vai trò quản lý nhà nước đối với dự án BOT giảm sút.
“Đa phần các nhà đầu tư BOT tự tung tự tác, chả ai quản lý, làm cho chất lượng công trình không đảm bảo. Người dân hỏi có ai chống lưng cho ông BOT không mà ông này muốn làm gì thì làm?”.
Ông Nguyễn Ngọc Long, Phó Chủ tịch Hiệp hội Kỹ thuật cầu đường Việt Nam
“Ai lại coi ông Phó ban quản lý dự án đi làm thuê cho ông BOT, thì còn bảo được ai nữa? Đa phần các nhà đầu tư BOT tự tung tự tác, chả ai quản lý, làm cho chất lượng công trình không đảm bảo. Người dân hỏi có ai chống lưng cho ông BOT không mà ông này muốn làm gì thì làm?”, ông Long nêu. Cùng quan điểm, Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ô tô Việt Nam Nguyễn Văn Thanh cho rằng, những sai sót trong việc đề ra thời gian thu phí quá dài, kiểm toán phải rút ngắn thời gian thu phí từ 10 tháng đến 13 năm thì không thể nói là “nhầm”. Ông Thanh lo ngại dấu hiệu lợi ích nhóm thao túng các dự án BOT.
Nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Hà Văn Hiền lưu ý, việc kiểm soát các dự án BOT còn hạn chế, để các chủ đầu tư tự tung tự tác dẫn đến thất thoát, tiêu cực từ tài chính, chất lượng, thời gian, tiến độ… Các dự án BOT mang tính chiến lược còn ít, chủ yếu cải tạo nâng cấp trong ngắn hạn. Trong khi việc lập dự án BOT phần lớn do doanh nghiệp làm, cơ quan nhà nước thẩm định phê duyệt. Chính vì vậy dễ dẫn sai sót, hay có sự thỏa thuận nào đó.
“Tại sao có sự nhầm lẫn giá định mức, nhầm lẫn trong xác định tổng mức đầu tư? Nếu cơ quan quản lý nhà nước chặt chẽ sẽ không có tình trạng này. Tại sao không đấu thầu mà phần lớn chỉ định thầu”, ông Hiền thắc mắc. Cùng quan điểm, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Dương Quốc Anh đặt câu hỏi: Tổ chức hội nghị nhiều khi cũng phải đấu thầu, tại sao dự án lớn như thế lại chỉ định thầu? Ông Dương Quốc Anh đề nghị các dự án BOT phải qua đấu thầu để đảm bảo công khai, minh bạch.
